Biografija Osman-paše Pazvanoglua
Osman Pazvanoglu (Osman-paša Pazvanoglu turski: Osman Pazvant-oğlu, persijski Pasban-zade) rođen je u gradu Vidinu u drugoj polovini 18.vijeka, najvjerovatnije 1758. godine, dok neki istoričari tvrde da je rođen 1769. godine. Danas se on smatra najznačajnijim vladarem vidinskog kraja. On je bio osmanski paša koji se odmetnuo od sultana i samostalno upravljao područjem oko grada Vidina od 1793. godine pa do svoje smrti u Vidinu 1807. godine, kada je umro od antraksa-crnog prišta. Osman-paša Pazvanoglu je bio Bošnjak porijeklom iz Bosne. Pradjed Osman-paše koji se zvao kao i on Osman, bio je porijeklom Tatar. Osman-pašin pradjed-imenjak, doselio se krajem 17. vijeka u kasabu Donja Tuzla. Osman-pašin djed se zvao Ibrahim, a otac mu se je zvao Omer i obadva su rođeni u Donjoj Tuzli, u tadašnjem Bosanskom ejaletu Osmanskog carstva. Njegov pradjed Osman, došavši Donju Tuzlu, najprije je tu služio kao vojnik, a nešto kasnije je radio kao gradski pasvandžija. Pazvan je bio naoružani noćni čuvar (noćobdija) grada i gradske čaršije koji je noću čuvao grad i čaršiju od razbojnika i hajduka, te pazio da u gradu ne izbije požar. Pazvan je turski naziv koji dolazi od persijske riječi „pasban“. Porodica Osman-paše nosila je svoje prezime prema pozivu kojim se bavio njegov pradjed. Osman-pašin djed Ibrahim se posebno istakao u Banjalučkom boju 1737. godine, pa je od sultana dobio timar sa dva sela u okolini Vidina. Nakon Beogradskog mira 1739. godine Ibrahim se sa sinom Omerom preselio iz Donje Tuzle u grad Vidin. Pored posjeda koje je imao u okolini grada, djed Ibrahim je obavljao vojnu službu u kojoj je napredovao i bio je imenovan bajraktarom Vidinskog sandžaka. Djed Ibrahim je Osman-pašinog oca Omera poslao iz Vidina u Istanbul u janjičare na vojnu obuku. Omer je po završetku obuke i povratku u Vidin ubrzo postao zapovjednik 31. orte janjičara. U Vidinu se oženio i tu mu se rodio sin kojem je dao ime po svom djedu iz Tuzle – Osman. Kada je Osman odrastao, otac ga je poslao na janjičarsku obuku u Istanbul, gdje se pokazao kao veoma vješt i inteligentan, pa je bio upućen na Enderun mektebi nedir, visoku školu za carske oficire i velikodostojnike.
Ovu carsku akademiju je mladi Osman uspješno završio i nakon toga se vratio u rodni grad. Po povratku u Vidin mladi Osman je stupio u janjičarsku ortu kojom je zapovjedao njegov otac. Nedugo nakon toga je njegov otac napravio pobunu janjičara radi čega ga je sultan osudio na smrt i Omer je bio ubijen. Osman je pobjegao iz Vidina i jedno vrijeme se bavio hajdučijom, a bio je i u službi kod različitih osmanskih spahija i vlaškog kneza. Na kraju se u doba vlasti sultana Selima III ponovo vratio u Vidin, gdje je pristupio janjičarskom korpusu. U Vidinu je nedugo nakon proglašenja reformi sultana Selima III organizovao pobunu janjičara. Za protivnike radikalnih reformi sultana Selima III Osman Pazvanoglu je bio zaštitnik “starog” istinskog osmanskog poretka, čovjek koji osuđuje sultanove „nevjerničke“ reforme. Osman Pazvanoglu je bio obrazovana osoba, govorio je: turski, perzijski i bugarski jezik. Zanimao se za prirodne nauke, istoriju, vojne nauke i vještine, astronomiju i poeziju. Kako navode turski istoričari, on je bio zaštitnik hajduka, odmetnika i bandita brdovite Rumelije i Srbije. U svojoj nemoći da ga obuzdaju Visoka Porta i sultan su bili prinuđeni da mu radi “mira u kući”, čak tri puta oproste sva njegova nedjela i dodjele mu titulu vezira i paše Vidina.
