Piše: Saud Grabčanović
Sukobi sa osmanskim tupama i Pazvanogluova osvajanja
Početkom decembra 1797. godine Pazvanoglu je poslao izaslanika u Carigrad, koji je započeo pregovore sa Portom o miru i koji je tražio da on ostane guverner Vidina. Uz to je Pazvanoglu tražio od sultana najviši vojno-administrativni čin u carstvu zvanje :”paša sa tri tuga”. Ali ovo je bio samo taktički potez lukavog Pazvanoglua i kupovanje vremena, jer je on imao sasvim drugi plan u glavi. Vidinski paša je imao namjeru da postane samostalni vladar nezavisne države! Nekoliko dana kasnije Porta, koja je saznala za Pazvanogluove stvarne namjere, odgodila je pregovore i pogubila Pazvanoglovog izaslanika. Pripremila je veliku vojnu kampanju protiv neposlušnog odmetnika Pazvanoglua, mobilišući vojsku od 80.000 ljudi sa cijelog Balkana, pa čak i iz istočne Anadolije. Opseg pripreme je bio toliko veliki, da je bilo potrebno uvjeriti susjedne zemlje u mirne namjere sultana prema njima. U isto vrijeme pobunjenik Osman Pazvanoglu je nastavio kontrolirati veći dio sjeverne Bugarske, a njegove trupe su izvršile napade na Pirot i Sofiju, te su stigle u blizinu grada Varne i opkolile su mjesto Ruse. U to je vrijeme Osman Pazvanoglu odlučio da izvede napad i na Beogradski pašaluk. Cilj ovog njegovog napada je bio pripajanje Beogradskog pašaluka Vidinu. Na ovaj način bi od Osmanskog Carstva bio odvojen sjeverni dio Balkanskog poluotoka, i on bi na taj način uspio stvoriti svoju nezavisnu državu o kojoj je sanjao, od ušća Save u Dunav do podnožja planine Balkan. Krajem novembra 1797. godine njegove trupe, koje su predvodili Kara Hasan, Ćosa Mustafa, Mehmed- aga Paprika, Ismail Kupusar-Bijeljinac i Kara Omer-aga, krenule su na Beograd preko Negotinske Krajine i Požarevca. Zauzeli su Poreč 3. decembra i od tamo su poslali dio vojske i zapovjednika na Adu Kale da je zauzmu. Nakon zauzeća Ade Kale, trupe Pazvanoglua su zauzele Požarevac i Smederevo i krenuli na Beograd kojeg su opkolile. Međutim, osmanske snage u gradu su uz pomoć naoružanih Srba uspjele da potisnu trupe Pazvanoglua sa beogradskih zidina. Početkom 1798. Požarevac i Smederevo su ponovo bili vraćeni u sultanove ruke. Osmanske trupe su potisnule Pazvanogluove trupe koje su se u neredu povlačile ka Vidinu, gdje su se planirale zaustaviti i pružiti otpor osmanskim trupama koje su nadirale sa svih strana. Pazvanoglu je dobro znao strateški značaj Ade Kale, utvrđenog ostrva na Dunavu, bastiona na Đerdapu, pa je nastojao da je zadrži po svaku cijenu. Njegov plan je bio da u slučaju da ne uspije odbraniti Vidin od napada osmanske vojske, da se povuče na Adu Kale koju je opskrbio velikim zalihama hrane, tako je 50.000 ljudi moglo tamo živjeti godinu dana! Međutim, taj njegov plan je propao, jer je vlaški knez novcem potkupio oba njegova zapovjednika ovog ostrva-tvrđave : Kara Mustafu i Jenč Agu. Oni su tako bez borbe predali ostrvo tvrđavu i posadu od 500 – 600 ljudi sultanovoj vojsci. Predajom Ade Kale, Osman Pazvanoglu je izgubio od stupnicu kao i svoj glavni koridor preko kojeg se opskrbljivao,a sultanova vojska je stekla značajnu prednost u operacijama protiv Vidina. Sredinom 1798. godine sultanova vojska predvođena Hadži Mustafom-pašom i Ali-pašom