Arkanove žrtve još čekaju pravdu
Jusuf Trbić nikada neće zaboraviti dan kada je prvi put vidio Arkana. Sjedio je, kaže, u vojnom kamionu punom oružja u Bijeljini. Bilo je to 2. aprila 1992. godine oko četiri sata poslije podne, nakon što su srpske snage zauzele ovaj bosanskohercegovački grad.
(Trbić: Arkanu je trebao novinar)
Trbić ga je prepoznao s televizije, jer je Arkan tada bio uveliko poznat kao neko koga se treba bojati.
Žrtva silovanja
Trbić je bio jedan od mnogih Bošnjaka koje je te godine u Bijeljini zarobila Srpska dobrovoljačka garda, tada popularno nazvani Arkanovi “Tigrovi”. Sljedećih nekoliko sati, sve do zore, tukli su ga i mučili. Nekada u prisustvu i samog Arkana.
– Ti ljudi su znali šta rade. Nakon premlaćivanja ja nisam imao ni milimetar bijele kože, sve je bilo crno i modro – kaže Trbić za BIRN.
(Arkanovi ljudi na ulicama zlostavljali Bošnjake i odvodili ih radi mučenja ili ubijanja)
Trbić je, ipak, na kraju pušten i to zato što je, kako kaže, bio novinar, a Arkanu je upravo novinar i trebao, jer je htio da na Radiju Bijeljina objavi poziv Bošnjacima da predaju oružje. Drugi, međutim, nisu bili te sreće.
Nisu samo muškarci bili žrtve Arkana i njegovih jedinica. Jedna žena iz Bijeljine, koja zbog pretrpljene traume i stigme želi ostati anonimna, imala je 19 godine kada su jedne noći u aprilu 1992. arkanovci pokucali na vrata njene kuće. “Bili su maskirani, pa smo samo mogli da im vidimo oči”, prisjeća se ona.
Ispreturali su stvari po kući, uzeli novac i zlato. Jedan od arkanovaca šutnuo ju je u leđa, od čega se onesvijestila. Kada se probudila, ona i njena rodica su bile gole i krvave. Sljedećeg dana, kako tvrdi, došao je Arkan i silovao je.
– Arkan je došao prvi nakon te noći. Prvi je došao i mene je uhvatio za kosu i odveo. Samo je obmotao oko ruke kosu i odveo… Odveo me u jedan stan i tu se iživljavao. Vratio me je opet polumrtvu i onda opet sutradan – rekla je ona za BIRN.
– Onda su došli drugi vojnici i iživljavali se na meni, pred mojom djecom, svekrvom i svima ostalima. Molila sam ih da me ubiju, da me ne pate. Oni su se onako cinički nasmijali i meni govorili, kao, šta bi postigli time da me ubiju, jer ubit ću se ja sama – prisjeća se.
Iako nikada o ovim zločinima nije svjedočila na sudu, priznata je u BiH kao žrtva silovanja, a za pretrpljenu bol je od države dobila odštetu.
U nekoliko presuda Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) utvrđeno je da su srpske paravojne snage u Bijeljini ubile najmanje 48 ljudi tokom prva dva dana aprila 1992. Međutim, niko od Arkanovih ljudi nikada nije osuđen za ubistva, silovanja ili pljačke, kao ni za bilo koji drugi zločin koji su počinili devedesetih za vrijeme rata u bivšoj Jugoslaviji.
Arkana je Haški tribunal 1997. optužio za ratne zločine, ali suđenje nije dočekao jer je tri godine kasnije ubijen u beogradskom hotelu “Intercontinental”.
Utočište za “Tigrove”
“Tigrovi” su prvi put optuženi za ratne zločine tokom sukoba u Tenji u Hrvatskoj u julu 1991. godine, kada je, prema podacima Fonda za humanitarno pravo (FHP), ubijeno najmanje 29 ljudi, a više od 2.900 nesrba je protjerano. Ubrzo nakon toga, komandant
Specijalne antiterorističke jedinice MUP-a Srbije Radovan Stojičić Badža omogućio im je da staru bazu Teritorijalne odbrane u Erdutu u Hrvatskoj pretvore u svoj trening centar, koji je bio njihov kamp sve do maja 1996. godine.
Međutim, neki od ljudi koji su se borili s “Tigrovima” tamo nisu bili po svom izboru. Srpska policija primorala je određeni broj dezertera i izbjeglica iz Hrvatske da pristupe Arkanovoj jedinici.
Dragan Pjevač, Srbin koji je izbjegao iz Hrvatske, kaže da ga je u avgustu 1995. u Beogradu privela policija i poslala u Erdut. Nakon treninga raspoređen je, kao dio srpskih snaga, u Beli Manastir u Hrvatskoj. Tamo je proveo tri mjeseca, do potpisivanja Dejtonskog sporazuma.
