Piše: Saud Grabčanović
Biografija Hauptmanna Gojkomira Glogovca:
Gojkomir Glogovac, Srbin, rođen je 25. novembra 1883. godine u Bileći. Otac mu je bio poreski službenik u Bileći, tako da mu je porodica bila dobrostojeća. Međutim, otac je ubrzo umro, pa su Glogovca, dok je još bio dijete, upisali u vojnu školu u Sarajevu. Time je zapravo počela njegova vojnička karijera. Nakon završetka osnovnog obrazovanja upućen je u Maribor, gdje je uspješno okončao ostatak vojnog obrazovanja. Dana 18. avgusta 1904. godine Komanda ga raspoređuje u 2. bosanskohercegovačku pješadijsku regimentu, na mjesto oficira kadeta. Tada mu je bila 21 godina. S obzirom na to da je sjedište 2. bosanskohercegovačke regimente bilo u Gracu, upućen je tamo, te je obavljao dužnost komandira čete, a 1. novembra 1906. godine unaprijeđen je u čin mlađeg oficira. Bio je veoma strastven, odlično govorio njemački i bosanski jezik, te ruski za službenu upotrebu. Također, bio je odličan gimnastičar, mačevalac, plivač, biciklista i strijelac. Imao je veoma blag temperament i veliko razumijevanje za svoje vojnike. U avgustu 1909. godine Glogovac je kažnjen na pet dana kućnog pritvora iz razloga što je svoje vojnike, usred ljeta, uveo u baraku da vježbaju, a ne na otvorenom tj. na poligonu po velikoj vrućini. Kada je to vidio zapovjednik regimente Kolarević, naredio je Glogovcu da izvede vojnike na teren što je on odbio, nakon čega ga je Kolarević žestoko napao i rekao da će biti kažnjen. Kolarević se vratio nazad u kasarnu misleći da će se Glogovac prepasti i vratiti vojnike na poligon. Međutim, sat vremena kasnije, kada je ponovo prolazio, vidio je da vojnici i dalje vježbaju u baraci. Naravno, uslijedila je kazna.
Glogovac je sve do 1. maja 1912. godine ostao u Gracu, kada je unaprijeđen u čin oberstleutnanta (komandanta jedinice). Nakon toga je došao u Banju Luku u III bataljon 2. bosanskohercegovačke regimente. I tamo je imao jedan neobičan incident. Naredne godine razvio je sklonost prema kožnim dokoljenicama (čizmama) koje je bilo ugodno nositi. Međutim, u Komandi austrougarske vojske postojalo je naređenje prema kojem je nejahačima bilo zabranjeno nositi smeđe kožne čizme. Vidjevši da se Glogovac oglušio na ovu naredbu, Komanda III bataljona mu je izrekla kaznu u vremenu od pet dana kućnog pritvora. Naravno, bilo je i pozitivnih primjera njegove službe, pa je tako 16. aprila 1914. godine Komanda bataljona Glogovcu, kao voditelju podoficirske obuke, odala posebno priznanje zbog do tada najuspješnije provedene obuke. Iste godine počeo je i Prvi svjetski rat, a Glogovac je upućen na front prema Srbiji, gdje je sa svojim III bataljonom iz sastava 2. bosanskohercegovačke regimente učestvovao u borbi protiv srpske vojske. Bio je na mjestu komandira mitraljeskog odjeljenja III bataljona, u borbama za Ljig i planinu Suvobor. Njegova jedinica se toliko istakla, da je od cara Karla I dobio viteški križ vojnog ordena Marije Terezije. Zli jezici na srbijanskoj strani tvrde da je Gojkomir Glogovac, Srbin iz Bileće, dobio najviše vojno odlikovanje i titulu baruna nakon što je za vrijeme kampanje na Srbiju u bitci kod Ljiga mitraljezom lično pokosio 400 jurišajućih Srba, pripadnika Moravske divizije! Nakon borbi u Srbiji istakao se i u borbama na Soči, protiv Italijana, prilikom osvajanja Monte San Michelea, 21. juna 1915. godine, i daljnjim borbama kod Plave, te na platou Doberda. Nakon toga učestvovao je u borbama na koruško – italijanskog granici, da bi bio ponovo vraćen na Soču, gdje je morao zadržati veliku italijansku ofanizvu tokom Četvrte sočke bitke. Napad na Monte Melettu bio je veliki napor uz velike gubitke, ali je njegova mitraljeska jedinica bila udarna tačka jurišnog eskadrona prilikom pobjede. Na Soči je ostao sve do juna 1917. godine, kada je prebačen u rezervni kadar u Lebring kod Graca. Tada se teško razbolio od groznice koju nikako nije mogao izliječiti, pa se posvetio obuci mitraljeskih vodova. Dana 14. avgusta 1917. godine u Lebring je stigla najviša naredba austrougarske armije, prema kojoj je Glogovac postao vitez vojnog ordena Marije Terezije – najvišeg vojnog ordena Austrougarske monarhije. U carskoj vili Warholz kod Reichenaua, održana je 180. promocija tog ordena, a na njoj je učestvovao Glogovac. Sada je bio po činu Njegovo Visokorodstvo Hauptmann Gojkomir von Glogovac, a