Janjinskim je krenula na Vidin da se konačno obračuna sa velikim pobunjenikom i njegovim pristalicama. Vidin je čekao napadače dobro utvrđen i sa novoiskopanim kanalom –šancem oko cijelog grada u koji je bila navedena voda iz Dunava. Pazvanoglu je još 1797. godine naredio da se oko grada Vidina iskopa dubok i širok rov kroz koji će teći voda Dunava, što ga je praktično napravilo ostrvom. Ovaj Osmanov potez se pokazao izvanrednom odbrambenom taktikom u napadu koji je uslijedio na grad, i ne samo to, bila je to i čvrsta osnova za njegov kasniji napredak u osvajanju teritorija uz veliku rijeku pod osmanskom vlašću. Osmanske snage su uspjele opsjesti Vidin sredinom maja 1798. godine. Napad na grad je počeo kada je Dunavom stigla riječna flota i zapovjednik cijele kampanje, kapudin paša i zet sultana Selima III, damad Kučuk Husein-paša. U napad na grad je bilo uključeno oko 70.000 ljudi. Napad je započeo velikim udarom osmanske artiljerije na grad. U jurišu koji je uslijedio nakon bombardovanja grada osmanske snage su uspjele zauzeti dvije manje vanjske utvrde, ubivši oko 2.400 Osmanovih vojnika. Velike civilne žrtve i razaranje grada u toku opsade Vidina izazvali su ogorčenja građana grada Osmanovom vlašću. Došlo je do manje pobune na čelu sa (od sultana imenovanim) komandantom grada Hadži Hapti-pašom. Međutim, pobuna je brzo propala, a osmanskog komandanta je ubio Pazvanoglu Idriz Mol. Dana 20. maja (prema drugim izvorima – 1. juna), damad Husein paša je započeo masovni napad na tvđave Kalat i Baba Vida, ali su njegove trupe bile odbijene uz velike žrtve. Napadači su zbog noći prekidali napad na grad i to su iskoristile Osmanove snage. Po noći je 800 Pazvanogluovih konjanika napalo logor Kučuk Husein-paše.U nastaloj zbrci zabunom je došlo do žestokog međusobnog sukoba između opsadnih trupa damad Kučuk Husein-paše sa Ali-pašinim vojnicima Albancima. U međusobnom sukobu obje opsadne vojske su pretrpjele velike žrtve. Zbog ovoga je došlo do rasula opsadnih trupa koje su pobjegle sa ratišta. Prvi koji je povukao svoju vojsku i pobjegao ispod Vidina bio je Albanac Ali-paša Tepedelenli, poznat i kao Janjinski paša. Ovaj je paša bio veoma krvoločan i odan sultanu, a poznat je po tome što je uništio Moskopolje, cincarski grad u Albaniji koji je brojao 70.000.stanovnika! Ali-paša Tepedelenli je u potpunosti odustao od opsade Vidina i vratio se u Albaniju, pozivajući se na prijetnju francuskog napada na Albaniju, početkom egipatske kampanje. I Mustafa-paša je već sljedećeg jutra podigao opsadu Vidina i sultanove trupe su se u neredu povukle u okolne gradove : Niš, Belogradčik, Lom, Berkovicu i Prahovo. Posebno velike gubitke sultanova vojska je pretrpjela u potjeri pobunjenika za njima. Iste noći, kalafatski garnizon na rumunskoj strani Dunava, koji je bio Pazvanogluov saveznik, nanio je veliku štetu osmanskoj floti damad Kučuk Husein-paše i osmanska se flota morala povući Dunavom ka Crnom moru. Tako je moćna sultanova vojska pod Vidinom bila poražena od strane trupa odanih pobunjeniku Osmanu Pazvanoglu-u. Neuspjeh za napad i poraz kod Vidina sultan je pripisao rumelijskom Hadži Mustafa-paši, koji je radi ovoga poraza bio smijenjen sa dužnosti i poslan u egzil. Kapudan-paša, (admiral) damad