Piše: Saud Grabčanović
Analiza poslijedica mučenja, ukupan broj zatočenih i broj umrlih
O težini psihičkih posljedica zatočenja na Golom otoku svjedoči podatak da se 739 oslobođenih logoraša odalo alkoholu, 350 kriminalu, a ostalim porocima 739.
Kroz četiri logora na Golom otoku (Stara žica, Velika žica, Petrova rupa i Radilište 5) prošlo je oko 13.000 ljudi, a u drugim logorima kaznu je služilo njih 2377.
Kažnjene su 862 žene, a kroz ženski logor na Golom otoku prošlo je njih 550-570.
U periodu od 1949. do 1956. na Golom otoku ukupno je umrlo 287 osuđenika (od toga četiri žene), a najviše u periodu 1950-1951. godine.
Ukupan broj umrlih u svim logorima za IB-eovce je 413.
Kada je riječ o nacionalnoj strukturi osuđenika, najviše je bilo Srba 44,24%, Crnogoraca 21,07%, potom Hrvata 15,48%, Makedonaca 4,55%, Slovenaca ,.5%. Ukoliko se ovi procenti uporede sa ukupnim brojem stanovništva u republikama, onda je jasno da je najviše pristalica IB-a bilo u Crnoj Gori – njih 3316. Bošnjacima je vrlo teško utvrditi taj procenat jer su se u to vrijeme izjašnjavali kao Srbi ili Hrvati ili su bili nacionalno neopredijeljeni. Na Golom otoku nisu robijali samo slavenski narodi, među kažnjenima je bilo i Čeha, Albanaca, Rumuna, Mađara i Italijana. Logor na Golom otoku je raspušten decembra 1956. godine.
U Jugoslaviji i zemljama koje su nastale njenim raspadom decenijama se nagađalo o tačnom broju ljudi koji su u periodu od 1949. do 1956. godine prošli kroz logore za informbiroovce, što na Golom otoku, što na nakim drugim mjestima. Špekulacije sa brojem uhapšenih i umrlih često su bile dio aktuelnih ideoloških prepucavanja, naročito od sredine osamdesetih na ovamo, kada je Goli otok umnogome direktno poslužio za diskreditovanje čitavog perioda jugoslovenskog socijalizma. Državni arhiv Hrvatske je objavio spisak svih zatvorenika interniranih po liniji IB-a koji je napravila savezna UDBA, na kojem se nalaze imena sa podacima za 16.101 logoraša i logorašicu! Ukupno je, po tom spisku, u svim logorima za informbiroovce na razne načine (ubistvo, samoubistvo, prirodna smrt) život izgubilo 413 osoba. Brojka od oko 16 hiljada ljudi se u naučnoj literaturi koja je objavljena na ovu temu spominje odavno, ali je smatrana režimskom apologijom surove kampanje protiv uhapšenih pripadnika prosovjteske opozicije.
Isječci iz novinskih članaka i knjiga o Golom otoku
Kako je pisao zagrebački „Jutarnji list“ 28. juna 2008. u tekstu „Šesdeset godina od rezolucije IB“ , Udba je svoju “saradničku mrežu” povremeno čistila, pa je 1952. “iz saradničke mreže po IB isključeno oko 957 lica, a na osnovi kompromitirajućeg materijala vrbovano 825 novih. Na samom Golom otoku, piše Jutarnji, primenjivana je tzv „vrbovka” gdje su “revidirci” – zatočenici koji su “revidirali stav” regrutovani za Udbine operacije. No, revidirci su stvarali i probleme, jer “kvalitet saradničke mreže nije uvijek bio na dovoljnoj visini”. Pritisnuti nalogom da denunciraju, nastojali su da lica sa kojima su bilo kada ma šta razgovarali o političkim zbivanjima prikažu kao sumnjiva i kolebljiva po IB. Smrt Staljina 1953. godine i hapšenje Berije pasivizirali su i otupili otpor domaćih staljinista. Jedna Udbina analiza iz aprila 1954. godine zadovoljno zaključuje da “1954. godine nije uhapšeno ni jedno lice po liniji Informbiroa“.
