ISTORIJA SREDNJOVJEKOVNE BOSNE najstarije južnoslovenske države na Balkanu
Piše: Saud Grabčanović
Savezi župa: Slovenske župe su se postepeno povezivale i stvarale veću političku jedinicu, koja se u bizantskim a i franačkim istorijskim izvorima vrlo često naziva “Skalvinija”. U prvim vijekovima nakon naseljavanja Slavena, na prostoru Bosne formira se ne jedna, nego više “Skalvinija”, i to na području sarajevsko-visočke doline (prvobitna Bosna), na području koje su zauzimali Usora, Donji Kraji i Soli, a na području današnje Hercegovine formiraju se dvije ”Skalvinije” : Travunija i Zahumlje (Hum). Najstarija, prva “Skalvinija” nastala je na teritoriji koja se podudara sa područjem ilirskog plemena Desidijata ( visočka dolina, dolina rijeke Bosne). Njoj se kasnije pridružuju i “Skalvinije” (zemlje) nastale na području koje su zauzimali Usora i Donji Kraji. Istoričar Anto Babić o uspostavljanju bosanske države kaže da je “tok uspostave rano srednjovjekovne bosanske države započeo sa raspadanjem stare rodovske organizacije i društvenom diferencijacijom već u prvim stoljećima poslije doseljenja Slavena”.(Anto Babić, O pitanju, 57-79). Jedan od najcjenjenijih istoričara po pitanju istorije svih južnoslavenskih zemalja, Nada Klaić, o tom istom pitanju kaže sljedeće: “Nema razloga miješati bilo hrvatsku bilo srpsku jezgru u proces nastajanja bosanske države samo zato što je povremeno dolazilo do osvajanja Bosne s jedne ili druge strane”… Babić je uvjerljivo pokazao da Bosna u spomenuto doba ima ustaljenu i organizovanu teritoriju, što znači da je imala atribute državne organizacije.” (N. Klaić, Iz problematike, 17-79). Početkom 9. pa do sredine 10. vijeka područjem Bosne vrlo organizovano vladaju domaći vladari, dok su u istom periodu zabilježena još dva velika doseljavanja Slavena: jedna selidbena struja došla je sa krajnjeg ruskog sjevera i dogodila se tokom trećeg desetljeća 9. vijeka, a druga je uslijedila na samom početku 10.vijeka iz Velike Moravske. “Ljetopis popa Dukljanina” nam o ovome govori (u poglavljima 4. do 10, latinske i hrvatske redakcije). Danas istoričari smatraju da taj ljetopis nije napisao sam pop Dukljanin, nego da je to, u stvari, kombinacija različitih starih hronika koje je Dukljanin samo posložio u uobličio. Po mišljenju nekih istoričara taj dio ove hronike o doseljavanju Slavena je nastao puno ranije, negdje na prostoru Bosne, a u njoj su detaljno opisane prilike na području Bosne tokom 9. i 10.vijeka Prostor Bosne se u ovoj hronici naziva uopšteno “Slavenskim kraljevstvom”- “Skalvinija”, što nije ništa neuobičajeno, jer se taj naziv za Bosnu zadržava dugo vremena, čak i u vremenu kada je ime zemlje Bosne doživjelo svoju punu afirmaciju. Od 4. do 10. poglavlja tog ljetopisa navode se opširni podaci o političkim i vjerskim prilikama na području Bosne tokom 9. i 10.vijeka. Mnogi istoričari osporavaju tačnost „Ljetopisa popa Dukljanina“ i smatraju da je najveći dio tog ljetopisa izmišljen i fasifikovan. Ja smatram da je, u svakom slučaju, Barski ljetopis, kako se izvorno naziva Dukljaninova hronika, sigurniji i detaljniji izvor istorijskih informacija nego npr. Homerova Ilijada ili Vikinške sage . Danas je i za ove bajkovite zapise iz rane ljudske istorije utvrđeno da i oni imaju neku istorijsku podlogu i to nakon dugih i pažljivih naučnih upoređivanja i proučavanja. Ti se zapisi danas smatraju veoma vrijednim istorijskim dokumentima, koji se nikako ne smiju unaprijed odbacivati kao naivni i nesigurni.
