Piše: Saud Grabčanović
Uvod
Bošnjačke mase su se 1878. godine usprotivile odlukama Berlinskog kongresa i okupaciji svoje zemlje. Skoro goloruki Bošnjaci su pružili veliki otpor nadmoćnijem okupatoru, kojeg su zadivili svojim herojstvom. Novi okupatori, Austro-Ugari, su veoma respektovali i posebno cijenili ratničke vrijednosti dobrih Bošnjaka, kojima su zbog toga dali posebna prava, pogotovo bošnjačkom plemstvu. Takav pristup novog okupatora je rezutirao time da su ga Bošnjaci vremenom prihvatili i borili se za njega u ratovima koje je vodio. Najbolji primjer takvog rata u kojem su se bošnjačke gazije posebno istakle u redovima austrougarske vojske je Prvi svjetski rat, koji je vođen na više frontova. Među Bošnjacima koji su se borili protiv Srba u bitkama na Ceru i Kolubari, protiv Rusa na Ruskom frontu u Galiciji na Karpatima i Bukovini, kasnije na Soškom frontu protiv Italijana, te na kraju na frontu u Transilvaniji, gdje su se borili protiv Rumuna, bilo je puno i naših Bijeljinaca i stanovnika iz sela tadašnjeg Bijeljinskog kotara. Taj je kotar pokrivao područje današnje Semberije, kao i dio sela u današnjoj opštini Ugljevik i na planini Majevici. Nacionalni sastav jedinica austrougarske vojske, u kojima su se oni borili, bio je raznolik. Prema originalnim dokumentima iz bečkog Ratnog Arhiva u Trećoj bošnjačkoj regimeti, kojoj je pripadao Bijeljinski kotar, iz našeg kraja je apsolutno bilo najviše boraca Srba! Drugi po brojnosti su bili muslimani-Bošnjaci, a broj pripadnika drugih nacija iz našeg kraja: Jevreja, Hrvata, Mađara, Slovaka i Njemaca iz Frantzjosefwelda ( Novog Sela) bio je minoran. Mnogi od tih naših pradjedova, djedova i rođaka, koji su u ratu iskazali veliko junaštvo bili su odlikovani raznim vojnim ordenima Austro-Ugarske. Odlikovanja koja su oni dobijali nisu bila u obliku križa, kao znak poštovanja prema muslimanima. Samo trojica naših Bijeljinaca su bila odlikovana najvišim odlikovanjem zvanim „Zlatna medalja za hrabrost“. Ta je medalja predstavljala najviše odlikovanje u austrougarskoj vojsci, dobitnik ovog ordena je smatran za „narodnog heroja“ K&K monarhije! I na kraju da napomenem, mnogi su od naših predaka u tim borbama poginuli ili bili ranjeni, kasnije umrli ili ostali invalidi, a neki su bili zarobljeni. Ja ću u ovom radu prezentirati vjerodostojne historijske podatke o tim našim hrabrim precima, učesnicima Prvog svjetskog rata, koje sam dobio iz Ratnog arhiva Republike Austrije, kao i iz Nacionalne biblioteke Republike Austrije. Nažalost, ovi se podaci odnose samo na vojnike K&K monarhije iz našeg kraja koji su na neki način stradali u Prvom svjetskom ratu: bili ubijeni, ranjeni ili zarobljeni. Podaci o njima su upisani u tzv. :“ Verlustliste, što, prevedeno na naš jezik, znači „Liste gubitaka“. Te liste gubitaka su bile pedantno kompletirane i periodično objavljivane u toku Prvog svjetskog rata od strane glavne komande vojske K&K monarhije iz Beča. Ta dokumentacija sadrži imena i prezimena boraca, godine rođenja, naziv mjesta iz kojeg dolaze, nazive vojnih rodova kojima su pripadali, vojne činove koje su oni eventualno nosili, nazive i oznake vojnih jedinica i kompanija kojima su pripadali, tačne datume pogibije ili smrti, ranjavanja ili zarobljavanja te nazive država, gradova i vojnih logora u kojima su bili zatočeni. Verlustliste se odnose na vojničke gubitke na svim frontovima na kojima su ratovale trupe K&K monarhije u Prvom svjetskom ratu, sve jedinice i sve pripadnike vojske. S obzirom na veličinu Austro-Ugarske i brojnost njene tadašnje vojske, u „Verlustlistama“ se susrećemo sa ogromnim brojem podataka i imenima vojnika iz različitih dijelova carevine. Tu se radi o stotinama hiljada imena boraca uz koje su upisani i njihovi lični i vojnički podaci! U toj zaista golemoj „šumi“ podataka ja sam uspio pronaći i izdvojiti imena svih registriranih ratnika iz našeg kraja i to vam prezentiram u ovom mom radu.
Ovom prilikom želim da izrazim moju veliku zahvalnost vrlo ljubaznom gospodinu Dr. Ronaldu Hoflechneru, direktoru „Digi Landesbibliothek Ostereich“, koji mi je omogućio pristup originalnim podacima koje vam iznosim.
Vojna obaveza u K&K monarhiji, bošnjačke regimente i lovački bataljoni
Nakon 1878. godine i austrougarske okupacije naše zemlje uvedena je vojna obaveza za sve punoljetne Bosance i Hercegovce. Bosanskohercegovačka vojska osnovana je Vojnim zakonom kojeg je proklamovao car i kralj Franc Jozef 4. novembra 1881. godine. Tim je zakonom proglašena vojna obaveza (regrutacija) za sve umno i tjelesno sposobne muškarce u Bosni i Hercegovini koji navrše 20 godina starosti. U početku je ova odluka cara Franje Josipa izazvala veliki otpor, pa čak i oružanu pobunu muslimanskog i srpskog stanovništva u našoj zemlji, posebno u Hercegovini, gdje je i došlo do oružane pobune koja je bila u krvi ugušena. Zbog otpora BH stanovništva okupacione vlasti su odlučile da sa velikim oprezom pristupe regrutaciji vojno sposobnog stanovništva naše zemlje u svoju vojsku. Na teritoriji Bosne i Hercegovine postepeno je formirano 12. streljačkih bataljona, između 1885. i 1892. godine, iz kojih su 1. januara 1894. godine nastale četiri pješadijske regimente i to: Prva bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Sarajevskog okruga a locirana je bila u kasarni u Beču, Druga bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Banjalučkog okruga a locirana je bila u kasarni u Grazu, Treća bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Tuzlanskog okruga a locirana je bila u kasarni u Budimpešti, i Četvrta bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Mostarskog okruga a locirana je bila u kasarni u Trstu. Svaka regimenta je imala 4 bataljona od kojih su 1, 2. i 4. odlazili u garnizonski grad, dok je 3. bataljon ostajao u glavnom gradu svog okruga. 1903. godine formiran je i jedan streljački bataljon, a nakon aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine osnovane su i druge jedinice i bataljoni. Početkom rata 1915. godine osnovana je 5, a u toku rata još i 6, 7. i 8. regimenta. Bosanskohercegovačke vojne jedinice su bile u Prvom svjetskom ratu raspoređivane na frontovima širom Austro-Ugarske. Pored ovih jedinica, postojali su i samostalni bošnjački lovački (Jeger) bataljoni, koji su predstavljali specijalne vojne jedinice koje su sačinjavali samo odabrani elitni borci. (Fabian Bonertz, “Remembering the Bosnian Infantry”, University of Regensburg)
(nastaviće se)