Piše: Saud Grabčanović
Tanzimat, sultanske reforme i uvođenje slobodnog konzumiranja alkohola
Društveni i politički procesi u Osmanskom Carstvu u 18. i 19. vijeku donijeli su izvjesne promjene unutar državnog i društvenog sistema. U toku 19. vijeka pokrenuti su reformski procesi prema kojima je Osmanska država težila da bude građanska i sekularna, a ne više teokratska država. Sultanovim ukazom od 23. januara 1861. godine beogradski muhafiz Topal Šerif Osman-paša imenovan je bosanskim valijom. Sultan mu je dao zadatak da izvrši korjenite reforme i modernizaciju naše zemlje, koja je u to vrijeme bila jedna od najzaostalih država u Evropi, a i na svijetu! Topal Šerif Osman-paša je došao u Sarajevo 18. februara 1861. godine, a ostao je u Bosni do 25. maja 1869. godine. Poznavao je orijentalne jezike, a francuski je naučio malo, uz druženje sa Evropljanima. Stigavši u Bosnu on je najprije nastojao da narod odvoji od njegovih vođa. Mnogima je zato davao državne službe. Osman-paša je imao sina Reufa, koji je za očeva vezirovanja u Bosni bio mutesarif zvorničkog sandžaka. Vezira Topal Šerif Osman-pašu njegovi savremenici i biografi opisuju kao čovjeka šezdesetih godina, podebela, krivih nogu i hroma zbog jedne rane od puške (topal-šepav). Osman-paša je umro u Istanbulu 25. jula 1874. godine. Za vrijeme valije Topal Šerif Osman-paše sprovedene su u našoj zemlji mnoge političke i privredne reforme. Tokom njegove vladavine u Bosni su reforme sprovođene bržim intenzitetom u odnosu na doba Omer-paše Latasa. Pošto je imao slobodu u radu, on je započeo u djelo sprovoditi sultanove reforme. Njegovo dosta dugačko vezirovanje u Bosni dalo mu je vremena za to. Osmanska država je bazirala u to vrijeme svoju privredu uglavnom na poljoprivredi, pa je tako i u Bosni glavna privredna djelatnost bila poljoprivreda. Poslije ratarstva, najznačajnija privredna grana za vrijeme osmanske uprave bilo je stočarstvo. Snaga stočarstva bila je u brojnosti stoke. Zbog toga je naša država tada spadala u red najbogatijih zemalja Evrope po broju stoke na jednog stanovnika! Iza poljoprivrede i stočarstva, kao treća privredna grana po snazi u tadašnjem Bosanskom ejaletu bilo je zanatstvo. Tadašnja BiH je bila jako zaostala i za razliku od obližnjih evropskih država uopšte nije imala fabrika niti industrijske proizvodnje. Po sultanovom naređenju Topal Šerif Osman-paša je pokrenuo, pored političkih, i velike privredne reforme u tadašnjem Bosanskom vilajetu, čiji je cilj bio modernizacija zemlje i stvaranje prvih industrijskih preduzeća u našoj zemlji. 1869. godine u Sarajevu je podignuta i prva naša fabrika za proizvodnju namještaja. Iz istorijskih dokumenata postoji potvrda da je on bio i pionir u stvaranju modernog sarajevskog urbanizma. U njegovo su vrijeme bili izgrađeni mnogi značajni objekati u Sarajevu i ostalim gradskim centrima u BiH. Topal Osman-paša je izgradio prve moderne pilane u Bosanskom vilajetu (na vodeni, a kasnije na parni pogon). U Bosni u to vrijeme nije bilo školovanih kadrova, pa je radi toga paša doveo inženjere iz Beča. Osmanska vlast pod Osman-pašom je 1869. godine u Bosanskom ejaletu donijela zakon o putevima. Uvedena je i obaveza kuluka za sve muške osobe od 16 do 80 godina starosti, da u periodu od pet godina besplatno rade na cestama 20 do 30 dana i pri tome stave na raspolaganje vučnu i tovarnu stoku. Tako je počela modernizacija do tada veoma loše