Piše: Jusuf Trbić
Današnji mladi ljudi, odrasli u doba interneta i globalne mreže, u doba Facebook-a, televizije, mobilnih telefona i virtuelne stvarnosti, teško mogu zamisliti šta je nekada značila pisana riječ. Prvi zapisi u kamenu, na glini ili papirusu, prvi alfabet i zapisivanje ljudskog iskustva bili su početak civilizacije. Pisanje je vijekovima bilo rijetka i dragocijena privilegija, da bi prva štamparija započela novu eru, u kojoj su se tekstovi, umjesto mukotrpnog pisanja i prepisivanja rukom, mogli štampati u neograničenom broju primjeraka, jeftino i brzo. Ta nova era je, po izumitelju štamparije, nazvana Gutenbergova galaksija. Bilo je to novo doba masovog štampanja knjiga i novina, izlaska masa na istorijsku pozornicu i početka masovne kulture i industrijalizacije. Danas smo duboko zagazili u treću eru, Makluanovu galaksiju, u kojoj je svijet postao globalno selo, a veze među ljudima na cijeloj planeti neposredne i svestrane. Ipak, novine i knjige ne gube na značaju, jer čuvaju pamćenje čovječanstva na neponovljiv način.
U Bijeljini i Semberiji je, po običaju, i Gutembergovo doba došlo s osjetnim zakašnjenjem. Prvu štampariju je, koliko se zna, otvorio 1895. godine Nikola Pissenberg, da bi je nakon samo dvije godine prenio u Donju Tuzlu i tamo nastavio rad. Sljedeće, 1896. godine, počela je raditi druga štamparija, vlasnika Stjepana Gerbe, koja je radila sve do 1934. godine. Tu je štampana zbirka pjesama Mustafe Dželil Sadikovića, sina poznatog Mula Alije Sadikovića iz Janje, pod naslovom “Sevdah i suze”. Štampariju je 1934. godine preuzeo Dragoljub Radovanović, i s njom radio do izbijanja Drugog svjetskog rata. Ova štamparija je 1943. godine prenijeta u Donju Trnovu, i u njoj je odštampan prvio broj Oslobođenja, 30. avgusta 1943. godine.
U međuvremenu je, 1912. godine, u Bijeljini počela raditi i treća štamparija, vlasnika Dušana Milosavljevića, koju je naslijedio Vlasto D. Milosavljević i radio sve do 1945. godine. Od te je štamparije, nakon nacionalizacije, kasnije nastalo društveno preduzeće Štamparija “Bosna”.
Novine u Bijeljini
A kad su izašle prve novine? Hroničari se slažu da je to bio list tadašnjih radikala, izrazito nacionalistički orijentisan, koji se zvao Semberija, imao je samo četiri strane i štampan je ćirilicom, u štampariji Dušana Milosavljevića. U zaglavlju lista je pisalo : “ Izlazi svakog petka u 8 sati prije podne.” U knjizi Đorđa Pejanovića “ Štampa Bosne i Hercegovine 1850-1941.” navedeni su osnovni podaci : “ Semberija 1922. godine, izdavala Radikalna stranka u Bijeljini. Političko-informativni list. Vlasnik i urednik Vlado Stanišić, advokat. Bijeljina, folio, ćirilicom, nedjeljno jedanput. Godine 1922. i 1923. izlazila redovno, a poslije samo za vrijeme izbora. Izlazila do 1927.”
Koliko se zna, ideju za prvi list dao je advokat Jovo Petrović, a stalni saradnik je bio Krsto Marić, takođe advokat. Obojica su stradala u logoru Jasenovac. Ove novine su stizale i u Ugljevik i Zvornik, a izašlo se samo 14 brojeva.
Drugi list, Riječ omladine, štampan je u Brčkom i izlazio je vrlo kratko. A na inicijativu pokretača skoro svih kulturnih zbivanja u gradu u to doba – dr Đede Kecmanovića, Nikole Mačkića, Dušana Bogdanovića i Dušana Baranina, 5. maja 1936. godine pokrenut je list Glas Semberije. Ispod naslova je pisalo : Nedjeljni list za društveni život. Izlazi svakog utornika.” List je štampan ćirilicom, vlasnik lista i glavni urednik je bio student Dušan Bogdanović, koji je pisao i većinu tekstova. Štampan je u štampariji Dradoljuba Radovanovića, ali je, zbog finansijskih problema, izašlo samo 12 brojeva lista za dva mjeseca, posljednji broj 7. jula 1936. godine.