Pjevač kaže da su neki od “regruta” koji su dovedeni u Erdut bili prebijani, ponižavani i nazivani izdajicama. I nakon skoro 20 godina sjeća se Arkanovog govora u kojem je zahtijevao da se povrati Krajina, nad kojom je tada kontrolu imala Hrvatska:
– On je završavao svoj govor riječima: “Hoćemo li da se vratimo, da vratimo Krajinu, hoćemo li?” Sad mi stali tamo izgubljeni u svemiru, ljudi gledaju šta im se dešava. Arkanovi ljudi iza idu u taj drugi red, guraju i kažu: “Vičite ‘oćemo!’” I sad viču ovi ljudi jadni iza “’oćemo”, ali polako. Arkan kaže: “Jače, ne čujem, ‘oćemo li?” Ovi jače tuku drugi red, dok nije se složilo “hoćemo” da bude dovoljno jako da gospodin čuje – sjeća se Pjevač.
Trenutno se pred sudovima u Srbiji vode postupci po prijavama više od 700 ljudi poput njega, koji tuže državu Srbiju zato što ih je primorala da idu u rat.
Arkanovci su se povukli iz Bosne u ljeto 1992. godine, nakon što se Ražnatović sukobio s komandantom Vojske RS Ratkom Mladićem. Za Mladića je Arkan bio običan kriminalac kojeg nije mogao kontrolirati te ga uopće nije ni želio vidjeti u Bosni. Naredne godine Arkan osniva Stranku srpskog jedinstva i biva izabran za poslanika u Skupštini Kosova.
U Sanskom Mostu
Posljednji put u Bosnu se vraća u septembru 1995. To je ujedno bio i posljednji rat u kojem je učestvovala Srpska dobrovoljačka garda. Tada su “Tigrovi” ušli na područje Sanskog Mosta, oteli lokalne Bošnjake i odveli ih u hotel, gdje su ih, prema riječima svjedoka, držali u kotlovnici i maltretirali. Nakon toga je 12 zatvorenika odvedeno u selo Trnovo. Odlazak u Trnovo preživio je samo jedan čovjek.
Za zločine u Sanskom Mostu Arkana je optužio Haški tribunal, tereteći ga za zločine protiv čovječnosti, ubistva, teške povrede Ženevske konvencije i kršenje zakona i običaja ratovanja. Budući da je Arkan bio jedini okrivljeni, nakon njegove smrti niko drugi nije optužen.
Iz Tužilaštva BiH nisu htjeli komentirati da li je neko od arkanovaca trenutno pod istragom. Advokat za ratne zločine iz BiH Miodrag Stojanović, koji trenutno brani Ratka Mladića u Hagu, kaže da je nemoguće da Sarajevo nekoga krivično goni, jer Beograd nije voljan osumnjičene iz Srbije poslati na suđenje.
– Veoma je teško da Tužilaštvo ili Sud BiH urade ove predmete, jer oni mogu podići ili potvrditi optužnicu, ali Srbija ne bi izručila svoje građane – kaže Stojanović.
U srbijanskom tužilaštvu kažu da sarađuju s drugim tužilaštvima u regionu, ali i da ne mogu dati nikakve detalje jer su istrage u toku.
Klint Vilijamson (Clint Williamson), tužilac Haškog tribunala koji je vodio istragu o zločinima u Sanskom Mostu, kaže da je problem s podizanjem optužnica protiv arkanovaca to što su krili identitet.
– Često su nosili maske i jednostavno nismo mogli pronaći svjedoke koji bi ih identificirali. Dugo vremena smo istraživali aktivnosti Arkanovih „Tigrova“ i sakupili smo čvrste dokaze za Sanski Most. Planirali smo nastaviti s istragama za Zvornik, Bijeljinu i Vukovar, ali je onda on ubijen – rekao je Vilijamson za BIRN 2010. godine.
Jasmin Mesić, tužilac iz BiH koji ima dosta iskustva u istragama ratnih zločina, saglasan je da su postojali brojni praktični problemi kada je riječ o gonjenju bivših pripadnika srpskih paravojnih snaga.
– Ti ljudi su došli iz drugih predjela, drugih država, tako da ih niko od svjedoka, žrtava ili preživjelih ne zna. Oni su obično koristili nadimke, zato je veoma teško da se identificiraju počinioci na osnovu iskaza svjedoka, a što je inače najčešći slučaj na suđenjima za ratne zločine – objašnjava on.
U BiH, međutim, mnogi vjeruju da arkanovci nisu procesuirani zbog Arkanovih veza sa zvaničnicima u srpskoj policiji, političarima i organiziranim kriminalom.