Ranofeudalna država Bosna i njeni vladari: U „Ljetopisu popa Dukljanina“ zapisano je da je područjem Bosne početkom 9. vijeka vladao vladar po imenu Silimir i da nije bio kršćanin, već paganin. Prilike u kojima je vladao bile su dosta teške, posebno za kršćane, koji su u to doba bili progonjeni. Međutim, Silimir je bio dosta tolerantan prema njima. Silimirova vladavina je svakako važna etapa u začecima bosanske države. Zato su u pravu neki stari pisci, kao npr. Ivan Frano Jukić, koji Silimira naziva prvim bosanskim vladarom. (Ivan Frano Jukić, Zemljopis i poviestnica Bosne, Zagreb 1851). Početkom trećeg desetljeća 9.vijeka Silimira je naslijedio njegov sin Bladin, za koga se kaže u „Ljetopisu” da je vladao na sličan način kao i njegov otac, doslovno “gospodovao redom i putom otca svoga Silimira”. Za vrijeme Bladinove vladavine, koja je trajala od početka do približno kraja trećeg desetljeća 9.vijeka, „Ljetopis” navodi podatke o novom velikom doseljenju Slovena na područje Bosne, koji su se pokorili Bladinovoj vlasti. Zanimljivo je da se pri opisu Bladinove vladavine spominje i njegov sin knez Ratimir, kao neka vrsta suvlastodršca. Ratimir vlada krajem trećeg desetljeća 9. vijeka do 838. godine. „Ljetopis” ga prikazuje kao nemilosrdnog zatirača kršćanstva. To je bio veliki zaokret u odnosu na politiku mira i tolerancije koju su provodili njegovi prethodnici Silimir i Bladin. Ratimir se kao vladar “Kraljevstva južno od Save” spominje 838. godine u franačkim spisima, kao i u drugim izvorima. Neki zapadni istoričari su ga proglašavali “hrvatskim vladarom” bez ikakvog uporišta. Svi raspoloživi istorijski izvori govore da je Ratimir bio vladar nezavisnog “Slavenskog Kraljevstva” koje je zauzimalo prostor Bosne, a ne Hrvatske. O tome čuveni istoričar Marko Vego kaže : “Čini mi se da je Hadžijahić na čvršćim temeljima kada je poredio franačke analiste iz 838. godine koji su spomenuli nekog Ratimira, čija je regija smještena između Franačke i Bugarske, južno od rijeke Save. To je upravo Bosna. “ Ovo ga je navelo da zaključi da je vjerovatno Dukljaninov Ratimir istovjetno lice sa ovim Ratimirom u Bosni… Mislim da će nauka ovu posljednju tvrdnju usvojiti i prihvatiti kao činjenicu.” (Oslobođenje od 29. 8. 1972., Muhamed Hadžijahić, “Povijest Bosne u IX i X stoljeću”, Sarajevo, 2004). Ratimir nije ostavio sina, a u vlasti ga je naslijedio neki njegov srodnik “”jedan od njegova kolina”. Ljetopis ne navodi imena četiri sljedeća vladara, koji su slijedili Ratimira i vladali na području Bosne od 838. do 860. Godine, nego ih naziva skupno Četiri Nepravedna Kralja, opisujući ih kao izrazito neprijateljske prema kršćanima. Da su kršćani u ovom periodu na prostoru Bosne zaista napuštali kršćanstvo i vraćali se paganstvu, govore i drugi istorijski izvori. O tome govori i Teofanov “Nastavljač“ koji govori o odbacivanju kršćanstva i vraćanju paganstvu mnogih u južnoslavenskim zemljama upravo u to doba, u periodu od 820. do 867. g. (Theophanes Continuatus, 288-289). Jedna od primjera vladavine ova “Četiri Nepravedna Kralja” sastoji se u tome da se za njihovog vremena na području Bosne prekida kontinuitet vladavine prijenosom vlasti sa oca na sina. Poslije “Četiri Nepravedna Kralja” na vlast u Bosni 860. godine dolazi Satimir, koji je vladao do 877. godine, koji se spominje i pod imenom “Svetimir”. Spominje ga i dubrovački hroničar Resti “re di Bossina padre di Svetopelek o sia Svetopilo”(J. Resti, Chronica Ragusina, 21).U mnogim srednjovjekovnim dubrovačkim spisima, koji su nastali kasnije, a odnose se na područje Bosne u periodu 9. i 10.vijeka, područje Bosne se izričito naziva bosanskim imenom. Period Satimirove vladavine karakterišu njegovi izrazito prijateljski odnosi sa Dubrovnikom i tolerancija prema kršćanima. Satimir sklapa trgovački ugovor između Bosne i Dubrovnika, koji dubrovački hroničar Resti stavlja u 831. godinu. Datiranje tog ugovora, koje navodi Resti, utvrđeno je kao kasniji i netačan podatak. Satimir se obavezao godišnje davati Dubrovniku 500 ovnova, 50 volova i 200 tovara žita i osigurati Dubrovčanima potpunu slobodu trgovine u Bosni. Dubrovčani su mu zauzvrat poklonili 14 lakata skrleta i jedan plašt “alla bosnese” (J. Resti, Chronica Ragusina,21). O ovom ugovoru govore i druge, starije hronike, tj. Anonimova i Ragninina, ali ne spominju ime bosanskog vladara. Satimira je naslijedio njegov sin Budimir, koji je vladao od decembra 877. do marta 917. godine. Postoje određene indicije da je Budimir vladao vrlo velikim prostorom, i to prostorom uže Bosne, Podgorja, Neretve i Duklje. Postoji više lokaliteta u Bosni koja nose njegovo ime. Tako npr. u sarajevskom polju postoji naselje “Butmir”, poznatom po predhistorijskom nalazištu (“butmirska kultura”). Zahvaljujući turskim defterima iz 15. vijeka znamo da se to naselje tada zvalo “Budimir”. Godine 1455. to naselje je zabilježeno kao “Budmir”, a 1485. kao “Budimire” (V. Klaić, Narodni sabor, 8, O selu Butmir vidi: H. Šabanović, Bosansko krajište, 1448-1463). Nema, dakle, ništa slučajnog u činjenici da se Budimirovo ime javlja upravo na području gdje se nalazila jezgra najstarije bosanske države. (A. Benac, Sarajevo kroz arheološke spomenike). Budimirova vladavina je bila dosta duga, trajala je punih četrdeset godina i tri mjeseca i karakteriše je tolerantnost prema kršćanima. Za njegove vladavine mnogi stanovnici Bosne prelaze sa paganstva na kršćanstvo, što je predstavljalo veliki zaokret u vjerskim prilikama na prostoru Bosne. Također, to podvlači i činjenicu da se kršćanstvo na prostoru Bosne najkasnije proširilo na široke slojeve naroda, te su zbog toga u Bosni najmanje zastupljena kršćanska imena naselja od svih južnoslovenskih zemalja. Tome je naravno kasnije značajno pridonijelo i širenje bogumilstva, kao i islama.
(Nastaviće se)
