Piše: Saud Grabčanović
Moderni sufizam
Moderni sufizam je vezan za period postojanja poznog Osmanskog carstva i ostataka Mogulskog carstva na teritorijama Indije, Pakistana i Avganistana. Vrijeme najvećeg uticaja sufijskih bratstava podudarilo se sa regionalnom hegemonijom Osmanskog, a zatim Mogulskog carstva, odnosno, trajalo je otprilike od 1500. do 1800. godine. Broj muslimana koji su bili povezani sa sufijskim redovima u to vrijeme prevazilazio je polovinu populacije, pa čak dostizao i nevjerovatnih 80%. stanovništva ovih zemalja! Jedan od osnovnih uzroka ovoga je ležao u značajnoj ulozi sufijskih bratstava u ekspanziji islama. Rad sufijskih bratstava je poslužio panislamskim redovima kao što su kadirije i rufaije, koji su omogućili islamizaciju Anadolije i zapadne Afrike, kao i lokalnim, kao što su badavije ili šadilije, koji su ojačali privrženost islamu u Egiptu i Magrebu. Uz pomoć misionarskog rada tadašnjih sufija, islam je osvojio brojna nova georafska područja. Važnu ulogu u Indiji su odigrali sufije-propovjednici, pripadnici bratstava čistija i suhravardija, oko čijih su grobova nastajali kompleksi zgrada i zajednice njihovih sljedbenika širom sjeverne Indije.
U Indiji, u 17. vijeku, živjela su dvojica velikana koji spadaju u najsvjetlija imena islamske istorije. Oni su bili povezani i sa teorijskim sufizmom i sa organizovanjem redova: Abdelkadir Bedil (umro. 1721) i šah Valilah Dihlavi (Walillah Dihlawi; umro. 1762). U jugoistočnoj Aziji, koja se sve do kasnog XVI veka odupirala islamizaciji, kadiritski i šataritski učitelji su uspjeli da prodru u složen sistem hinduističko-javanskih vjerovanja, da preobrate stanovništvo i prevedu ga na islam, te da lokalne ustanove pretvore u strukture sufijskih naselja i medresa. Šta se desilo sa sufizmom poslije toga, posebno u toku evropske ekspanzije, nije sasvim jasno. Dva međusobno povezana toka mišljenja su u velikoj mjeri doprinijela negativnoj ocjeni kasnije uloge bratstava. Vehabije, koji su se pojavili u Arabiji u XVIII veku kao puritansko-reformistički pokret, osudili su sufizam, kao i sve ostale pojave u islamu koje su izmijenile vjeru iz doba Božije Objave ili su joj nešto strano islamskom učenju dodale. Vjerska bratstva su bila osudena od strane ideologa vehabizma ne samo za sinkretističko razvodnjavanje islama, nego i kao jedan od uzroka političko-vojne slabosti vladajućih grupa u muslimanskim zemljama u sukobu sa Evropljanima. Evropski islamski učenjaci su potvrdili sud vahabija, veličajući formativni period teorijskog sufizma, dok su kasniji razvoj i istoriju bratstava potcjenjivali. Tokom 19. vijeka sufizam je odigrao značajnu ulogu u oživljavanju islamske samosvijesti i mobiliziranju otpora evropskom kolonijalizmu. Pri tom su oni, kao i neki drugi pokreti (mahdisti i prohalifatski pokret), bili preusmjereni na nemističku sferu aktivnosti, tj. džihad ili sveti rat protiv nevjernika, u čemu su, uprkos međusobnim razlikama, dijelili sličnu ideologiju sa vahabitima. Predanost sufizmu i militantnom antikolonijalizmu karakterisala je severnoindijski muslimanski pokret mudžahidina (mugahidin : »sveti ratnici«), koji su bili opisivani kao neosufije i neovahabiti. Naklonjenost sufizmu i antikolonijalizmu karakterisala je i nekoliko afričkih reformatora XIX veka, od Usmana dan Fodija koji je pripadao kadirijama, do al-Hadža Omara Tala iz neosufijskog bratstva tidžanija. Čak i afrički redovi, koji su se posvećivali klasičnim mističkim traganjima i izbjegavali vojne konfrontacije, nisu mogli izbjeći da budu uvučeni u sukobe hrišćana i muslimana.
U islamskom svijetu danas organizovani sufizam nema onu političku moć kakvu je imao u 19. vijeku. S jedne strane, u pojedinim redovima su se sačuvale izdvojene manifestacije tradicionalnih oblika udruživanja, autoriteta i učenja, na primjer, šeih Ahmed al-Alavi iz reda darkavija inspirisao je mnoge Evropljane, uključujući engleskog orijentalistu M. Lingsa, dok su, s druge strane neosufijski učitelji, kao što su Idries Šah, Pir Vilajet Kan i Sem Luis (Sam Lewis), pokušali da predstave sufizam Evropljanima i Amerikancima. U nekim zemljama sa dominantnom muslimanskom većinom danas su sufije izvrgnute napadima i fizičkim progonima, pa i ubistvima od strane pripadnika vehabijsko-selefijskog pokreta. To je posebno karakteristično za prostore koje je okupiralo vojno krilo ove organizacije koje se zove : Islamska država ili ISIL. To je čisto teroristička organizacija, koja želi muslimane vratiti u period nastanka islama i Objave – u 6.vijek! Oni su čak pokušali stvoriti svoj hilafet, ali nisu uspjeli privući u svoju organizaciju značajniji broj muslimana iz svijeta. Protiv njih se danas u Siriji i Iraku vodi bespoštedni rat od strane svjetske koalicije, u kojoj učestvuju i vojne snage značajnog broja muslimanskih zemalja Bliskog istoka. Pripadnici tzv. ISILA su počinili velika zvjerstva na teritorijama koje su zaposjeli, i to protiv muslimanskih bratstava koja su oni proglasili hereticima. Takođe su na njihovoj meti i svi ostali nemuslimani, kao i vjerske sekte koje su živjele na prostorima koje su oni okupirali ( kršćani, Jevreji, Aleviti, Jazidi…). Pored ovih zločina nad civilima, pripadnici ove fanatične retrogradne i nasilne sekte uništili su i značajan dio kulturne i istorijske baštine koja se nalazila na tim prostorima. Tako su demolirali i srušili sve sufijske vjerske objekte: tekije, turbeta šejhova, zavije…itd..Mnogi od ovih istorijskih objekata koje su srušili ISIL-ovi moderni vandali predstavljali su istorijske spomenike svjetske kulturne baštine nulte kategorije.
( Nastaviće se)
