Piše: Jusuf Trbić
Zanimljivo je da su se Bijeljina i Janja, u jednom kraćem periodu, nalazile u dvije države. Naime, Požarevačkim mirom 1717. godine dogovoreno je da Janja ostaje u Osmanskom carstvu, dok je Bijeljina pripala Austro-Ugarskoj. Rat tih velikih država skupo je koštao Janju, jer su je Austrijanci potpuno spalili 1737. godine, a povukli su se dvije godine kasnije. Trebalo je skoro pola vijeka da se naselje oporavi, pa je tek 1783. godine zabilježeno da Janja ima 72 kuće, od toga 60 muslimanskih i 12 pravoslavnih.
Istoričari označavaju tri perioda u kojima se najviše ljudi doselilo u Janju. Prvi talas doseljavanja zabilježen je tokom osmanskih osvajanja, a drugi nakon poraza Turske pod Bečom, kad počinje masovnije povlačenje muslimanskog stanovništva u sigurnije krajeve. Mahmud Nurkić je zapisao da su se tada u Janju doselile iz Mađarske porodice Durgutović, Velagić i Karjašević. To se nastavilo sa jačanjem i širenjem Austro-Ugarske, da bi glavni talas doseljavanja započeo nakon 1804. godine, sa procesom postepenog oslobađanja od Turaka i protjerivanja muslimana iz tih krajeva. Sve je to bilo praćeno stalnim borbama na granici, pa je 1807. godine Janja doživjela novu veliku katastrofu. U aprilu te godine više od 8 hiljada srpskih ustanika, pod zapovjedništvom popa Luke Lazarevića, prešlo je Drinu i udarilo na Janju. Naselje je bilo zapaljeno i potpuno uništeno. Bila je to druga smrt Janje, nakon stradanja 1837. godine, kad su Austrijanci, pod zapovjedništvom pukovnika Valvazora, razorili naselje. Treća smrt uslijedila je u periodu 1992-1995. godina, kad su Bošnjaci Janje protjerani sa svojih ognjišta.
U trećem periodu naseljavaja Janje glavni val dolazi nakon 1830. godine, kad su sultanovim ukazom muslimani morali napustiti Srbiju. Tada se oni masovno sele u Bosnu, i odlaze u Tursku i druge krajeve. Mnogo ih je došlo u Janju, jer je bila blizu granice, pa je 1834. godine na popisu imala 2.500 stanovnika. To znači da je za pola vijeka višestruko povećan broj stanovnika. Nakon toga je taj broj postepeno rastao, da bi 1939. godine, uoči Drugog svjetskog rata, Janja imala nešto manje od 4 hiljade stanovnika. Na popisu 1991. godine bilo je 10.458 stanovnika, od toga je bilo više od 94 posto Bošnjaka. Srba je bilo samo 221, to jest 2,3 posto. O dimenzijama etničkog čišćenja, koje je bilo najintenzivnije 1993. godine, govori podatak da je naredne, 1994. godine, tu živjelo samo 180 Bošnjaka, a 16.500 Srba.
Život na granici
Rijeka Drina je vijekovima bila granica između dva svijeta, pa se smatrala granicom čak i kad su teritorijama i na jednoj i na drugoj obali upravljali isti vladari – Rimljani, Austrijanci, Turci ili je tu bila jugoslovenska država. Nakon srpsko-turskih ratova, mirom u Jedrenu 1829. godine Turska je prvi put priznala zvaničnu granicu na Drini, ali prava granica se tu uspostavlja tek sa dolaskom Austro-Ugarske u Bosnu 1878. godine, a utvrđuje se katastarskim mjerenjima šest godina kasnije. Međutim, Drina je, kao granica, bila veliki problem, jer je često mijenjala korito, što je izazivalo međudržavne sporove. Zato je Austrija, uz saglasnost Srbije, izvršila nova mjerenja i 1910. godine utvrdila definitivnu granicu koja u tom trenutku jeste išla sredinom Drine, ali je bila fiksirana i nije više zavisila od toka rijeke. Sve je to važilo do završetka rata protiv Bosne 1995. godine, kad je Srbija ustvrdila da granica ide sredinom rijeke, mada je bilo jasno da je Drina umnogome promijenila tok u posljednjim decenijama. Danas se više od 400 hektara zemljišta koje pripada Bosni i u svojini je ljudi iz Janje, nalazi na desnoj obali, ali Srbija uporno odbija da završi arbitražu. Do kad će to trajati – ne zna se.
