Piše: Jusuf Trbić
Bijeljina je grad bez spomenika. Od čitave duge istorije ostale su još dvije-tri biste heroja iz Drugog svjetskog rata po ćoškovima i jedan postament ispred osnovne škole koja je nekad nosila ime Radojke Lakić, s kojeg je neko nepoznat skinuo bistu velike heroine, i niko je više nikad nije vratio. Tako je Radojka ostala bez glave, a škola dobile ime Svetog Save.
I samo još jedan jedini spomenik svjedoči o prošlosti, onaj ispred Gradske vijećnice – spomenik kralju Petru I Karađorđeviću, Kralju ujedinitelju, kako su ga zvali, prvom vladaru Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. On je imao zanimljiv život. Bio je sin srbijanskog kneza Aleksandra ( vladao Srbijom od 1842. do 1858.) i unuk Karađorđev, 45 godina, za vrijeme vladavine Obrenovića, proveo je u inostranstvu, gdje se školovao, a učestovao je u francusko-pruskom ratu i u srpskom ustanku protiv turske vlasti u Bosni (pod imenom Petar Mrkonjić). Godine 1903. vratio se u zemlju na poziv Narodne skupštine, kad je s vlasti zbačen Aleksandar Obrenović, i uveo ustavnu monarhiju. Za razliku od dinastije Obrenovića, on se zalagao za ujedinjenje svih jugoslovenskih zemalja od austrougarske vlasti. U Prvom svjetskom ratu povlačio se zajedno s vojskom preko Albanije do Krfa i uživao je veliki ugled zbog ratnih zasluga. Zbog starosti je kraljevska ovlaštenja još 1914. godine prenio na sina Aleksandra ( kasnije ubijenog u atentatu u Marseju), a nakon smrti podignuta su mu četiri spomenika u različitim gradovima. Najimpozantniji je bio onaj u Bijeljini.
Inicijativa za podizanje tog spomenika pokrenuta je odmah nakon Prvog svjetskog rata. Angažovan je tada poznati vajar Rudolf Valdec iz Zagreba ( koji je napravio i kraljev spomenik u Velikom Bečkereku, današnjem Zrenjaninu) i sve je bilo spremno još 1927. godine. Ali, zbog bolesti i smrti vajara Valdeca ( umro 1929.) sve je odgođeno, pa je spomenik svečano otkriven 12. jula 1937. godine na Petrovdan. Spomenik predstavlja kralja, ogrnutog plaštom, kako sabljom siječe troglavu neman, koja predstavlja tri carstva poražena u Prvom svjetskom ratu : Austro-Ugarsku, Njemačku i Tursku. Od tada je svakog 1. decembra, na dan ujedinjenja, predsjednik opštine svečano polagao vijenac na spomenik. I to je trajalo sve do dolaska Nijemaca. Već 15. aprila 1941. godine njemačka komanda je sazvala zbor pred Opštinom, cijeli grad je dotjeran da vidi kako najviđeniji Srbi konopcima vuku i ruše spomenik. Nakon toga na postament su postavljena obilježja NDH, ali se opet sve promijenilo nakon konačnog oslobođenja Bijeljine 2. aprila 1945. godine. Umjesto spomenika, naredne 1946. godine postavljena je zvijezda petokraka i tekst : “ Neka je vječna slava palim borcima za slobodu naše zemlje.” Nakon prvih višestranačkih izbora pokrenuta je akcija ponovne izrade spomenika. Angažovan je bijeljinski vajar Zoran Jezdimirović, koji je napravio kopiju nekadašnjeg spomenika, na osnovu sačuvanih crteža, fotografija i priča starijih Semberaca. Spomenik je izvučen malo dalje ispred zgrade Opštine, da bi se bolje vidio, a otkriven je 8. novembra 1993. godine, u jeku rata protiv Bosne. Tako su spomenik kralju, koji je ujedinio jugoslovenske narode, ponovo podigli oni koji su rasturili Jugoslaviju.
…………………..
Zanimljivo svjedočenje o rušenju kraljevog spomenika 1941. godine ostavio je Drago Čolaković, brat Rodoljuba Čolakovića (Semberske novine od 1.juna 1991. godine).
“ Ne mogu se sada sjetiti da li prije Vaskrsa ili između Vaskrsa, oglasio se dobošar da svi Srbi dođu pred Opštinu. Mi smo došli. Vidjeli smo nepreglednu masu svijeta, nekoliko njemačkih oficira i vidimo ovih naših Švaba. Mi odemo pred sadašnju Gradsku opštinu i vidimo tamo starog Lajtenbergera i jednog mladog oficira, i vidimo jednog bolešljivog čovjeka, samo po onoj uniformi vidim da je višeg čina, bio je major. Vidim Muratbega Pašića i još nekoliko iz te Gradske opštine. Šta je? Hoće da se ruši spomenik kralju Petru I. Ko ga je podizao? Ovi kažu da je predsjednik ( odbora) doktor Vlado Stanišić. Odmah su otišli po njega i dopratili ga ovamo. Onda je on počeo govoriti njemački. Pita ga taj major šta predstavlja ovaj spomenik? On kaže da predstavlja aždaju. A šta ona predstavlja? Predstavljala je, kaže, Austriju, Njemačku i Tursku. Onda se on okrenu. Ja (koliko sam razumio njemački) to sam ja i mislio, i reče neke pogrdne riječi za Slovene…Moj zet Emilijan Stanković i ja prišli smo bliže i vidjeli da se doktor Vlado obraća starom Lajtenbergeru i kaže : Pa, molim vas, gazda Lajtenberger, zašto ne kažete da ste i vi bili u tom odboru…
Onda se oficir okrenu tamo nekim vojnicima, podoficirima, ili su prosti vojnici, ne znam, i samo kaže : “Štrik” ( konopac). Gdje odoše, odakle donesoše, meni se sve čini iz radnje Dušana Popovca. Donesoše merdevine iz Opštine, postaviše, njemački vojnici se uspentraše i onda onaj oficir naredi da donesu jedan astal i stolicu i on se pope i kaže da niko ne smije da se buni protiv toga. I oni nabaciše konopac i onda rekoše da ga Srbi vuku. Bilo je seljaka mnogo, povukli smo i srušili…”
…………..
U Bijeljini je na glavnom gradskom trgu, koji nosi ime Kralja Petra I Karađorđevića, podignut svojevremeno veliki, mračni i zastrašujući spomenik srpskim borcima iz rata protiv Bosne. Onim borcima koji su, prema presudi Haškog tribunala, odgovorni za genocid. Onima koji su oslobodili ovaj dio države od svih drugih i drugačijih, u nezapamćenoj kampanji etničkog čišćenja, terora, pljačke, koncentracionih logora, masovnih jama i rušenja bogomolja.
Taj spomenik i danas dominira centrom grada kao prijetnja i opomena nesrpskom stanovništvu, kao granitno sjećanje na najstrašnije i najnečasnije doba u istoriji ovoga grada. U vrijeme kad je podizan spomenik kralju Petru I, a i onda kad su ga Nijemci rušili, u Bijeljini nije bilo nikakvih međunacionalnih sporova i sukoba, naprotiv. Pola vijeka kasnije ljudskost je zaboravljena. Pored Trga đenerala Draže i ulica koje nose imena četničkih koljača, Bijeljina danas ima i ulicu s imenom Arkanove garde, koja je ovdje počinila strašne zločine nad civilima, kao ciničnu poruku onima koji su preživjeli. I ima spomenik koji nam neće dozvoliti da zaboravimo ono što nam se dogodilo.
