Jevreji su u prošlosti Bijeljine, od polovine 19. vijeka do polovine 20 vijeka kada su ovdje živjeli, ostavili zapažena arhitektonska ostvarenja koja su i danas značajna. U Bijeljini je nekada postojala jevrejska bogomolja – sinagoga kod hotela „Drina”,
Stotinu godina bili su dio bijeljinske čaršije. Tokom Drugog svjetskog rata, od 350 bijeljinskih Jevreja, 318 je ubijeno. Od tada, u ovom gradu nema jevrejskih porodica. Ostale su građevine, dio groblja i sjećanje. Ali, da počnemo ispočetka. Najraniji tragovi o naseljavanju Jevreja u Bijeljinu potiču iz polovine 19. vijeka. Jevreji Sefardi (Sefard je jevrejski naziv za Iberijsko poluostrvo, op.a.) u Bijeljinu su se počeli doseljavati 1851. iz Sarajeva, Skoplja i Soluna.
Svoje tragove su ostavili i turski Jevreji (španski Jevreji Sefardi, kao porodice Salom, Alkalaj, Altarac, Danon), kao i Jevreji iz Austrougarske (tzv. Aškenazi, kao porodice Grinfeld, Vajl, Švicer). Porodice Salom, Danon, Altarac, Papo i Alkalaj vrlo brzo su formirale jak trgovački centar. Imali su hram, dva rabina, biblioteku sa vjerskim knjigama i osnovnu školu.
Nakon 1878. i dolaska Austrougarske monarhije, iz zapadne Evrope doseljavaju se Jevreji Aškenazi. Veletrgovci Gabor Grinfeld i Arpad Vajl, ali i drugi Jevreji, unapređuju trgovinu. Zanatstvo i manufakturu razvijaju porodice Levi, Baruh, Volah, Montiljo. U prosvjeti i društvenom životu učestvuju porodice Kabiljo, Kalderon, Altarac, Papo, Malc, Hajon, Levi.
Po mišljenju Mustafe H. Grabčanovića, bjeljinskog pjesnika i čovjeka koji je više godina posvetio istraživanju prošlosti Bijeljine i Semberije, zbog vjerskog puritanizma i trgovačko – konkurentskih razloga, neko vrijeme su između Sefarda i Aškenaza bili zategnuti odnosi. Sve do izgradnje velikog zajedničkog hrama – sinagoge početkom XX vijeka. Velika sinagoga izgrađena je 1895. Novi jevrejski hram bio je veoma prostran sa galerijama na spratu i sa dva tornja. Sadržavao je i elemente istočnjačke arhitekture.
Jevreji su se u Bijeljini najčešće bavili trgovinom, ali i drugim naročito zanatskim zanimanjima kao i činovničkim profesijama.
U najboljem sjećanju stanovnika Bijeljine i Semberije ostao je dr Jakob Kohut – ljekar koji je rođen u jevrejskoj trgovačkoj porodici u Beču 1836 Bio je prvi i jedini ljekar u bijeljinskoj bolnici osnovanoj 1880.g. Među Jevrejima je, naravno, bilo, pored već pomenutih, i drugih ličnosti koje su na neki način uticali na društveno-političku i duhovnu atmosferu grada Bijeljine. Kuriozitet je da i neka velika imena iz svijeta umjetnosti, naši savremenici, vode porijeklo upravo iz bijeljine. Djed jedne od najpoznatijih srpskih glumica Mire Furlan bio je ugledni bijeljinski trgovac.
Ipak, miran život Jevreja u Semberiji nije mnogo potrajao. Kao i svi jevreji u Evropi, malo njih se u II svjetskom ratu spasilo. U Drugom svjetskom ratu srušena je sinagoga, uništena ova etnička zajednica.
Ova etnička zajednica je možda uništena, ali sjećanje je ostalo. O životu Jevreja u Bijeljini ostale su da svjedoče brojne građevine. Jedan od podsjetnika na boravak Jevreja u Bijeljini je i jevrejsko groblje koje se nalazi u Sremskoj ulici, a posljednji put je uređeno 2005. godine.
Ipak, nedavno je ovom mjestu u našem gradu ponovo posvećena pažnja, i to od strane pripadnika Jevrejske zajednice bivše Jugoslavije i Jevrejske omladine Beograda. Predstavnici ove zajednice su u okviru studentskog seminara posjetili Bijeljinu gdje su odlučili da urade nešto korisno za lokalnu zajednicu i daju svoj doprinos u očuvanju kulture. U Bijeljini je boravilo oko 30 mladih ljudi iz Beograda, Zrenjanina, Novog Sada, Zagreba, Skoplja, Banja Luke, Sarajeva i Doboja.
Oni, kao pripadnici jednog naroda kojeg je danas ostalo jako malo na ovim prostorima, najbolje mogu da posvjedoče o svoj položaju i o tome kako čuvaju tradiciju.
Najviše Jevreja je u Srbiji, dok je ta situacija u ostalim jugoslovenskim republikama nešto manje povoljna.
Posle Drugog svetskog rata, koji je gotovo uništio život jevrejske zajednice, Jevrejska opština Beograd obnovila je rad 1944. godine i od tada neprekidno funkcioniše. Članovi te manjinske zajednice, u Srbiji žive u deset opština. Jevrejska zajednica u BIH ima 1.100 članova, od čega 730 u Sarajevu, a ostali su u Doboju, Banjaluci, Tuzli, Zenici i Mostaru. U dvadeset gradova, među kojima je i Bijeljina, više nema Jevreja.
(infobijeljina.com)