Tako nešto je mogla uraditi samo posebna osoba koju opisuju kao velikog junaka, obdarena vanrednom srećom, vojničkim vještinama, izuzetnom inteligencijom te političkim umijećem i uviđavnošću. Osman Pazvanoglu je bio čovjek srednjeg rasta, duguljastog lica, jako mršav, dosta slabog zdravlja pa se zbog toga pretpostavlja da je bolovao od tuberkoloze. Osman je zbog nepovjerljivosti loše i nemirno spavao, samo po nekoliko sati. Ovo su o njemu zapisali njegovi savremenici:
„Osman je bio čovjek čelična srca, junačan, silovit i nebojša-neustrašiv, znamenit vojskovođa. Umio je po potrebi da bude nekad strog, nekad blag, a uvijek velike duše. Imao je veliko samopouzdanje u sebe i želju da postane drugi Napoleon Bonaparta, sa znanjem i pogledima širim no u ostalih drugara njegovih. Živo se starao da porez ne dosadi nikome, da manje plaćaju siromasi, ali i da bogataši uživaju potpunu bezbjednost. U svakom je poslu bio okretan, brz i neumoran. Lični mu je autoritet porastao tako, da se mogao ravnati samo sa sultanom. Imao je velike snove da preuzme cijeli Memleketeyn (Eflak i Boğdan) pod svoju vlast i postane vladar Osmanske Europe“.
Osman Pazvanoglu je iz tvrđava Kalat i Baba Vide u Vidinu pokretao svoje male i velike ratove. On je mogao okupiti vojsku od oko 100 000 vojnika i oficira, koju su sačinjavali : janjičari, bande krdžalija i hajdučke čete Srba, Arbanasa i Bugara. Zbog te ogromne vojne snage Visoka Porta je morala uvijek dobro razmisliti smije li udariti na buntovnog pašu i na njegovu prijestolnicu grad-tvrđavu Vidin.
Osman se, naime, nije zadovoljio samo Vidinom već je vlast proširio i na mnoge okolne teritorije : od Nikopolja, Šištova, Ruščuka i Sofije na istoku do Požarevca i Smedereva u Srbiji na zapadu, te od grada Niša na jugu do Kladova na sjeveru, a neko vrijeme i do rumunjske Krajove. Na cijelom tom prostoru on je, a ne Visoka Porta i sultan, ubirao poreze i carine. Toliko se bio osamostalio, da je čak kovao svoj vlastiti novac zvani pazvanče. Sultan Selim III se veoma bojao ovog harizmatičnog čovjeka, više puta ga je fermanom osuđivao na smrt. Kao halifa ovaj sultan ga je proglašavao nevjernikom i otpadnikom od islama, nekoliko puta je napadao sa vojskom na Vidin, organizirao atentate na njega, ali ga nije uspio ubiti niti srušiti sa vlasti. Osmanske snage koje je na njega slala Visoka porta triput su ga pokušali u ratu pobijediti, opsjedale su i Vidin, ali svaki put su se u Istanbul vraćale poražene. Sultan je na kraju u svojoj nemoći „digao ruke“ i Pazvanoglua priznao kao realnost i dao mu najveće osmanske vojne i političke titule, sa kojima je on praktično postao sultanov vazal i od sultana priznati samostalni vladar na teritorijama koje je kontrolisao. Osmanova država, ili paradržava, rečeno modernim rječnikom, uspjela je preživjeti sve do njegove iznenadne i prerane smrti.
Pazvanoglu je ličnost koja je obilježila kraj osamnaestog i početak devetnaestog stoljeća u regiji Đerdapa. Neki njegovi savremenici su o njemu napisali ove pohvale :
„Turci su ga poštovali kao sljedbenika ranog doba turske istorije. Bio je veoma odan Kuranu, a usmjeren samo na sreću svog naroda i slavu u njegovo ime. Njegova pravda je bila brza i čvrsta, on je nametnuo strah i pokornost kod Turaka, dok je svojom naklonošću prema kršćanima stekao njihovu neizrecivu ljubav i poštovanje“.
Osman-pašino postupanje prema Porti dovelo je do presedana, on je potpuno odstupio od zakona islama i pomogao je u naoružavanju jednog dijela srpske raje u Beogradskom pašaluku u borbi protiv „bande iz sopstvenih redova“- dahija. Odvajanjem dijela današnje sjeverozapadne Bugarske od vlasti sultana Selima Trećeg 1795. godine Osman-paša je stvorio model državne strukture koja je bila sposobna da uspostavi vezu između Osmanskog carstva i budućih balkanskih nacionalnih država.
(Nastaviće se)
Piše : Saud Grabčanović