Prema raznim autorima, u Jugoslaviji je registrovano oko 55.000 informbiroovaca, od kojih je uhapšeno oko 16 hiljada ljudi (oko 5% ukupnog partijskog članstva). (Banac). Suđeno je vrlo malom broju uhapšenih, uglavnom vojsci, dok su obični partijci -civili bili administrativno kažnjavani na kazne tzv. društveno – korisnog rada. “Zvaničnih” podataka o broju ljudi koji su prošli kroz Goli otok i dalje nema. Ti podaci, koje bi najpre morali da se nalaze u arhivama Savezne uprave Državne bezbednosti u čijoj se nadležnosti ovaj logor nalazio, kretali su se od desetak pa sve do 60 hiljada ljudi!
Podaci o 16.000 uhapšenih jasno govore da su staljinističke čistke od Titovih bile različite i po obimu i po stepenu brutalnosti. U Titovim logorima je bilo puno manje ubijenih. (Kuljić) .Goli otok “po sebi” jeste antistaljinski staljinizam. Metode korišćene u obračunu sa informbiroovcima su bile staljinističke. Jugoslovenska stvarnost je u 1948. godini bila u mnogo čemu vjerna kopija SSSR-a i njegovog staljinizma. Informbiroovci su poslije 1948. godine bili označeni kao kontrarevolucija, a dojučerašnji drugovi i saborci proglašeni su narodnim neprijateljima i petom kolonom protiv koje se borilo terorom, logorima i samokritikom. (Kuljić). Goli otok kao logor – takav kakav je bio – predstavljao je drobilicu ljudskih duša. Načini i razlozi hapšenja, odsustvo sudskih procesa i utvrđivanje stvarne krivice, kao i metodi obračuna sa logorašima su, uz izvesne inovacije, razrađena znanja iz moskovske Lubljanke. ( Dragoslav Mihailović – Goli otok 4)
Međutim, valja reći i to da je direktiva za obračun sa ibeovcima, koju je izdao partijski vrh, proslijeđena mahom neobrazovanim kadrovima Udbe, koji su formirani kroz stravične borbe u ratu. Brutalni postupak izolacije ibeovaca nije bilo moguće pratiti, niti je bilo moguće proveravati hapšenja i sumnjičenja na nižim nivoima. Lakše je bilo pokrenuti čistku nego je zaustaviti i kontrolisati. (Kuljić)
I Titova direktiva o odnosu prema ibeovcima koju spominje Đilas – „po glavi“, a ne (uzimati) glave – predstavlja otklon od staljinizma. Ne treba smetnuti s uma da je 1948. godine hladni rat bio u začetku, a Jugoslavija je, zahvaljujući svom držanju i žrtvama u tek minulom svjetskom ratu, kod zapadnih saveznika imala veliki ugled i teško je povjerovati da bi se iko ozbiljnije pobunio da je tadašnje rukovodstvo odlučilo da likvidira one koji su bili proglašeni ibeovcima. Goli otok sa svojih 413 žrtava ipak nije bio logor smrti, svakako ne onakav poput, recimo, Kolime, koju tako ubjedljivo opisuje Varlam Šalamov u svojim pripovijetkama. Razlika u dužinama samih kazni između sovjetskih i jugoslovenskih logora je drastična. Dalje, tačno je da je jedan broj jugoslovenskih oficira tog vremena, u suđenjima koja su bila proceduralno i pravno manjkava, osuđen na smrtne kazne, ali ni jedna smrtna kazna nije bila izvršena, iako su terećeni za najveći zločin za koji se vojska može suditi – izdaju zemlje. Ranković je već na VI kongresu KPJ u jesen 1952. priznao, makar formalno, da je pri hapšenju bilo velikih grešaka. (Iako isto tako ne treba smetnuti s uma da niko nikada nije snosio posljedice za te ljudske “greške”). ( Dragoslav Mihailović – Goli otok 4)
(nastaviće se)