Odmah nakon izlaska prvog broja Glasa Semberije pokrenut je novi list – Naša reč. Prvi broj je izašao 15. maja 1936. godine, pa su neko vrijeme u Bijeljini izlazila dva lista. Vlasnik i odgovorni urednik je bio Dušan Glumac, penzioner, nekad jedan od vodećih bosanskohercegovačkih sosijalista, koji je penzionisan u Zagrebu kao pomoćnik generalnog direktora hrvatskog Središnjeg ureda za osiguranje radnika. Tekstovi su na zanimljiv način govorili o bijeljinskim problemima, pa je ovaj list bio omiljen u gradu. Štampan je u štampariji Dušana Milosavljevića, ali, zbog izuzetno visokih troškova i malog tiraža, i ovaj list se brzo ugasio. Tome su doprinijele i povremene sudske zabrane lista, zbog kritičkih tekstova na račun vlasti. To ipak nije obeshrabrilo vlasnika druge gradske štamparije Dragoljuba J. Radovanovića da i on oproba sreću s novinama. Njegova štamparija je bila savremenija i bolje opremljena od štaparije Dušana Milosavljevića, a on sam bio je vlasnik, izdavač i glavni urednik novog lista Riječ Semberije, koji je počeo izlaziti 17. septembra 1937. godine, i to svakog utorka. U prvoj godini izašlo je ukupno 15 brojeva, ali su se ponovili stari problemi s finansiranjem, pa se i ovaj list ubrzo ugasio. Posljednji broj je izašao 4. februara 1938. godine. Tako je svoj vijek okončao jedini bijeljinski list toga doba, koji je imao mogućnosti da opstane.
Ratne novine
Uskoro je izbio Drugi svjetski rat, a 30. avgusta 1943. u selu Donja Trnova štampan je prvi broj lista Oslobođenje, koji je bio, kako je pisalo u zaglavlju, “ organ Narodnooslobodilačkog fronta Bosne i Hercegovine.” List je štampan na šest strana, u štampariji Vlaste Milosavljevića, koja je još ranije iznijeta iz Bijeljine. Prvi urednik je bio Rodoljub Čolaković, a udarne tekstove, pored njega, pisali su i Avdo Humo i Hasan Brkić. Grafičari su bili : Slobodan Narančić, Josif Romano, Pero Grinfelder, Boško Fišer i Vlasto Milosavljević. U Trnovi je izašao još jedan broj, a treći broj, na boljem papiru i u većem formatu, izašao je u Tuzli. Uvodnik je u tom broju napisao Cvijetin Mijatović. Do kraja rata izašlo je još 27 brojeva, a Oslobođenje je i danas udarni bosanskohercegovački list, i jedini koji je izlazio i u toku agresije na BiH i opsade Sarajeva.
U Bijeljini je, u toku Drugog svjetskog izlazio još jedan list. Zvao se Vijesti, i bio je glasilo Oblasnog komiteta KPJ za istočnu Bosnu. Prvi broj je izašao 4. oktobra 1943. godine, štampan je svakog drugog dana i donosio je ratne izvještaje i novosti s ratišta. Organizatori su bili prof. dr. Dušan Nedeljković i akademski slikar Vojo Dimitrijević, koji su u Bijeljinu došli nakon Pete neprijateljske ofanzive. List je štampan u štampariji Vlaste D. Milosavljevića, a posljednji broj je izašao 5. decembra 1943. godine.
Nakon rata dugo nije bilo informativnog lista u Bijeljini. U januaru 1960. godine počele su izlaziti Brazde, list za književnost i kulturu. Pokretač je bio Klub pisaca pri Narodnom univerzitetu ( koji je bio izdavač), a prvi urednik je bio Namik Hujdurović. List je imao širok spektar tema, ali je izlazio povremeno, pa su do kraja 1979. godine izašla samo 23 broja. Tako je išlo i kasnije, pa je pedeseti broj izašao tek 7. juna 1990. godine.
Najdugovječniji informativni list, Semberske novine, počele su izlaziti 20. oktobra 1980. godine, kao dvosedmični list, a izlaze redovno i danas, kao sedmične novine. Prve brojeve je uredio Pero Ilić, zatim je urednik bio Halid Rifatbegović, a na tom mjestu najduže je bio Jusuf Trbić, sve do početka rata protiv BiH, kad su svi Bošnjaci istjerani sa svojih radnih mjesta.
Uz štampu, treba pomenuti i Radio-Bijeljinu, koja je počela raditi 8. avgusta 1971. godine i bila rado slušana u cijeloj sjeveroistočnoj Bosni. Prvi novinar i urednik bio je Zekerijah Bato Smajić, a nakon dugog i uspješnog rada ova popularna radio-stanica je ugašena voljom velikosrpske vlasti nakon rata.
Tada su već počela neka nova vremena, koja nemaju sluha za pisanje, čitanje, obrazovanje. Ali, to je neka druga tema.
