Piše: Jusuf Trbić
U tihoj avliji, iza Gradskog stadiona, Mehmedalija Pašalić živi u snovima. Radi on pomalo, izlazi, kupuje šta treba za kuću, dočekuje i ispraća musafire i radi sve što i drugi živ insan radi. Od kako je umrla njegova Remza najčešće je sam sa sobom, ćuti i zagleda se u sebe, u svoje unutrašnje ogledalo. Kad mu muka života dođe do grla, pa počne da davi ko kakva aždaha, kad mu stvarnost zakuca ledenim prstima na vrata, on se okrene i pobjegne u snove. Jedino je tamo svoj, jedino je tamo toplo i svijetlo, jedino ga tamo ništa ne žulja i ne boli, i hladna kiša ne pada na uspomene. Kad zatvori oči, on vidi prošlost kao veliku, svijetlu pozornicu koja ljudima samo ljepotu daruje. Da, pozorište je nekad bilo njegov život. A kako objasniti ovima, koji su danas mladi, tu neiscrpnu radost davanja sebe drugima, taj trud koji ne donosi nikakve materijalne koristi, kako objasniti da se radilo, naporno i dugo, a onda, kad se rad završi, i on i drugi žure da vježbaju u pozorištu, u orkestru, u sportu, da bi ljudima darovali ono najbolje u sebi. Vrijeme amaterizma, poleta, oduševljenja, rada, nesebičnosti, zajedništva – to je bilo njegovo vrijeme. Bilo i prošlo. Danas, kad su zavladali nemoral, egoizam i mržnja, kad su lopovi i šarlatani postali uzori, kad su kič i površnost okupirali ljudske živote, danas je teško shvatiti šta je nekada nosilo ljude i davalo im snagu. Pozorište je nekad zaista bilo život, ali život više nije pozorište, već ružna, mračna i neizvjesna igra koja guta ljude i njihove radosti.
Kad mu sve to izađe pred oči, Mehmedalija se okrene i zavuče se u svoje snove, kao u toplu postelju. Stavi glavu na jastuk srca i pokrije se jorganom uspomena.
Pa sanja.
……………………..
Mehmedaliju Pašalića (1931.) Bijeljinci znaju i po nadimku Ćućur. A znaju ga i kao izuzetnog glumca amatera, koji je i zvanično bio najbolji glumac Bosne i Hercegovine i cijele Jugoslavije. Hej, nije to malo! U vremenu od 1953. do 1970. godine stotinu puta je nastupio na daskama koje život znače, igrao u 25 premijernih predstava, a neke od njih i režirao. Za nenadmašnu ulogu u “Autobiografiji” Branislava Nušića 1961. godine, na trećem festivalu amaterskih pozorišta BiH dobio je nagradu kao najbolji glumac, a zatim je, s tom istom predstavom, na Jugoslovenskoj smotri dramskih amatera na Hvaru ponio i titulu najboljeg glumca amatera Jugoslavije. Na petom festivalu bosanskohercegovačkih pozorišta, za ulogu u Ćopićevoj “Osmoj ofanzivi” ponovo je dobio nagradu za najboljeg glumca. Bili su to najsvjetliji trenuci bijeljinskog pozorišnog amaterizma, koje se isticalo u jugoslovenskim okvirima. U knjižici o istoriji bijeljinskog pozorišta “Scena”, u izdanju Muzeja Semberije, zapisana su imena 49 članova pozorišta u periodu od 1935-1941. godine, i 585 u periodu od 1946-te do sedamdesetih godina 20. vijeka. Tolika imena, a mnogi današnji Bijeljinci i ne znaju kakvo je pozorište nekad imao njihov grad.
Istorija kazuje da je prva pozorišna predstava u Bijeljini viđena 1873. godine, kad je Srpsko pozorište Fotija Iličića iz Novog Sada izvelo tragediju “Miloš Obilić” Jovana Sterije Popovića. Ali, tek kad je 1892. godine sagrađen čuveni hotel “Drina”, grad je dobio salu u kojoj su se mogle izvoditi pozorišne predstave. U toj sali je Jovan Dučić, početkom 1894. godine, prikazao Bijeljincima Sterijinu tragediju “Svetislav i Milena” , sa domaćim glumcima, među kojima je bio i sam Dučić. Dramski amaterizam se počeo postepeno širiti i na sela, posebno su bile aktivne škole i nastavnici, a odlučujuću ulogu odigrala je, naravno, bijeljinska gimnazija, rasadnik intelektualne elite toga doba. Godine 1927. izlazi prva generacija učenika gimnazije, osniva se i studentsko društvo, a 1932. godine počinje s radom Narodna biblioteka “Filip Višnjić”. Nije se dugo čekalo na osnivanje stalnog pozorišta. Krajem 1934. godine održana je osnivačka skupština pozorišta, a Šapčanin Boško Protić novoj ustanovi je dao ime Omladinska grupa “Scena”. Odabrana je i prva predstava – Nušićev “Svet”, koja je sljedeće, 1935. godine, 18. februara, odigrana u novoj sali Sokolskog doma. Jednu od glavnih uloga igrao je profesor bijeljinske gimnazije Manojlo Čučković, njegov kolega, veliki slikar Milenko Atanacković uradio je scenografiju, a treći gimanzijski profesor, Nikola Lopičić, objavio je prikaz predstave u novinama. Uspjeh je bio ogroman, pozorište je bilo pravo otkriće, a ni finansijski uspjeh nije bio za potcjenjivanje. Zapisano je da je ostvarena vrlo dobra zarada od 1.238 dinara., što je za ono vrijeme bila sasvim pristojna suma.
