Piše: Saud Grabčanović
Prvi svjetski rat, stradanje vojnika iz Bijeljinskog kotara
Prvi svjetski rat je bio globalni oružani sukob između dva saveza država Antante i Centralnih sila, koji se odvijao na više kontinenata od 28. Juna 1914. Do 11. Novembra 1918. Godine. Posljedice toga rata bile su, između ostalih, i više od 40 miliona žrtava, uključujući približno 20 miliona mrtvih vojnika i isto toliko civila, zbog čega je to jedan od najsmrtonosnijih sukoba u modernoj ljudskoj istoriji. U tom ratu je došlo i do značajnih razaranja država i privreda zaraćenih zemalja. Zbog svog obima ovaj rat je nazivan Veliki rat ili Rat koji će okončati sve ratove. U toku ovog rata od 1914. Do 1918. Godine u Evropi je bilo mobilisano oko 60 miliona vojnika. Prvi svjetski rat vodila su dva velika vojna saveza. Prvi savez je bila Antanta koju su u početku činile: Velika Britanija, Rusko carstvo i Francuska, te njihove kolonije i protektorati. Nešto kasnije su im se pridružile i druge države, od kojih su najvažnije bile Kraljevina Italija, koja se pridružila silama Antante i objavila rat Austro-Ugarskoj u aprilu 1915. Godine, Kraljevina Rumunija 1916. Godine i Sjedinjene Američke Države, koje su u rat stupile u aprilu 1917. Godine. Drugi savez su bile Centralne sile koje su činili Njemačko carstvo i Austro-Ugarska. Osmansko carstvo pridružilo se Centralnim silama u oktobru 1914. Godine, a godinu dana poslije, 1915. Godine, to je napravila i Kraljevina Bugarska, u vrijeme sloma kraljevine Srbije i njene okupacije. Do završetka rata od evropskih zemalja samo su Holandija, Švicarska, Španija, Švedska, Danska i Norveška ostale službeno neutralne, iako su mnoge pružale finansijsku i materijalnu pomoć jednoj strani u ratu. (Evans, David. The first world war: teach yourself, Hodder Arnold, London, 2004. Str. 188.)
Neposredni povod ratu bio je atentat i ubistvo austrougarskog prestolonasljednika, nadvojvode Franca Ferdinanda i njegove trudne supruge Sofije u Sarajevu 28. Juna 1914. Godine, koji je izvršio Srbin Gavrilo Princip. Ubrzo nakon atentata Austro-Ugarska je objavila rat Srbiji. Napad Austro-Ugarske na Kraljevinu Srbiju aktivirao je niz savezništava, od kojih je najvažnije bilo rusko-srpsko, koja su pokrenula lančanu reakciju objava rata. Za mjesec dana najveći dio Evrope je zaratio. U početku rata 1914. Godine Austro-Ugarska je neočekivano doživjela dva poraza u pohodu na Srbiju. Vojska K&K monarhije je izgubila u bitkama na Ceru i Kolubari i bila je propisno osramoćena. Tek krajem 1915. Godine austrougarske trupe, uz pomoć njemačkih trupa pod komandom generala Makenzena i trupa kraljevine Bugarske, uspjele su slomiti otpor srpske vojske i okupirati cijelu Kraljevinu Srbiju. Ostaci razbijene srpske vojske su uz pomoć Francuza pobjegli preko Albanije na otok Krf.
Prvi svjetski rat se vodio na nekoliko bojišta koja su naširoko okruživala Europu. Zapadno bojište između Njemačke i Francuske odlikovalo se, najavećim dijelom, rovovskim načinom ratovanja. Tu je u toku rata na obje strane bio izgrađen sistem rovova sa ukupnom dužinom većom od 600 km! Na istočnom bojištu prema Rusiji velika prostranstva istočnoevropskih ravnica i ograničena željeznička mreža nisu omogućile da se ovdje razvije stanje kao na Zapadu, iako su sukobi bili podjednako žestoki. Tu je rat puno manje bio pozicioni i rovovski nego na zapadnom frontu. Na balkanskom, bliskoistočnom i italijanskom bojištu također su vođene žestoke borbe, a bitke su se odvijale i na moru, te prvi put u istoriji i u zraku, avionima i cepelinima.U borbama koje je u ovom ratu vodila austrougarska vojska na svim frontovima, učestvovali su i naši preci iz Bijeljine i Bijeljinskog kotara, koji su kao državljani Austro-Ugarske monarhije bili njeni vojni obveznici. Vojnici iz našeg kraja borili su se na frontovima u Srbiji, na istočnom frontu protiv Rusije (Bukovina, Galicija, Karpati), Soškom frontu protiv Italijana na zapadu, i na kraju na novom frontu na istoku u Erdelju (Transilvaniji) u ratu sa Rumunima. Mnogi od njih su ovim borbama bili ubijeni, neki ranjeni, lakše ili teže, mnogi ostali invalidi a bilo je puno i zarobljenih Bijeljinaca, posebno u borbama na istočnom frontu sa Rusima.
