Piše: Jusuf Trbić
O nastanku i najranijoj prošlosti Janje malo se zna. Poznato je da je Semberija, zbog svog položaja i blizine rijeka, bila naseljena još u praistorijsko doba. Kasnije su se tu smjenjivali različiti narodi –Kelti, Tračani, Iliri ( koji su se na ove prostore doselili oko 1200. godine prije nove ere) i Skordisci, dugo su trajala burna vremena u kojima su se različite etničke skupine doseljavale, tu boravile, pa odlazile, sve dok nije nastupio duži period rimske vladavine. Na području Janje su nađeni predmeti iz tog perioda – ostaci rimskih građevina, i to na više lokacija, dijelovi grobova, keramika, staklo i rimski novac, što govori da je na mjestu današnje Janje postojalo prilično brojno rimsko naselje. Postoje dva takva arheološka lokaliteta – Lugovi i Pačić.
Kad je 395. godine Rimsko carstvo podijeljeno na Istočno i Zapadno, Drina je bila granica. Područje Janje nalazilo se u sastavu rimske provincije Dalmacija, a Drina je bila dobra zaštita od napada bugarskih plemena, koja su početkom 9. vijeka zauzela desnu obalu. Mađari su ovo područje zauzeli 1180. godine, a o njihovom prisustvu govore i ostaci manastira Santa Maria in Campo, koji se nalazio u ataru današnjeg sela Ruhotine. Mustafa Grabčanović je pisao da se taj manastir pominje 1514. godine, da je kasnije srušen, a kamen iz njegovih zidova upotrijebljen za gradnju temelja pravoslavne crkve u Janji.
Ovaj prostor je dugo bio poprište borbi Srba i Mađara, ali, kako je pisao Mustafa Imamović, ni car Dušan nije uspio bosansko Podrinje pripojiti srpskoj državi.
U srednjem vijeku trajala je intenzivna borba protiv bogumila i na ovim prostorima, pogotovo od 1225. godine, kad je mađarski kralj Andrija II (jedan od vođa Petog krstaškog rata – od 1217. do 1221.) predao vlast nad Bosnom, Usorom i župom Soli katoličkom nadbiskupu, kako bi on istrijebio jeretike. Bogumili su ubijani, progonjeni i prodavani kao roblje, uprkos žestokom otporu bosanskih banova. Međutim, područjem s lijeve obale Drine, uključujući i Janju, upravljali su Mađari, sve do dolaska Turaka. Turci su zauzeli Zvornik, Srebrenicu i cijelu Usoru 1460. godine, 1521. Teočak, Ugljevik i Srebrenik, a Bijeljinu 1529. godine. Nešto prije toga zauzeli su područje današnje Janje. Na popisu 1533. godine u ovom kraju se pominju samo četiri naselja : Četvrtkovište ( kasnije Bijeljina), Mirkovci ( Dašnica), Grm ( Galac) i Čukojevci ( Modran), sa samo 55 kuća, jer je stanovništvo pobjeglo. Ali, 15 godina kasnije pominje se 17 naselja sa 772 kuće, ( 554 pravoslavne i 218 muslimanskih), Turci su doseljavali nove stanovnike, a u tom periodu je vjerovatna naseljena i Janja.
Nastanak Janje
Teško je reći kad je nastala današnja Janja, a ime je vjerovatno dobila, kako je zapisao dr Mahmud Nurkić, od tada rasprostranjenog drveta janj, koje je raslo na močvarnom tlu. Na isti način dobila je ime i Lešnica u Srbiji, na drugoj obali Drine – po brojnim stablima ljeske, svetog drveta u mitologiji starih Slovena, a tako su imena dobila i druga naselja u okolini (Lipnica, Drenovac, Loznica itd).
