Piše: Saud Grabčanović
Biografija Valide sultan Ajše Hafse (Hafize)
Ajše Hafsa Sultan, turski: Ayşe Hafsa Sultan ili, skraćeno, bosanski: Sultanija Ajša Hafiza . Hafsa Sultan osmanski turski : عایشه حفصه سلطان). Ponekad je nazivana i kao “A’ishā Hâfize Sultana”, rođena je oko. 1479g. a umrla je 1534g. Ona je bila prva poznata Valide Sultan (carica majka) Osmanskog Carstva o kojoj postoje opširniji pisani dokumenti. Prethodne valide –majke se šturo pominju samo po svome imenu, a nekada se ime majki ranijih sultana uopšte ne zna. Sultanija Ajša Hafiza je bila vjenčana supruga sultana Selima I Javuza i majka Sulejmana Veličanstvenog ( Kanunija tur.). Na dvor Topkapi – saraj u Istanbulu dovedena je u dobi od oko 14 godina. Ubrzo je, zbog svoje ljepote, obrazovanja i oštroumnosti, postala miljenica sultana Selima I. Ove njene lične karaktristike ukazuju na njeno najvjerovatnije plemićko porijeklo . Između nje i sultana Selima I rodila se velika ljubav, pa ju je on izabrao za svoju prvu miljenicu. Kada je imala 15 godina, Hafiza je rodila svog prvog sina Sulejmana , osmanskog princa koji će kasnije postati sultan Sulejman I Kanuni ili Veličanstveni , kako su ga tada Evropljani nazivali. On je bio najveći turski sultan svih vremena. Sultan Selim I Javuz se poslije Sulejmanovog rođenja sa Ajšom Hafizom šerijatski vjenčao i ona je postala velika sultanija, njegova zakonita žena. Bivša robinja je postala carica jednog od najvećih carstava u ljudskoj istoriji. Ovako nešto je bilo moguće samo u Osmanskom carstvu. U kršćanskim zemljama mogućnost da robinja bez plave krvi postane carica , mogla se vidjeti samo u Andersenovim bajkama ili bajkama braće Grim! Ajša Hafiza je na sultanovom dvoru dobila dodatno obrazovanje u specijalnom mektebu za sultanove žene. Za nju se zna da je dobro govorila više stranih jezika, a da je, pored turskog, najbolje i najradije govorila bosanskim jezikom. Tom je jeziku naučila i svoga sina Sulejmana. Valide majke turskih sultana su imale jako veliku ulogu u vaspitanju svojih sinova u njihovom ranom djetinjstvu. Mladi osmanski prinčevi, šehzade, sve su vrijeme svog djetinjstva provodili sa svojim majkama, koje su na njih imale veoma veliki uticaj. Majke koje su bile strankinje obavezno su svoju djecu učile turskom jeziku, koji je bio jezik njihovih očeva, ali i maternjem jeziku, jeziku kojim su one govorile.Tek kada bi šehzade napunili sedam godina počinjalo je njihovo školovanje na Enderun mektebi nedir, specijalnoj školi za sultane. Ali, i tada su oni svakodnevno viđali svoje majke i sa njima kontaktirali. Uticaj majki sultanija na sinove sultane je bio veoma jak i kasnije, kada su oni bili već odrasli i zreli ljudi. Mladi osmanski prinčevi su svoje očeve rijetko viđali i sa njima rijetko kontaktirali i to jedino zimi. Ostatak godine su osmanski sultani išli u vojne pohode i ratove hiljadama kilometara daleko od svoje porodice.Ta razdvojenost sinova od očeva uticala je da se kod mladih prinčeva stvori još veća ljubav prema majkama. Ovo je razlog zašto su turski sultani, pored svoje turske familije po očevoj liniji, posebno cijenili i svoju familiju po majčinoj liniji, kao i majčine sunarodnike. Došavši na prijesto, sultani su svoje rođake i ljude iz majčine postojbine dovodili na svoj dvor i davali im razne funkcije u državnoj vlasti. U periodu od dolaska sultana Sulejmana na osmanski prijesto 1520. pa sve do njene smrti 1534. godine, njegova majka Ajša Hafiza je bila jedna od najuticajnijih ličnosti Osmanskog carstva. Praktično, ona je bila Sulejmanova ko-regentica i druga ličnost u cijeloj državi. Prema navodima ambasadora evropskih sila koji su tada boravili na osmanskom dvoru, sultan Sulejman se sa njom vrlo često savjetovao i veoma je uvažavao njene stavove. Pietro Bragadin, mletački ambasador u prvim godinama Sulejmanove vladavine, opisujao ju je kao “vrlo lijepu ženu od 48 godina, prema kojoj sultan iskazuje ogromno poštovanje i ljubav.” Leslie Peirce (1993). The Imperial Harem : Women and Sovereignty in theOttoman Empire p.62 ISBN 0-19-508677-5 Oxford University Press.
Valide Hafiza je za života širom osmanskog carstva podigla veliki broj svojih zadužbina. Ona bila inicijator gradnje poznatog kompleksa u Manisi, koji objedinjuje džamiju,mekteb, medresu i bolnicu.Umrla je u martu 1534.g. u 55. godini života, a sahranjena je u turbetu koje se nalazi uz džamiju koja nosi ime njenoga muža sultana Selima I Javuza u Istanbulu. Oko godine 1536. sultan Sulejman Veličanstveni je u njenu čast, a vjerovatno prema njenoj želji, podigao džamiju u tada malom i anonimnom selu Četvrtkovištu, koje je tada imalo samo oko dvadesetak kuća. To selo je, u stvari, bio mali trg koji je tada bio jedini ostatak grada koji je u predtursko vrijeme stajao na tom mjestu- grada Bijeljine ili Biljene kako su je nekada nazivali njeni stanovnici koji su govorili ikavskim narječjem bosanskog jezika. Mislim da je tim ikavskim dijalektom bosanskog jezika govorila i sultanija Ajša Hafiza. Koje je narodnosti Ajša Hafiza tačno bila? Srpkinja, Hrvatica ili Bošnjakinja? I na ovo pitanje može se naći tačan odgovor : ona je bila Bošnjakinja! Kako sam ovo zaključio? Dokaz za to imate u nastavku ovog mog rada.
( Nastaviće se)
