Piše: Jusuf Trbić
Austro-Ugarska je u Bijeljini zatekla razvijeno zanatstvo, sa dosta sitnih radnji, a zanatlije su bile dobro organizovane i složne. Pored brojnih opančara, tu su bili i abadžije, lončari, kolari i kovači, krojači i terzije, dunđeri i mesari, ćurčije i pekari, brijači i ciglari, mehandžije i cipelari, i brojni drugi. Najviše zanatskih radnji bilo je u tri bijeljinske čaršije, ali i u drugim dijelovima grada, i u Janji i Franzjozefsfeldu ( Novom Selu).
Bošnjaci, koji su u tursko doba, a i kasnije ( sve do kraja dvadesetog vijeka i agresije na BiH) bili u apsolutnoj većini u gradu, bavili su se najčešće poljoprivredom, ali i zanatima, najviše terzijskim, čizmedžijskim, filigranskim, čibukčijskim, aščijskim, tufegdžijskim, pekarskim i slastičarskim, nožarskim, kantardžijskim i mesarskim, rabadžijskim i tahmiščijskim, zanatima koji su imali vjekovnu tradiciju na ovim prostorima. Srbi su dominirali u opančarskom zanatu, koji je u to doba bio najbrojniji i najbolje organizovan. Opančari su 1905. godine osnovali prvo zanatlijsko udruženje, i iste te godine učlanili se u Glavni radnički savez za BiH. Bio je to početak radničkog sindikalnog organizovanja na ovom području. Udruženje opančarskih radnika je imalo i svoja Pravila, kojima su štitili socijalna i druga prava svojih članova. Nakon toga je, 1907. godine, osnovano Srpsko zanatlijsko udruženje, koje je do Prvog svjetskog rata bilo jedino zvanično registrovano takvo udruženje u Bijeljini. Bio je to praktični odgovor na jasan proces odumiranja esnafa. Zanatlije su počele osnivati svoja udruženja u svim većim gradovima, pa je do Prvog svjetskog rata bilo 26 takvih udruženja u BiH, od toga 12 srpskih, 8 muslimanskih, 1 hrvatsko i 5 bez vjerske ili nacionalne oznake u nazivu.
Sva ova udruženja osnovana su nakon naredbe Zemaljske vlade da se izvrši popis zanatskih, trgovačkih i industrijskih radnji u BiH. Svaki vlasnik takve radnje morao je prijaviti posao i voditi evidenciju, a uvedena je i kontrola poslovanja od strane vlasti.
Među osnivačima Srpskog zanatlijskog udruženja bilo je, naravno, najviše opančara : Kosta Pajkanović, Vaso Kojić, Đoko Jovanović, Risto Bugarinović i drugi. Članovi udruženja plaćali su upisninu i članarinu, a davali su i priloge, i sve je to išlo za pomoć siromašnim ili bolesnim zanatlijama i njihovim porodicama, kao i za proslave koje su organizovali.
Između dva rata
S početkom Prvog svjetskog rata prestao je rad Srpskog zanatlijskog udruženja, ali je obnovljen odmah nakon završetka rata. Tada ovom udruženju pristupaju i zanatlije drugih konfesija, a za samo dvije godine (1920.) broj članova je porastao na skoro četiri stotine. Kako navodi Tanja Lazić, najviše je bilo opančara (58), abadžija ( 22), stolara (22), terzija (19), bravara (12), krojača (17), kovača (41), pekara (19), mesara (14), poslastičara (10), strojara (8), brijača (20), bilo je i 6 zidara, po 5 birtaša, kujundžija, kazandžija i limara, a u članstvu je bilo i 8 zemljoposjednika.
Udruženje je bilo vrlo aktivno, pa je osnovalo i Zanatlijsku nabavljačku, prodavačku i kreditnu zadrugu, koja je za svoje članove nabavljala životne namirnice i druge proizvode po povoljnijim cijenama, kao i sirovine za preradu. Odluka o tome donijeta je 15. maja 1920. godine, što je ubrzo odobrila i Zemaljska vlada u Sarajevu. Udruženje je, u ime svih zanatlija, nastupalo i pred vlašću, u borbi za manje namete i bolje uslove poslovanja, nastojeći da se popišu sve radnje, da se ukine nelegalni rad i uvede odgovarajuće radno vrijeme, a istaknuti su i zahtjevi da se, pored obaveznog trogodišnjeg školovanja šegrta, otvori i Šegrtska škola u Bijeljini.
Na skupštini članova Srpskog zanatlijskog udruženja 17. aprila 1922. godine odlučeno je da se ukine nacionalni predznak u imenu udruženja, koje će se nadalje zvati Zanatlijsko udruženje Bijeljina. Usvojena su i nova pravila, pa je napisano da su ciljevi udruženja : “ da se stara o kulturnom napretku zanatlija; da se brine o obrazovanju i vaspitanju zanatlijske omladine; da siromašne, valjane zanatlije, svoje članove, pomaže u bolesti i kad onesposobe za rad; da u slučaju smrti siromašnih zanatlija, svojih članova, pruže pripomoć za pogrebne troškove; da se brine o šegrtima i namješta ih na razne zanate, u skladu s postojećim propisima; da zaštićava općenito interese zanatlija.” Zanimljivo je da je na zvaničnom pečatu ime udruženja ispisano i ćirilicom i latinicom, što za ono vrijeme nije bilo neuobičajeno. Tako je i čuveni reporter Egon Ervin Kiš, na početku Prvog svjetskog rata, zabilježio da su nazivi ulica u Bijeljini ispisani na oba pisma, a često još i na njemačkom jeziku.
Udruženje je, pored ostalog, bilo nadležno i za sklapanje šegrtskih ugovora, za sticanje zvanja kalfe i majstora, kao i za izdavanje različitih uvjerenja, a pomoć članovima uključivala je i beskamatne pozajmice. Međusobna solidarnost zanatlija bila je tada na vrlo visokom nivou, a takođe i uzajamna pomoć i saradnja svih organizacija i udruženja koja su djelovala na prostoru Semberije, bez obzira na njihov nacionalni ili vjerski predznak.
Zahvaljujući naporima Zanatlijskog udruženja, u Bijeljini je 1922. godine otvorena Šegrtska škola, a zatim i Ženska zanatska škola.
U to vrijeme, kultura i obrazovanje bili su briga svih udruženja, pa tako i zanatlijskog, koje je organizovalo redovne tečajeve i predavanja za mlađe članove, a imalo je i čitaonicu u koju je stizala sva tadašnja štampa. Zanatlije su osnovale i svoj tamburaški orkestar, zatim i glumačku ( diletantsku) družinu, a proslave koje je organizovalo Zanatlijsko udruženje bile su čuvene u Bijeljini toga doba. A 1928. godine predsjednik Upravnog odbora Ljubo Vićanović predložio je da se skupljaju pare da se kupi zgrada za udruženje, jer je bio očit problem nedostatka prostorija. Godine 1931. kupljena je zgrada u Aleksandrovoj ulici ( nekadašnja Wilmastrasse, u novije doba Titova, danas Karađorđeva, u blizini autobuske stanice), a svi članovi su učestvovali u tome, u skladu s mogućnostima. Bila je to, na neki način, kruna djelovanja Zanatlijskog udruženja, čiji je rad ostavio dubok trag u istoriji Bijeljine.
(nastaviće se)