Piše: Saud Grabčanović
Pregled istorije Bosne od turskih osvajanja do 1737. godine
Bošnjaci su, izgubivši vlastitu državu u 15. Vijeku, postali dijelom velikog Osmanskog carstva. Vremenom su se islamizirali i postali veoma značajan faktor u toj državi, zahvaljujući svom viteštvu, junaštvu i učešću u daljnjem širenju i odbrani Osmanskog carstva. Bosna i Bošnjaci su se, zahvaljujući tome, izborili za poseban povlašten položaj u Osmanskom carstvu. Bosna je dobila posebna prava i postala je, maltene, država u državi. Bosanski pašaluk ili ejalet je u okviru carstva stekao i imao veoma veliki stepen autonomije i samouprave. Bošnjačke su spahije bili prvi feudalci u cijelom carstvu koji su od sultana dobili nasljedno pravo na zemljišne posjede. U periodu velikog proširenja carstva, bošnjački ratnici su učestvovali u svim osmanskim osvajanjima u Slavoniji, Dalmaciji, Sremu, Srbiji, Banatu, Ugarskoj, Vlaškoj, Transilvaniji, Moldaviji, Poljskoj, Ukrajini… Bili su posebno cijenjeni u cijelom carstvu kao hrabri i vješti ratnici, a bili su i ljudi od velikog sultanovog povjerenja. U novosvojenim zemljama Bošnjaci su od sultana masovno dobijali velike zemljišne posjede, kao nagradu za svoj doprinos u širenju carstva na te nove prostore. U ta je vremena vladao opšti trend preseljavanja tih novopečenih spahija iz Bosne u novoosvojene bogate srednjoevropske zemlje. Pored spahija, u nove zemlje se isljeavalo i ostalo bošnjačko stanovništvo raznih profila , posebno zanatlije i trgovaci. Ovim iseljavanjima u «obećane zemlje» Bosna je izgubila veliki dio svoga stanovništva. Bosanski pašaluk je u ta vremena bio stotinama kilometara daleko od granica carstva i smatran je «sigurnom» teritorijom. Zato je odbrana Bosanskog pašaluka dugo vremena bila potpuno zapostavljena, a bosanski utvrđeni gradovi su bili velikim dijelom zapušteni i prepušteni zubu vremena. Živjelo se u lažnoj nadi da će carstvo uvijek pobjeđivati i Turci ići sve dalje i dalje u nova osvajanja ka srcu Evrope. Period takvog mira, blagostanja i stagnacije u Bosni je trajao oko dvije stotine godina. Krajem sedamnaestog vijeka je na osmanski prijesto došao sultan Mehmed IV koji je htio proširiti carstvo i konačno osvojiti Beč. On je htio da ostvari vjekovni san njegovih pradjedova da zauzme Beč, tu «zlatnu jabuku», kako se govorilo. Taj rat i opsadu Beča Turci nazivaju : İkinci Viyana Kuşatması. Umjesto triumfa, Turci 1683. godine doživljavaju katastrofalni poraz pod zidinama Beča, koji je bio pred padom. Poraženi su iznenadnim napadom od strane trupa poljskog kralja Jana Sobejskog III i grofa Karla Lotingera, koje su došle u pomoć opsjednutom gradu. Uzroci ove katastrofe su bili : precijenjenost vojničkih mogućnosti carstva, loša procjena odbrane, dugotrajna opsada grada, produžena zbog ramazana, nepromišljenost i loši taktički potezi koje je vukao tadašnji veliki vezir Kara Mustafa-paša . Bečki rat je postao prekretnica u daljnjoj istoriji Osmanskog carstva, koja će se od tada sastojati samo od poraza, povlačenja, osjetnog gubljenja teritorija i sklapanja mira na štetu Osmanlija. Nakon ključne bitke pod Bečom, 1684. godine je pod ingerencijom pape Inocenta XI stvorena međunarodna vojna koalicija za borbu protiv Turaka, takozvana «Sveta Liga». Koaliciju su sačinjavali: Sveto rimsko njemačko carstvo (Habzburška monarhija), Poljsko-litvanska unija i Mletačka republika. Na čelo te udružene armije pod habzburškim vođstvom došli su francusko-italijanski plemići Ludvig Badenski i njegov bratić Princ Eugen Savojski. Njih su dvojica u ratovima koje su vodili sa Turcima znali samo za pobjede i obojica su se veoma proslavili u tim bitkama. Osmansko carstvo se, pod udarima ove moćne armije, odjednom našlo u poziciji totalne propasti, prijetio je gubitak svih teritorija osvojenih u Evropi, pa čak i mogući gubitak Istanbula! Turci za kratko vrijeme gube sve svoje evropske dragulje : Ugarsku, Slavoniju, Dalmaciju, Banat, Srem… Bošnjački naseljenici, kao i islamizirano stanovništvo tih zemalja, nemilosrdno su uništavani u masovnom genocidu. Za muslimane i za islam u ta vremena nije bilo mjesta u fundamentalističkim kršćanskim zemljama Evrope. Katolička Austrija tada nije poznavala vjersku toleranciju čak ni prema svojim sunarodnicima koji su prihvatili luteranstvo. Sve muslimanske džamije tekije, haremi kao i javne građevine nemilosrdno se uništavaju. Preživjeli dio muslimanskog stanovništva bježi – iseljava se u Bosnu, gdje pronalazi svoj novi dom. U Bosnu se tada vraćaju potomci Bošnjaka koji su se nekada iselili, ali sa njima dolaze i islamizirani stanovnici tih zemalja, koji ostaju živjeti u Bosni. Dolaze muslimani iz : Slavonije, Dalmacije,Srema,Ugarske, Banata, Bačke, Vlaške.. Ali, i sama Bosna je vremenom došla pod udar kršćanskih osvajača.
Bosna je dočekala to strašno vrijeme veoma slabo naoružana, totalno nespremna i sa neutvrđenim gradovima. Uprkos tome, bošnjačke gazije su uspjele svojim sabljama, tijelima i krvlju da zaustave nadmoćnog neprijatelja u velikim i neprekidnim bojevima koji su se vodili na granicama Bosne, a i u samoj Bosni. Bošnjački je narod ratovao protiv Austrijanaca i njihovih saveznika od 1688. Godine, kada su prvi put upali u Bosnu, pa sve do 1739. godine, sa vrlo malim prekidima. Smjenjivali su se stalni napadi na Bosnu, uz epidemije raznih strašnih boleština: kolere, kuge… Bilo je to vrijeme gole borbe za opstanak i vrijeme gladi i velikog i naglog siromašenja stanovništva. Bošnjacima je prijetilo istrebljenje i genocid. U ta vremena, u tadašnjoj katoličkoj Evropi nije bilo kao danas vjerske tolerancije prema drugima i drugačijima. Drugačijima su bili namjenjeni samo mač i klanje ! I to kompletnoj populaciji, uključujući i žene i djecu. Bošnjaci su se tada borili za svoj biološki opstanak na ovim prostorima. Oni su dobro znali da im života u Bosni više nema ako ih dušmani uspiju pobijediti. U ovim dugogodišnjim herojskim borbama Bosna je iznjedrila veoma veliki broj gazija i junaka čija su nam imena danas većinom ostala nepoznata. U ratu koji je vođen od 1716. do 1718. godine Osmansko carstvo je doživjelo težak poraz od strane austrijskih trupa, predvođenih princom Eugenom Savojskim. Tada je potpisan Požarevački mir, kojim je Osmansko carstvo izgubilo Beograd, sjevernu polovinu Srbije i dio sjevene Bosne uz rijeku Savu ( kompletnu Posavinu i Semberiju). Ovo je bio samo početak kraja, kratka pauza za Austriju do narednog rata, kojim je planirala zadati «završni» udarac Osmanskom carstvu i okupirati kompletan Balkan. Taj novi rat protiv Osmanskog carstva Austrija je započela za nju kobne 1737. godine.
( Nastaviće se)