Husein-paša Kučuk je za svoj neuspjeh okrivio vlaškog princa Konsantina Hangerlija, koji ga, prema njegovim riječima, nije adekvatno opskrbio tokom njegove ekspedicije na Vidin. Te optužbe dovele su do toga da je princ Konstantin Hangerli kasnije bio svrgnut i pogubljen. Kada je Turska počela rat protiv Francuske, borbe sultanovih snaga i vidinskih pobunjenika prestale su krajem oktobra. Vođa pobunjenika je tada već bio “obrađen” francuskom diplomatijom za intenziviranje pobune, uz obećanja da će mu pomoći čak i u njegovom dolasku na vladarski tron. Pazvanoglu je nakon sloma napada na Vidin i povlačenja osmanske vojske svoje trupe usmjerio na akcije u Negotinskoj Krajini. Prišli su mu svi kladovski i tekijski muslimani i izvršen je napad na Ada Kale. Međutim, u tom napadu Pazvanoglu nije uspio ponovo zauzeti Ada Kale. Uprkos neuspjehu osmanske opsade Vidina, Osman Pazvanoglu nije uspio pokrenuti veći protunapad na osmanske teritorije u Srbiji, jer su njegove akcije blokirale Habsburška monarhija i Rusija. Austrijanci su pojačali svoje trupe u Zemunu, a Rusija je ušla u otvorenu alijansu sa Osmanskim carstvom i koncentriisala svoje trupe duž rijeke Dnjestera spremne da napreduju prema Vidinu. Početkom 1798. godine zbog ruske opasnosti Pazvanoglu je povukao svoje trupe u Vidin. Opsadu mjesta Ruse je prekinuo, a Sofiju je napustio. Istovremeno, on je učinio nove pokušaje osvajanja Beograda, pri čemu su mu Austrijanci zaprijetiti da će protiv njega koristiti flotu. U martu 1798. godine Osman Paša je osvojio Nikopolj i odbio novi napad na Vidin osmanskih trupa pod komandom Ali-paše Tepedelenlija Janjinskog. Ali-paša Janjinski je sada vodio dvostruku politiku, sudjelovao je sa značajnim snagama u sultanovoj vojsci, ali je istovremeno održavao aktivne kontakte s Pazvanogluom, što ukazuje na to da ga je vjerovatno Osman-paša uspio potkupiti. Neposredno nakon povlačenja Ali-pašinih snaga Pazvanoglu je okrivio vlaškog kneza Konstantina V Hangerlija za smrt svog izaslanika u Istanbulu i pokrenuo napad na Vlašku. Ovaj Pazvanogluov novi pohod na Vlašku je izazvao veliku paniku i izbjeglički val u Olteniji. Vojsku Pazvanoglua u tom napadu činili su janjičari iz Vidina i istočne Srbije, ali najviše razbojnici krdžalije. U ovoj šarenoj vojsci bilo je i mnogo hrišćana poput: Korča Vojvode, Konda Vojvode i Velka Vojvode, koji su bili Bugari iz Srbije i Makedonije. U januaru 1799. godine ruski diplomati sastali su se s Pazvanogluom i dali mu ultimatum da prekine napade u Vlaškoj. Suočen sa mogućim ruskim napadom on je to morao prihvatiti barem za neko vrijeme, uprkos velikoj važnosti svojih napada na ovu kneževinu, posebno za njegovo finansiranje i održavanje nižih poreza u sjevernoj Bugarskoj. Pazvanoglu u to vrijeme traži vanjsku podršku od Francuske, ali ne uspijeva uspostaviti formalnu uniju sa Francuskom ili dobiti bilo kakvu vojnu pomoć od nje. Od maja do oktobra 1798. godine, sultanova vojska je po drugi put opsjedala Vidin, ali sreća je ponovo bila na strani Pazvanoglua. Selim III je bio primoran da podigne opsadu, jer je general Napoleon Bonaparta izvršio invaziju na Egipat. Tako je francuska invazija na Egipat posredno spasila Pazvanoglua.
(Nastaviće se)