– Njegova jedinica je radila iste stvari na svim lokacijama na kojima su bili. Međutim, veliki broj ljudi iz Srbije, čak političari na visokim pozicijama, bili su u to uključeni, tako da bi procesuiranje ovih zločina moglo rasvijetliti neke stvari koje bi bile vrlo neugodne istine – ocjenjuje Jusuf Trbić.
Emir Musli se sjeća da je Arkana vidio s “bazukom” 1992. godine ispred zgrade Općine u njegovoj rodnoj Bijeljini, dok su Arkanovi ljudi na ulicama zlostavljali Bošnjake i odvodili ih radi mučenja ili ubijanja. On kaže da je bilo jasno da je vođa paravojnih snaga imao mnogo viši status od običnih vojnika.
– Zato se stvari zataškavaju – rekao je Musli za BIRN.
Isto kao što je Arkan bježao iz brojnih zatvora tokom svoje kriminalne karijere njegovi ljudi su do sada uspijevali izbjeći kaznu za svoja djela počinjena za vrijeme rata.
Musli ne vjeruje da će se to promijeniti: “Arkan je ubijen i s njim je i cijeli slučaj pao u zaborav.”
“Mafijaški heroj”
Srpska dobrovoljačka garda je raspuštena u aprilu 1996. godine, a Arkana nije prestao biti zao glas.
(Arkan i Ceca: Estradna ličnost i lice s crvene potjernice Interpola)
Oženio se srpskom turbofolk zvijezdom Cecom. Preuzeo je manji beogradski fudbalski klub “Obilić”, koji je uskoro osvojio državno prvenstvo, navodno zahvaljujući prijetnjama i zastrašivanju. Vođa paravojnih snaga postao je mafijaški heroj.
– Željko Ražnatović Arkan je idol svakog kriminalca. Zbog čega? Zato što je u isto vrijeme Arkan bio i policajac i šef mafije. Zato što je Arkan bio i paravojni komandant i vlasnik fudbalskog kluba. Zato što je bio estradna ličnost i lice s crvene potjernice Interpola – kaže Filip Švarm, urednik sedmičnika “Vreme”.
Kriminalna karijera
Željko Ražnatović Arkan rođen je 17. aprila 1952. godine u Brežicama u Sloveniji. I u bivšoj Jugoslaviji bio je dobro poznat policiji u mnogim zemljama Evrope.
(Arkan je prvi put uhapšen u Beogradu 1966. zbog uličnog razbojništva)
Prvi put je uhapšen u Beogradu 1966. godine zbog krađe torbe na ulici. Proveo je godinu u popravnom domu prije nego što je sedamdesetih otišao u zapadnu Evropu.
U periodu od 1973. do 1983. godine uslijedio je niz hapšenja i presuda za pljačke banaka i druge pljačke, pokušaj ubistva u Belgiji, Holandiji, Švedskoj, Njemačkoj, Austriji, Švicarskoj i Italiji. Iz većine zatvora uspio je pobjeći.
Nakon što se vratio u Srbiju, postao je vođa “Delija”, navijača Fudbalskog kluba Crvena zvezda, odakle su kasnije potekli neki od prvih članova “Tigrova”. U jesen 1990. godine Arkan je od Državne bezbjednosti MUP-a Republike Srbije dobio zadatak da oformi grupu koja će se baviti “crnim operacijama“ u Hrvatskoj.
– Oficiri Državne bezbjednosti govorili su Arkanu šta oni konkretno od njega očekuju. Zauzvrat, Arkan je dobivao određene privilegije za te usluge koje je radio Državnoj bezbjednosti. Te privilegije koje je Arkan dobivao bile su prije svega ekonomske prirode – objašnjava urednik sedmičnika “Vreme” Filip Švarm.
Zaštita od krivičnog gonjenja za teška krivična djela bila je još jedan podsticaj za novog vođu paravojnih snaga da krene sa švercom.
– Pružajući različite usluge Državnoj bezbjednosti, Arkan je sebe izuzeo iz zakona – kaže Švarm.
Neposredno prije rata u Hrvatskoj, u oktobru 1990. godine, Arkan se ponovo nalazi pred sudom, ovoga puta zbog planiranja terorističkog napada. Hrvatske vlasti su tada pronašle oružje u njegovom autu, osudile ga na pet godina, ali on nikada nije završio u zatvoru.
Filip Švarm vjeruje da su se tada ministarstva unutrašnjih poslova Srbije i Hrvatske dogovorila da Arkan bude oslobođen.
– To najviše govori koliko je Arkan bio važan za tadašnju Državnu bezbjednost Republike Srbije, da su se podigli najviši funkcioneri kako bi se Arkan izvadio iz zatvora – kaže Švarm.
(avaz.ba)
