Piše: Saud Grabčanović,
Pojava kršćanstva u Bosni, pokrštavanje, bogumilska hereza i njen razvoj
Kršćanstvo se na prostorima Bosne pojavilo još u antičko doba, u doba vladavine Rimskog carstva na ovim prostorima. Katolička crkva se prva pojavila na ovim prostorima i po svom istorijatu je najstarija. U prvim vijekovima nove ere područje današnje Bosne je bilo pokršteno i to najprije južni, a nešto kasnije i njeni sjeverni dijelovi. Širom Bosne su u to vrijeme podignute brojne kršćanske bazilike-crkve kao i samostani sa redovnicima. Na području Bosne i Hercegovine prvobitna jedinstvena kršćanska katolička crkva postojala je sve do velikih seoba naroda u kojima je bila kratkotrajno potisnuta od strane slavenskih i ostalih osvajača i njihovih paganskih religija.Vrlo brzo nakon doseljenja slavenski doseljenici, koji su bili paganske vjere, prihvatili su kršćanstvo i bili su pokršteni. Već u 9. vijeka Bosna je imala vlastitu biskupiju, koja je potpadala pod splitsku, a od kraja 12. vijeka pod dubrovačku nadbiskupiju. U vjerskim obredima ona se služila domaćim slovenskim jezikom i pismom sličnim ćirilici koje se naziva „glagoljica“ i koje su stvorili armenski misionari. U tadašnjoj Bosni su postojali prvi samostani i redovnici pripadnici reda sv. Bazilija, koji su se u zabačenim krajevima, kakva je bila Bosna, dosta razlikovali od redovnika u drugim zemljama. Bili su veliki isposnici, iako se nisu isticali nekim posebnim znanjem, pa su zbog svoga strogog života u narodu uživali velik ugled. Na temeljima uspomena na ove redovnike kasnije su u krilu Crkve bosanske nastali .„perfecti“ koji su predstavljali elitu ove sekte. Početkom 12. stoljeća (a možda i nešto ranije) u Bosnu su iz Srbije prodrli novi kršćanski vjerski nazori koji se nisu slagali sa službenim crkvenim učenjem katoličke crkve. To novo učenje, koje se nazivalo bogumilska jeres, nastalo je u dalekoj Armeniji stotinjak godina prije toga. Bogumilska jeres je učenje koje je bilo zasnovano na temeljima ranog kršćanstva, budizma, mitraizma i manihejskog dualizma. Ovo se učenje nikako nije slagalo sa službenim katoličkim crkvenim naukom. U Bosnu je stiglo preko Bugarske i Srbije u kojima su sljedbenici ove nove crkve bili progonjeni i ubijani. U Bosni su misionari te nove crkve bili dobro prihvaćeni od bana Kulina, bosanske vlastele i običnog naroda. Pod uticajem te nove vjere katoličko učenje i njegov vjerski život kao služba Božja, svete tajne i sakramenti bili su potpuno odbačeni i zanemareni. Pod uticajem nove vjere više se uopšte nisu gradile katoličke crkve, a bile su zapuštene i one koje su postojale. I ženidbeni vez bio je labav. Tako se u krilu Katoličke crkve malo-pomalo rađala neka nova, potpuno drugačija vjerska zajednica. Na zastranjenje u katoličkom crkvenom nauku i vjerskom životu Sveta stolica i papa su odgovorili s visoka i veoma nasilno. Umjesto dotadašnjeg domaćeg crkvenog vođstva htjeli su Bošnjanima nametnuti latinske (u stvari mađarske) vjerske poglavare, ljude tuđeg jezika i nove i drugačije kulture i ponašanja. Kod ugarskih državnih vlasti se iza tobožnje brige za vjeru krila stara sebična želja kako da se domognu gospodstva u tuđoj zemlji. Takve nametnute vjerske poglavare većina tadašnjih Bosanaca (a posebno plemstvo) nisu htjeli prihvatiti. U međuvremenu je snaga nove Crkve bosanske toliko porasla da je u strahu za vlastiti život sredinom 13. vijeka latinski biskup sa saradnicima morao pobjeći iz Bosne u Ugarsku. Nakon toga Bosanska se crkva potpuno osamostalila i postala nova, od Katoličke crkve potpuno nezavisna zajednica.
Na taj način u 13. stoljeću je Katolička crkva u Bosni sasvim oslabila, praktično se ugasila. Dobivši vijesti o promjenama u Bosni rimske su pape pokušale uništiti tu novu crkvu i njeno učenje, koje su proglasili za herezu a pripadnike Crkve bosanske hereticima. Na taj su način pape stavile van zakona Crkvu bosansku i podstakle velike krstaške ratove protiv bosanskih nevjernika. Nakon krvavih pohoda krstaša po Bosni pape su u Bosnu poslale misionare da bosanske nevjernike „vrate na pravi put“ . U Bosnu su prvo stigli dominikanci i to kao inkvizicija, vjerska policija i sudstvo koje je vršilo „istragu“ heretika i njihovu javnu likvidaciju ukoliko se ne „pokaju“ i to spaljivanjem živih ljudi na lomačama. Dominikanci su bili najvećim dijelom stranci (Mađari i Nijemci). Domaći svijet ih je doživljavao kao saradnike tuđinske vlasti, a zbog njihove pripadnosti inkviziciji posebno ih je mrzio i prezirao. Zbog tog njihovog lošeg imidža papa je odlučio da dominikance povuče iz Bosne, a da na njihovo mjesto pošalje franjevce, koji su kao prosjački red bili mnogo manje radikalni i nasilni prema običnom narodu. Franjevci su dijelom znali naš jezik (jer su mnogi poticali iz Hrvatske i Dalmacije), a dijelom su ga vremenom naučili. Franjevci su puno bolje bili primljeni u narodu u Bosni, pa su vremenom uspjeli da obnove katoličku crkvu u Bosni.
(Nastaviće se)