Zapisano je i to da je pozorište “Scena” do 1941. godine imalo čak 36 premijera, što bi u današnje vrijeme bio pravi podvig i za profesionalna pozorišta. Bilo je gostovanja u drugim gradovima, a u Bijeljinu su dolazili tadašnji slavni pozorišni umjetnici, poput nenadmašnog Dobrice Milutinovića i operske dive Bahrije Nuri Hadžić.
Drugi svjetski rat je sve prekinuo. Ali, kad je sloboda stigla, “Scena” je nastavila rad kao sekcija KUD-a “Radojka Lakić”. Od 1946. do 1953. godine izvedeno je 15 premijera, a svojevrsna spona između predratne i tadašnje, poslijeratne pozorišne scene, bio je Arsen Aco Simić, prava legenda bijeljinskog glumišta. On je bio jedan od osnivača “Scene” i tumač jedne od glavnih uloga u prvoj predstavi “Svet”, ali i režiser više od 20 predstava. Igrao je i u čuvenom putujućem pozorištu Milana Tomića iz Beograda, družio se sa beogradskim legendama pozorišta i kafanske boemije, i cio svoj život uložio u pozorište.
Dva su događaja u to vrijeme bitno uticala na ubrzani razvoj i uspjeh bijeljinskog pozorišta: najprije je bioskop preseljen u novu zgradu, pa je pozorište dobilo tu staru zgradu, adaptiranu i prilagođenu svim njegovim potrebama (1951. godine), a zatim je donijeta odluka da ono prestaje biti sekcija KUD-a i postaje samostalno Amatersko pozorište “Scena” (10. decembra 1953.). Prva predstava u novoj zgradi bila je “Šuma” Nikolaja Ostrovskog (1. januara 1954. godine), a nova zgrada u centru grada, u staroj čaršiji koje više nema, toliko je podstakla pozorišne entuzijaste, da je svake godine igrano po pet ili više premijera, što je i za mnoga profesionalna pozorišta bilo nedostižno. Tu su se okupili brojni glumci, reditelji, šminkeri, majstori krojači, slikari, maheri za binu i svjetlo, sufleri, pomagači svih vrsta, ljudi koji su, makar nošenjem plakata, željeli učestvovati u nečemu tako važnom. Pozorište “Scena” je bilo ponos grada, najugledniji ljudi su dolazili da se priključe ekipi ili pomognu na drugi način, svaku predstavu, a pogotovo premijernu, dočekivala je puna sala, a glumci i reditelji su bili omiljene ličnosti. Na svom vrhuncu, 1966. godine, pozorište “Scena” je imalo 120 članova, 300 učenika u pionirskoj i omladinskoj sekciji, profesionalne reditelje i ljude u svakom pozorišnom esnafu, a te godine je izvedeno šest premijera i održane 73 predstave pred više od 13 hiljada gledalaca!
“Kad je srušena zgrada pozorišta, sve je polako krenulo nizbrdo”, kaže Mehmedalija Pašalić. Ta zgrada je bila naš mali raj, naš centar svijeta. Ali, 1965. je srušena cijela stara čaršija, srušena je istorija, ubijena je duša grada, i mi se od toga nikad nismo oporavili. Nastavili smo raditi, dobili smo i kancelariju u Domu omladine, tu je bila i velika sala s binom, ali to više nije bilo isto.
U to vrijeme kao da je nešto puklo, rascijepilo se, i ništa više nije bilo kao nekad. Vrijeme amaterizma je nepovratno prolazilo, pokušavali su i kasnije neki mladi ljudi učiniti nešto, bilo je i uspjeha, ali nije bilo više one energije koja je nosila ljude moga vremena. Kako objasniti ovima današnjima da su mladi trčali na radne akcije, da smo svi žudjeli da pokažemo šta znamo u pozorištu, folkloru, u sportu, u muzici, bez ikakve lične koristi? Ko to sad može razumjeti? “
Dok traju dnevni poslovi, Mehmedalija Pašalić se vrti po avliji, ode u kupovinu pa se vrati, i nigdje mira nema. Kad svileni suton počne tiho da se uvlači među bokore ruža, on sjede u svoju drvenu stolicu, pa se zagleda u daljinu, u davno prošle dane. A iz te daljine počnu stizati sjećanja, kao mala sunca koja se u duši razigraju, kao topla melodija mladosti, kao ljepota koja samo u srcu cvjeta. I ništa više nije važno. Ni gruba stvarnost, ni sivi, bezlični dani, ni strah od sutrašnjice, ni praznina koja pada na ljude i vrijeme. Ni suza što lagano klizne niz obraz i padne negdje u pustoš, u uspomene.
(nastaviće se)
