Stanje u Osmanskom Carstvu krajem 18. vijeka
Veliki Bečki rat i dugotrajni niz ratova između Osmanskog carstva na jednoj strani i Austrije, Venecije, Rusije i Svete lige na drugoj strani, rezultirali su velikim porazima Osmanlija i teritorijalnim gubicima, pa je u Osmanskom carstvu zavladalo veliko siromaštvo, glad, bezvlašće i anarhija. Do tada strogo centralizirana država pretvorila se u konglomerat malih polunezavisnih i autonomnih feudalnih državica, čiji su odmetnuti samozvani vladari maltene ravnopravno dijelili vlast sa osmanskom dinastijom. Dojučerašnji apsolutistički vladari, nekada neprikosnoveni osmanski sultani, morali su dijeliti vlast sa feudalnim gospodarima koje su na te položaje postavili njihovi prethodnici. I ne samo to, sultani su postali igračke u rukama vojničke i vjerske oligarhije. Janjičari i njihovi vojni zapovjednici su postali najjača sila u carstvu, koja se nametnula kao izvršna i zakonodavna vlast.
To je bila oligarhija koja se miješala u sva vojna, državna i vjerska pitanja i koja je postavljala i smjenjivala sultane! Okosnica državne organizacije – vojska i činovništvo nisu više bili kao nekada pod strogom vlašću i kontrolom sultana i centralne vlade. Visoka Porta je kao i ranije slala u pojedine provincije Carstva paše kao sultanove namjesnike, ali stvarna moć u provincijama bila je u rukama lokalne feudalne oligarhije-moćnijih spahija i janičara. Oni su bili upravnici, sudije i vojni komandanti na teritorijama koje su kontrolisali i sa častima koje su prigrabili kao nasljedne. Lokalni moćnici su predstavljali neku vrsta sultanovih vazala, a veličina njihove moći ovisila je o udaljenosti od Istanbula. Najmoćniji su bili feudalci u pograničnim provincijama koji su predstavljali maltene samostalne vladare.
Sultan Selim III
Pobune janjičara izazvane pokušajem reformi sultana Selima III
Vladavina novog sultana Selima Trećeg (1789-1807.) bila je obilježena pokušajem ovog sultana da popravi stanje u Carstvu reformom vojske i države. Osmansko carstvo je u vrijeme stupanja sultana Selima na prijestolje nalikovalo drvenoj galiji koja se nasukala na hridine i u koju voda prodire sa svih strana! Osmanska vojska je u vrijeme dolaska Selima III na vlast bila veoma loše organizirana i to na davno prevaziđenim vojnim zakonima iz prohujalih vremena i veoma loše naoružana starinskim naoružanjem, te je bila inferiorna u odnosu na tadašnje moderne evropske armije, kao i na novu silu Rusiju. Prvi reformni projekat Selima III bio je usmjeren na finansijsko ojačanje države i na reformu vojske. Najprije su bili reformisani svi vojni korpusi, uključujući i janjičarski. Selim je odlučio uvesti novu vojsku pod nazivom Nizam-i-Džedit (Nova vojska) koja je bila naoružana modernim naoružanjem i obučena i uvježbana po evropskim standardima. Ta je nova vojska trebalo da postepeno zamijeni janjičare.
Ove sultanove reforme su teško pogađale janjičare koji bi sa njima prestali postojati, a pogađale su i privilegovanu kastu spahija, jer su im ukidale dijelove njihovih privilegija. I ostali stanovnici carstva su se protivili Selimovim reformama, pod uticajem vjerskog establišmenta koji je bio u sprezi sa janjičarima i spahijama i koji je sultanove reforme nazivao: „đaur-talimi“ i smatrao ih protivnim islamu. Pod uticajem uleme Selimove reforme su tako naišle na veliki otpor zatucanih širokih narodnih masa širom Carstva. Sve vrijeme Selimove vladavine bilo je obilježeno velikim protivljenjem osmanskih spahija i janjičara njegovim reformama, posebno u unutrašnjosti i pograničnim dijelovima Carstva. Odigralo se više pobuna janjičara širom Carstva, kao i u Istanbulu, koje su u početku bile neuspješne, ali su pobune janjičara u pograničnim područjima imale uspjeha. Tako je krajem osamnaestog stoljeća Osmansko carstvo utonulo u anarhiju. Bio je to period u kojem je u Carstvu zavladala još jedna pošast, balkanski banditi, poznati i kao planinski banditi – daglije i krdžalije, kao i hajduci raznih nacionalnosti. Oni su ugnjetavali čutave regije Osmanskog carstva.
Kardžalijske bande su napadale, pljačkale, ubijale i zastrašivale civilno stanovništvo, posebno u Rumeliji. U to je vrijeme vladao posebno veliki otpor ajana (zemljišnih vlasnika u Osmanskom carstvu) sultanovim reformama. Osmanske spahije – ajani su odlučili dati prednost svojim interesima umjesto da koriste svoje ovlasti u ime Carstva. Stoga nije bilo moguće ni za lokalne snage da spriječe razbojništva krdžalija i ostalih odmetnika. U takvom okruženju totalne anarhije, bezvlašća i masovnih banditskih pustošenja, pojavio se Osman Pazvanoglu koji se izdigao iz reda janičara u Vidinu. Bio je to neobičan lik čije ime već dvjesto godina privlači zanimanje bugarskih i svjetskih istoričara.
( Nastaviće se)
Piše : Saud Grabčanović