Malo je istoričara koji su detaljnije pisali o davnoj prošlosti ovoga kraja. Janju ne pominje ni Evlija Čelebija, ali pominje Budimsko brdo, na kojem je, prema predanju, ugarski kralj sahranio glavu Alije Đerzeleza, a narod je to brdo prozvao Đerzelez ( Gerzelez) brdo. Đerzeleza pominje i Vuk Karadžić u svom rječniku. Za ime tog junaka vezano je prvo pominjanje Janje u istoriji – u poznatoj hronici “Tarih-i-Pečevi” (oko 1630. godine), velikog istoričara Ibrahim-bega Alajbegovića Pečevije, Bošnjaka rođenog u Pečuhu (1570-1650.). On piše da je čuveni junak osmanske vojske Alija Đerzelez, ili Gerz Ilyas, kako su ga Mađari zvali, rođen u Janji kod Bijeljine. Kako je Pečevija zapisao, on se istakao u osvajanju Budima, zbog čega mu je sultan Sulejman Veličanstveni podigao turbe u blizi tog grada. Smatra se da je Đerzelez poginuo 1491. godine u Krajini, kod Udbine, mada postoje i druge verzije toga događaja.
U svakom slučaju, ako je Pečevija počeo pisati svoje djelo poslije 1621. godine, to znači da je Janja postojala prije toga. Mahmud Nurkić navodi, u prilog ove teze, i zapise iz Ahkami-šikajet deftera iz druge polovine osamnaestog vijeka, u kojima se pominje džamija sultana Sulejmana, koja se finansirala iz prihoda od prodaje soli u Tuzli. Ti defteri potiču iz 1776. godine. Zna se da džamije, koje je podigao sultan Sulejman Veličanstveni, potiču iz perioda od 1520. do 1566. godine, što znači da je Janja postojala u to vrijeme. U knjizi Hazima Šabanovića “Bosanski pašaluk” navodi se da je Bijeljinski kadiluk osnovan nešto prije 1634. godine i da je Janja veće naselje u tom kadiluku, koje je imalo dvije džamije.
U tekstu pod naslovom “ Postanak i razvitak Bijeljine u XVI vijeku” poznati istoričar dr Adem Handžić piše : “ Tako se 1767. godine pominje džamija u kasabi Janji, koju je podigao narod ( 1737. godine je srušena džamija sultan Sulejmana od strane austrijske vojske, koja je zapalila Janju). Imam i hatib džamije bio je te godine Mehmed Halifa, sin Mustafe… Današnje značajnije mjesto Janja uopšte se ne pominje u popisima iz XVI vijeka, iako se to mjesto nalazilo u granicama bijeljinske nahije. Prema tome, to naselje ili je ranije drugačije nazivano, te moguće odgovara jednom od dva neutvrđena naselja ( Tvrtkovac, Obrova), ili je nastalo poslije 1600. godine.”
Ivan Frano Jukić 1840. godine pominje Janju kao veće naselje sa oko stotinu kuća, sa muslimanskim stanovništvom.
Stara kasaba Janja
Na osnovu istorijskih podataka Mahmud Nurkić izvlači zaključak : “Sve ovo pokazuje da je Janja nastala između 1533. i 1548. godine, mnogo prije nego što je zapisano u stručnoj literature.” Uz to, ako je, kako kaže Adem Handžić, Čevrtkovište dobilo ime Bijeljina tek 1634. godine, to bi moglo značiti da je Janja starija od Bijeljine. Sigurno je da je Janja na početku 19. vijeka bila značajno trgovačko mjesto sa oko 4 hiljade stanovnika, bila je kasaba, a od 1867. do 1878. godine mudirat ( centar obrazovne opštine), što je veći rang nego opština. Od te 1878. godine i početka austrougarske okupacije, sve do 1961. godine, Janja je neprekidno bila opštinski centar, sa područjem od 189 kvadratnih kilometara i brojnim selima u okolini.
Od 1961. godine Janja pripada opštini Bijeljina.
( nastaviće se)