pored ordena dodijeljeno mu je i mađarsko baronstvo. Do sredine septembra 1917. godine nalazio se u Lebringu, kada je upućen u Beli Potok kod Beograda da organizira Istočni korpus austrougarske vojske, čija je primarna zadaća bila ispomoć osmanskim trupama na Bliskom istoku. Ipak, do upućivanja na Bliski istok nikada nije došlo, pa je 20. juna 1918. godine Istočni korpus učestvovao u borbama protiv Italijana. Glogovac je sa svojim odredom mitraljezaca nanio teške gubitke Italijanima, ali je gotovo polovina Bošnjaka, kojima je komandovao, izbačena iz stroja. Već u julu 1918. upućen je sa Istočnim korpusom na albansko ratište. I tu je časno vršio svoju dužnost, uz brojne pohvale i odlikovanja, za koje je, kako sam kaže, imao zahvaliti samo hrabrosti svojih Bošnjaka. U Albaniji je dobio još pet visokih odlikovanja, a predložen je i za viteški križ Leopoldovog reda, ali do dodjele nikada nije došlo zbog sloma austrougarske države. Nakon sloma vratio se u domovinu, gdje je postao oficir vojske Srba, Hrvata i Slovenaca, u kojoj je bio komandant jedne mitraljeske čete u karlovačkoj pješadijskoj regimenti br. 1. Progonjen je od strane Srba, koji su ga smatrali velikim izdajnikom. Praćen stalnim pritiskom i velikom nedisciplinom u novoj vojsci, gotovo se u potpunosti distancirao od vršenja vojne službe. Vrhinac je bila zakletva srpskom kralju Petru I, koju je odbio, nakon čega se povukao iz vojne službe i nastanio u Austriji. Zbog loše finansijske situacije pokušao se pridružiti i hrvatskoj emigrantskoj legiji u Mađarskoj, ali je i nju napustio zbog loše discipline. Zbog veoma male penzije počeo se baviti trgovinom i studiranjem. U ljeto 1921. godine teško je obolio od tuberkuloze, pa je u decembru odvezen u Vojnu bolnicu Crvenog križa u Budimpešti, gdje je umro 1. marta 1922. godine. Sahranjen je bez ikavih vojnih počasti na groblju u Budimpešti.
Poznati Srbi u austrougarskoj vojsci:
Ostali poznati prekodrinski zapadni Srbi koji su bili pripadnici austrugarskog domobranstva su:
Petar Preradović, književnik i austrougarski general, Milan „Emil“ Uzelac –glavni komandant K&K avijacije, Svetozar Pribičević – poznati srpski političar, Miloš Crnjanski-veliki srpski pisac.., te nešto manje poznate javne ličnosti tog vremena srpskog porjekla : Stanislav Turudija, Milan Radojević, Živko Prodanović, Mile Prodanović, Branko Šumonja, Branislav Popadić, Aleksandar Vidulović, Luka Vučetić, Filip Karleuša, Đorđe Petrović, Stevan Stanojlović, Jovan Živanović…i mnogi drugi!
Prekodrinski Srbi – prebjezi u vojsci kraljevine Srbije:
O nekog velikom bijega i prelasku zarobljenih prekodrinskih Srba i ostalih južnih Slovena iz austrougarske vojske na stranu Srba iz Srbije u Prvom svjetskom ratu, pogotovo u većim grupama, nikad nije bilo. Austrougarski vojnici koji su dopali u srbijansko zarobljeništvo su samo u rijetkim slučajevima pokazivali volju da se kao dobrovoljci prijave u srpsku vojsku. Rudolf Arčibald Rajs u svojoj knjizi „Što sam vidio“ kaže da je samo njih 70 krajem oktobra 1914. godine poslije bitke na Ceru izrazilo želju da se bori u redovima srpske vojske. Srpski akademik Ljubomir Stojanović iznosi jedan karakterističan slučaj koji se dogodio u Mačvi, a koji se tiče razočaranosti srbijanskog vojvode Vuka zbog nespremnost zarobljenih Srba u austrougarskim uniformama da se jave u srpske dobrovoljce. Kad je on iz gomile zarobljenika izdvojio Srbe na jednu stranu i pozvao ih da uđu u sastav njegove jedinice, niko, ama baš niko, se nije htio odazvati njegovom pozivu! Veoma malo malo Srba i Hrvata koji su bili zarobljeni 1914. godine se odlučilo za prijavljivanje u srpsku vojsku. O ovome nam svjedoči podatak da se od 20.000 južnih Slavena – Hrvata, Srba i Slovenaca, koliko ih je bilo zarobljeno tokom Kolubarske bitke, u dobrovoljce na srpsku stranu prijavilo samo 450 Srba i 22 Hrvata! Ukupan broj austrougarskih vojnika u srpskom zarobljeništvu nakon Kolubare je iznosio oko 600 oficira i 43.317 podoficira i vojnika.
Ljubomir Stojanović :”Ako se ima u vidu ukupan broj Jugoslovena-zarobljenika u Srbiji onda se mora konstatovati da je procenat onih koji su se iz zarobljeništva prijavili u dobrovoljce bio vrlo mali, naročito ako se pri tom imaju u vidu uspesi i slava koju je srpska vojska zadobila i u balkanskim ratovima i u prvoj godini svetskog rata“.
Piše : Saud Grabčanović