Računa se da je Drina samo od 1947. do 1979. godine odnijela oko 600 hektara najplodnije janjarske zemlje, pogotovo nakon gradnje Hidroelektrane u Zvorniku, kad je ovaj dio rijeke počeo naglo da mijenja korito. Do danas niko za to nije dobio nikakvu naknadu.
Život uz granicu nikada nije bio lak, a Janja je oduvijek bila poljoprivredni kraj, što, u našim uslovima, znači da se razvijala sporije od drugih sličnih naselja. Ipak, ona je bila i zanatski centar ovog dijela Semberije, sa mnogobrojnim zanatskim radnjama. Prije Drugog svjetskog rata bilo je, pored ostalog, čak 20 kovača i isto toliko kolara, radilo je devet pekara i sedam brijačkih radnji, po pet opančara i obućara, a bila su i trojica bačvara. Nakon toga polako nestaju stari zanati, odlaze kovači i kolari, nema više opančara, a nestali su i obućari, kafedžije, abadžije…Zato je za deset puta porastao broj zidara, sa 2 na 20, jer se u Janji, u periodu socijalističke Jugoslavije, dosta gradilo. Janja se širila, ali je ostala prepoznatljiva nekadašnja podjela na mahale. Najstarija mahala je Šarampov, na ulazu u Janju iz pravca Bijeljine, a ime je dobila po zemljanom utvrđenju – šarampovu, koje je štitilo naselje u tursko doba. Mahala Dugo Polje nadovezuje se na Šarampov i prostire se do Varoš mahale. Zapadno od glavne ulice, prema Modranu, nalazi se Smajić mahala, u kojoj je nekad bilo dosta kovača i kolara, a na nju se nadovezuju Polutine, gdje je takođe bilo dosta zanatskih radnji. U istočnom dijelu je Brzava, uz desnu obalu rječice Janje, prema ušću u Drinu, a tu su još i : Karanfil ili Ciganluk mahala, Šehić mahala, Durgutović mahala, Delić mahala, Džafić mahala i Madžić mahala. U novije vrijeme Janja je podijeljena na četiri kvarta, sa po četiri, odnosno tri nekadašnje mahale, ali svaki Janjarac zna gdje je koja mahala. I to ne treba da se zaboravi.
A život pored rijeke nije trpio samo zbog stalnih vojnih sukoba, već i zbog poplava. Plahovita Drina je često izlazila iz korita i plavila Janju, a još češće je to radila rječica Janja, koja je često znala da se izlije i poplavi cijelo naselje. Hroničari kažu da je najveća poplava u istoriji zabilježena 1896. godine, kad je voda u naselju dostigla visinu od cijela dva metra, a većina kuća bila potpuno uništena. U novije doba bilo je više velikih poplava. Zapamćena je ona iz 1965. godine, kad je visina vode bila 80 centimetara, i 2010. godina, kad je ponovo cijelo naselje bilo pod vodom. Sve se to ponovilo i četiri godine kasnije.
Čini se, ipak, da stalnim poplavama dolazi kraj, jer se očekuje da 2016. godine započne izgradnja velikih nasipa na Drini i Janji, koji će definitivno označiti ulazak Janje u mirniju budućnost. Bar kad su poplave u pitanju.
( nastaviće se)
