Piše: Saud Grabčanović
Posavska buna iz 1836. godine, razaranje Bijeljine i novi progon Ali-paše
Novi valija Mehmed Salih Vedžihi-paša je, po dolasku u Sarajevo polovinom 1835. godine, i zvanično ukinuo kapetanije i Bosanski ejalet podijelio na muteselimluke. Dosljedan u sprovođenju nizama, Vedžihi-paša je, nakon nekoliko poziva, uspio privoljeti sve muteselime da se odazovu vijećanju prvaka, koje je održano tokom januara 1836. godine u Sarajevu, pri čemu je najduže zadržao one muteselime koji su se najviše opirali prihvatanju nizama, tj. Ali-pašu Fidahića i Mahmud-pašu Tuzlića. Mahmud-paša Fidahić je po povratku iz Sarajeva popisao 115 mladića za nizam, dok je Ali-paša Fidahić popisao samo 40 lica. Međutim, zbog događaja koji su slijedili nije ih uputio prema Sarajevu.Već početkom 1836. godine, prilikom prikupljanja nizama, došlo je do nove pobune, protiv livanjskog muteselima Ibrahim-bega Firdusa. Pošto valija slanjem 150 vojnika nije uspio ugušiti pobunu, ona se prenijela i na bihaćko područje. Da bi suzbio krajiške pobunjenike, valija je 1. marta 1836. godine prema Krajini odlučio uputiti Ali-pašu Fidahića. Međutim, još ranije se govorilo da iza ovih pobuna, u stvari, stoji moćni hercegovački Ali-paša Rizvanbegović, te da je valija, upućivanjem Ali-paše Fidahića, potvrdio „svoje” ubjeđenje da je on jedan od najvećih protivnika nizama. Tako je i bilo, Ali-paša je umjesto gušenja podsticao ovu pobunu, te je na taj način „pripremao teren” za pobunu koju će lično kasnije povesti u Posavini. Po povratku u svoju Bijeljinu, Ali-paša Fidahić je odmah stupio u kontakt sa Mahmud-pašom Tuzlićem, koji mu je stavio na raspolaganje sina Osman-bega. Potom je sa istom namjerom obišao i druge posavske muteselime. Najbolji prijem imao je u Derventi i Modriči, gdje se tih dana, prikupljao dodatni porez za vojsku, a čije prikupljanje je umnogome dodatno uticalo na nezadovoljstvo naroda iz ovih krajeva. To nezadovoljstvo se brzo proširilo na prostor posavskog kraja. Svjestan te činjenice, valija Vedžihi-paša je sredinom juna 1836. godine, putem savjetovanja u Brčkom, pokušao pridobiti privrženost posavskih prvaka sultanovim reformama. Međutim, umjesto toga, većina njih je podržala prijedlog Ali-paše Fidahića o energičnom suprotstavljanju reformama. Ovu odluku je Ali-paša Fidahić poslao u Srbiju knjazu Milošu u nadi da će dobiti njegovu podršku. Ovaj zahtjev je Ali-paša u Srbiju poslao preko svog brata Abdi-bega, a posredstvom pukovnika Teodorovića. Međutim, kao što će se ubrzo pokazati, ne samo da nije dobio podršku iz Knjaževine Srbije, već je knjaz Miloš i u ovom slučaju, isto kao i (1831-1832. godine ) ostao na strani Uzvišene Porte i sultana. Lukavi Miloš je imao svoje kalkulacije i drugačije dugoročne ciljeve. Jaka Bosna i autonomija za koju su se Bošnjaci borili nikako nije išla u prilog dugoročnim velikosrpskim ciljevima zauzmanja Bosne kao srpske zemlje i budućeg dijela mitske Velike Srbije! Prilikom prolaska kroz Bijeljinu i susreta s Ali-pašom Fidahićem, znajući za njegovo opredjeljenje, bivši adakalski muhafiz Osman-paša Sulejmanpašić uzaludno ga je odvraćao od pobune i ubjeđivao da nema nikavih šansi i da je najbolje da se prikloni nizamu. Nakon što je valija Mehmed Vedžihi-paša 11. avgusta 1836. godine iz nepoznatih razloga pogubio banjalučkog muteselima Hifzi-efendiju (koji je važio za čovjeka privrženog reformama) i Mustafu-bega iz Travnika, među bosanskim prvacima je zavladao strah. Krajišnici su odmah krenuli sa vojskom prema Jajcu i Banjaluci. U tim okolnostima, bijeljinski muteselim Ali-paša Fidahić je, u koordinaciji sa njima, otpočeo ranije planirane aktivnosti na prikupljanju naoružanja i vojske u Bijeljini. Već 18. i 19. avgusta 1836. godine prihvatio je 500 dobrovoljaca iz Gradačca, te oko 150 iz Modriče. Međutim, te poteškoće nisu uticale na znatno povećanje broja nezadovoljnika koji su se stavili Ali-paši Fidahiću na raspolaganje. Tako se u rejonu Skugrića okupilo oko 