Rat je zbog svoje dužine posebno katastrofalno iscrpio ratne rezerve, rezerve hrane i sve ostale ekonomske resurse Njemačke i Austro-Ugarske, koje više nisu bile u stanju, zbog ekonomskog sloma, voditi rat. Presudan faktor u tome je bio ulazak u Prvi svjetski rat USA krajem 1917. Godine. Sjedinjene Države su u rat ušle sa svježim trupama, novim modernim naoružanjem, modernom ratnom avijacijom i sa nedirnutim i veoma moćnim ekonomskim resursima, što je uzrokovalo da Centralne sile zatraže od Antante primirje u ratu. Nakon primirja rat je završen potpisivanjem nekoliko mirovnih sporazuma, od kojih je najvažniji Versajski ugovor 28. Juna 1919. Godine, iako su sile Antante potpisale primirje s Njemačkom 11. Novembra 1918. Godine. Najveća poslijedica ovog rata bila je nova teritorijalna podjela Evrope, Afrike i Bliskog istoka. Sve članice Centralnih sila izgubile su teritorije i kolonije, a stvorene su nove države. Njemačko carstvo izgubilo je sve svoje kolonije, proglašeno je odgovornim za rat i prinuđeno da plaća velike ratne reparacije. Austro-Ugarska i Osmansko carstvo su se raspali i izgubili svoje kolonije. Krunisani vladari sva tri navedena carstava su abdicirali i ona su postala sekularnim republikama. Od teritorija koje je zauzimala Austro-Ugarska stvorene su nove države: Austrija, Mađarska, Čehoslovačka i Kraljevina SHS. Osmansko carstvo je ukinuto: teritorije carstva izvan Anadolije bile su mirovnim sporazumom dodijeljene silama Antante kao protektorati, a jezgra Osmanskoga carstva reorganizirana je u Republiku Tursku pod vlašću Kemala Ataturka. Rusko carstvo, koje je izašlo iz rata nakon oktobarske revolucije, izgubilo je veliki dio svojih zapadnih teritorija, a na tim teritorijima stvorene su nove države: Finska, Estonija, Latvija, Litvanija i Poljska. Nakon rata osnovana je Liga naroda, međunarodna organizacija posvećena izbjegavanju budućih ratova i rješavanju sporova između država diplomatskim putem. Prvi svjetski rat označio je kraj poretka koji je postojao nakon Napoleonovih ratova. Zbog svog završetka primirjem a ne potpunim slomom i kapitulacijom Centralnih sila, bio je važan faktor razvoja njemačkog revanšizma i na kraju izbijanja Drugoga svjetskog rata. (James Atkinson. 16. Prosinca 2002. The Treaty of Versailles )
Napad Austro-Ugarske na Srbiju,Cerska i Kolubarska bitka, Bijeljinci u tim bitkama
Cerska bitka
Bitka na Ceru ili Cerska bitka bila je jedna od prvih bitaka Prvog svjetskog rata, koja se vodila oko planine Cer u zapadnoj Srbiji, po kojoj je i dobila ime. U toj bitci je srpska vojska pod vođstvom vojvode Stepe Stepanovića odnijela blistavu pobjedu nad nadmoćnijim austrougarskim snagama pod vođstvom Oskara Potioreka. Austrougarske su trupe početkom avgusta 1914. Godine na više mjesta prešle rijeku Drinu i upale na teritoriju Kraljevine Srbije. Srpska vojska se vještim manevrom povukla ka prilazima planini Cer, gdje se ukopala. Ova je bitka započela napadom austrougarske vojske 16. Avgusta, a vodila se do 19. Avgusta 1914. Godine, kada su se teško poražene austrougarske trupe morale povući nazad preko rijeke Drine u Bosnu! Ishodu bitke je znatno pridonijela ispravna defanzivna strategija srpske Vojne komande, kao i činjenica da su njeni oficiri i vojnici u balkanskim ratovima 1912-1913.godine stekli vrijedna vojnička iskustva vezana uz moderni način ratovanja.
Ovom je bitkom bio spriječen pokušaj Austro-Ugarske da na samom početku vojnički brzo slomi i okupira Kraljevinu Srbiju, kako bi se, u skladu s planovima Centralnih sila, poslije mogla okrenuti protiv Rusije. Takav ishod je prilično iznenadio svjetsku javnost, koja je očekivala da se jedna mala i slaba državica ne može oduprijeti velikoj imperijalističkoj sili. Ova srpska pobjeda je bitno doprinijela održavanju morala sila Antante, koje su na početku rata redovno gubile bitke na svim frontovima.