putne mreže u našoj zemlji. Tokom uprave Osman-paše u Bosni učinjen je napredak i u razvoju poštanskog saobraćaja. Godine 1860. Sarajevo je dobilo prvu telegrafsku liniju kojom je preko Novog Pazara povezano sa Istanbulom. Osman-paša je posvetio veliku pažnju školstvu i prosvjeti. Osnovao je prve kiraethane (čitaonice), ruždiju (srednju školu) i administrativno-pravnu školu mektebi-hukuk za odgajanje činovničkog podmlatka. Pored niza dobrih dijela koja je Topal Šerif Osman-paša uradio u tadašnjem Bosanskom vilajetu, on je poznat i po tome što je u Sarajevu 1864. godine izgradio Sarajevsku pivaru koja se smatra prvom industrijskom proizvodnjom u Bosni i Hercegovini. U duhu tanzimatskih reformi, procesi sekularizacije društva u Bosanskom vilajetu su sve više dobijali na značaju, što je pozitivno uticalo na proizvodnju i slobodnu prodaju alkoholnih pića. Inače, druga polovina 19. vijeka u cijeloj Osmanskoj državi karakteristična je po tome što se životni stil postepeno sve više okretao ka Zapadu. Uvedena su nova druženja po ugledu na tradiciju evropskih država nazivana ala-franka.Ta su druženja služila za objed u prirodi i za razne vrste balova. Na tim druženjima su strani konzuli proslavljali najznačajnije datume svoje države. Interesantno je da se alkohol pio prilikom ala-franka druženja koja su imala politički karakter, kao što je bilo priređivanje ručka od strane valije Topal Šerif Osman-paše hercegovačkom mitropolitu Prokopiju i mitropolitu bosanskom Dionisiju, te predstavnicima pravoslavnog žiteljstva sarajevskog i pravoslavnoj deputaciji iz Banje Luke. Od velikog značaja je bilo otvaranje novih kafana koje su imale evropski sadržaj. Razlika između tradicionalnih i evropskih kafana je bila u ponudi, porijeklu vlasnika i mušterijama. Evropske kafane u Bosni su omogućile intenzivniji prodor alkohola, što je rezultiralo da stanovništvo počinje javno da pije alkoholna pića. To je vidljivo kod svih bosanskohercegovačkih stanovnika. Značajno je i to da je i muslimansko stanovništvo uključeno u pijenje alkohola na javnim mjestima, kao i da se među njima javljaju pojedinci koji otvaraju kafane sa alkoholom. Uživanje alkoholnih pića se u velikoj mjeri proširilo kod bosanskohercegovačkog stanovništva, te su bezuspješna bila sva naređenja vlasti da se ta pošast eliminiše. U Bosanskom vilajetu je postojao veliki broj tada registrovanih, ali i neregistrovanih kafana. Ruski pisac A. Gilferding, koji je u ta vremena boravio u našoj zemlji, pisao je i o uživanju alkoholnih pića kod bosanskohercegovačkog stanovništva, naročito muslimana. Gilferding ističe da postoji razlika u načinu uživanja alkoholnih pića kod muslimana Osmanlija i muslimana Bosanaca. On tvrdi da:..“ Osmanlije koje uživaju alkoholna pića stalno piju, ne bacajući nikad čaše iz ruke, dok muslimani Bosanci koji piju, piju mnogo i često, ali oni nakon nekoliko godina odbacuju alkohol.“ U Sarajevu je 27. avgusta 1867. godine proglašen zakon o alkoholnim pićima. Na osnovu zakona prodajom alkoholnih pića moglo je da se bavi lice koje je za to imalo dozvolu od nadležne vlasti prema propisima. Prilikom dobijanja dozvole gledala se pouzdanost, te moralne i druge kvalitete kandidata, kao i mjesto gdje se drži kafana. Potom bi kandidat dobijao dozvolu na šest mjeseci, koju je obnavljao. Ovaj osmanski zakon je preuzela Austro-Ugarska i na osnovu njega vodila politiku točarinskih dozvola.
(nastaviće se)