10 do 12 hiljada naoružanih ustanika. Toj grupi se 13. septembra 1836. godine pridružio i Ali-paša Fidahić sa dodatnih pet do šest hiljada svojih vojnika, od kojih je najveći broj bio iz redova muhadžira koji su tokom 1833. i 1834. godine bili protjerani iz Knjaževine Srbije. Nakon što je sve snage ujedinio, Ali-paša Fidahić je 16. septembra 1836. godine krenuo prema Travniku, kako bi se obračunao s valijom. Pošto se snage Mahmud-paše Fidahića nisu pridružile Ali-paši, on je njemu i Zvorničanima uputio oštre prijetnje. Inače, Ali-paša je imao velike planove i želju da se osveti Osmanlijama za slom Pokreta za autonomiju Bosne (1831-1832.), za koji se zajedno sa svojim najboljim prijeteljem Husein-begom Gradaščevićem zdušno zalagao. Pored podrške Krajišnika, nadao se da će i 4.000 Arbanasa, koje je valija doveo u Travnik, kao i 1832. godine biti protiv Osmanlija. Međutim, te nade su bile uzaludne. Osman-paša Sulejmanpašić, koji je po dolasku u Sarajevo prešao na stranu valije, predvodio je sultanovu vojsku, koja je u žestokim obračunima kod Žepča sredinom septembra 1836. godine porazila slabije snage Ali-paše Fidahića. Borbe su vođene na tri lokaliteta. Prva, 16. septembra kod Vranduka, druga 17. i 18. septembra kod Orahovice i treća 19. septembra 1836. godine u Golubinju. Nakon posljednje bitke, u kojoj je učestvovao i valija, Arbanasi su opljačkali Žepče, a Ali-paša Fidahić se 21. septembra povukao prema Bijeljini. Valija Vedžihi-paša je nakon bitke nastavio potjeru snaga pokreta, krećući se prema Bijeljini. Već 22. septembra 1836. godine bio je u Gradačcu, gdje je potvrdio položaj muteselimu Osmanu Gradaščeviću. Ali-paša Fidahić je pobjegao u Bijeljinu i tu se utvrdio u šarampovu sa oko 400 ljudi. Dana 27. septembra 1836. godine valijine trupe su opkolile Bijeljinu i gradski šarampov. Valija Mehmed Vedžihi-paša je prvo pozvao Ali-pašu da se preda, ali je on odbio taj poziv. Nakon toga valija je naredio da se grad napadne topovima. Artiljerijom koja je tukla gradski šarampov komandovali su bosanske spahije Daut-paša i Mahmud-paša Tuzlić. Bombardovanje užeg centra Bijeljine – gradskog šarampova trajalo je neprekidno šesnaest sati i tom prilikom je najveći dio užeg centra grada bio porušen i zapaljen! Pod pritiskom građana Bijeljine koji su stradali, Ali-paša se predao 28. septembra 1836. godine, da narod Bijeljine dalje ne bi ginuo. Tako se Ali-paša Fidahić predao valiji Vedžihi-paši, čime je ugušena ova pobuna. Bijeljinski kadiluk i funkcija muteselima je predata na upravu Mahmud-paši Fidahiću, njegovom starijem amidžiću i ljutom rivalu. Njegov amidžić Mahmud-paša Fidahić je tokom opsade Bijeljine bio na strani valije, a srbijanski pukovnik Teodorović, koji je prisustvovao borbama u Bijeljini, čestitao mu je na pobjedi. Valija Mehmed Vedžihi-paša je pozvao svog starog poznanika, srbijanskog pukovnika Teodorovića, da dođe u Bijeljinu 28. septembra 1836. godine, gdje su razgovarali o pobuni. Valija je pri tom pukovniku Teodoroviću saopštio da je na molbu njegovog sina „oprostio život Ali-paši Fidahiću“, te da je čvrsto odlučio da ga zauvijek udalji iz Bosanskog ejaleta. Valija je Ali-pašu Fidahića odmah poslao u progonstvo u grad Trapezunt (Trabzon) na Crnom moru. Nešto kasnije Ali-paša je bio iz Trabzona poslan na Kipar gdje je umro tokom 1845. godine. Nakon pokoravanja posavskih muteselima, valija Vedžihi-paša je krenuo u obračun sa krajiškim prvacima, koje je takođe tokom 1837. i 1838. godine uz pomoć Arbanasa privremeno umirio. Knjaz Miloš je nakon ove pobune i uklanjanja Ali-paše Fidahića i dalje nastavio ne samo pratiti, već i kreirati dešavanja na granici sa Bosanskim ejaletom. Želio je što više oslabiti bošnjačke odbrambene snage u cilju lakšeg ostvarenja svojih budućih planova. Tako se njegov sljedeći zahtjev valiji odnosio na smjenu dvojice valiji odanih ljudi : tuzlanskog i zvorničko- bijeljinskog muteselima, Mahmud-paše Tuzlića i Mahmud-paše Fidahića!
(Nastaviće se)