U ovoj je bitci je na austrougarskoj strani učestvovalo i mnogo naših predaka, vojnika iz Bijeljine i Bijeljinskog kotara. Mnogo njih je u ovoj bitci i poginulo, bilo ranjeno ili je zarobljeno od strane srpske vojske. Ovdje vam iznosim relevantne podatke sa imenima tih naših ratnika:
Spisak vojnika vojske K&K monarhije iz Bijeljine i Bijeljinskog kotara poginulih u Cerskoj bitci od 16. Do 19. Avgusta 1914. Godine.
Svi oni su sahranjeni 22.08.1914. godine.
Poginuli vojnici :
1. Ahmetović Ahmet iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
2. Ahmetović Ahmed iz Suhog polja, Jeger (lovac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05. Sahranjen u Šapcu 18.08.1914. godine (Berichtigungen zur Verlustliste Nr.11.)
3. Alibegović Mustafa iz Janje, Gefreiter (razvodnik), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
4. Babić Niko iz Trnove, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta , (BH Inf. Reg nr3 ), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
5. Dubravčić Osman iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
6. Duraković Began iz Bijeljine, Jeger (lovac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf,reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
7. Gajić Petar iz Janje , Gefreiter (razvodnik), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
8. Ikanović Smail iz Janjara, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
9. Ilić Petar iz Dragaljevca, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
10. Jovanović Marko iz Dragaljevca,, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
11. Jovanović Nikola iz Vršana, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
12. Jovanović Trifun iz Vršana, Gefreiter (razvodnik), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
13. Jovičić Marko iz Čengića, Korporal (desetar), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
14. Komadarić Salih iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
15. Kasimović Emin iz Bijeljine, Zugsfuhrer (vodnik), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
16. Kostić Pero iz Batkovića, Gefreiter (razvodnik), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
17. Kovač Anto iz Brijesnice, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
18. Maletić Cvjetko iz Batkovića, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
19. Marjanović Cvjetin iz Crnjelova, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
20. Marjanović Spasoje iz Crnjelova, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
21. Marković Milorad iz Patkovače, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
22. Marković Miloš iz Pilice, Korporal (desetar), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
23. Matić Jovo iz Trnove, Gefreiter (razvodnik), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
24. Muharemagić Abaz iz Bijeljine, Pioner (inžinjerac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
25. Panić Petar iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
26. Radovanović Pero iz Trnove, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
27. Ramičević Mujo iz Janje, Korporal (desetar), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
28. Sarajlić Alija iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
29. Savić Drago iz Glogovca, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
30. Smajić Salko iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
31. Sofrenić Radovan iz Janje, Jeger (lovac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
32. Stankić Dušan iz Bijeljine, Skaut (izviđač), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
33. Todorović Branko iz Bijeljine, Korporal (desetar), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
34. Tomić Josif iz Trnove, Jeger (lovac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
35. Tomić Matija iz Ugljevika, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
36. Trišić Marko iz V.Obarske, Gegreiter (razvodnik), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
37. Tufekčić Mahmut iz Koraja, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
38. Turkalović Mustafa iz Koraja, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
39. Vasilić Dragutin iz Bijeljine, Korporal (desetar), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
40. Vidović Gojko iz Tutnjevca, Jeger (lovac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
41. Vidović Marko iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
42. Vujić Ilija iz Batkovića, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
43. Zimowny Paul iz Francjosefswelda, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
44. Žižak Petar iz Bijeljine, Infanterist (pješadinac), 3. Bošnjačka regimenta (BH Inf. Reg nr3), Verlustliste Nr. 11. 1914-09-05
45. Salihović H. Mehmedalija iz Bijeljine, rođen?, Korporal (desetar), 3. Bošnjačka regimenta, 1. Komp. (BH Inf.reg nr.3), poginuo 18.08.1914. godine, Verlustliste Nr. 502.1916-12-14
Ranjeni vojnici :
Ismić Ibro iz Bijeljine, rođen 1889. Godine, Schutzkorpusmann, ( zapovjednik šuckora), Schutzkorpus BiH , Verlustliste Nr. 76. 1914-12-09,
Zarobljeni vojnici :
1. Stević Marko iz Hasa, rođen 1890. Godine, inžinjerac, Pion BH. Nr15. 1. Komp, zatočen u logoru u Skoplju (Verlustliste Nr. 70. 1914-11-30)
2. Duraković Juso iz Bijeljine, rođen 1890. Godine, Kanonier (artiljerac) GAR Nr.10, Kann Bat1. Ranjen i zarobljen nalazio se u bolnici „Ćele kula“ u Nišu (Verlustliste Nr. 71. 1914-12-02)
3. Stević Marko iz Hasa, rođen 1890.godine, Pioner (inžinjerac), Pion BH. Nr15. 1. Kom. U garnizonskoj bolnici u Skoplju, Verlustliste Nr. 70. 1914-11-30,
(nastaviće se)