Piše: Saud Grabčanović
ŽIVOT JEVREJA U BIJELJINI DO HOLOKAUSTA
Jevreji Bijeljine u privrednim djelatnostima
Bijeljinski su se Jevreji najviše bavili trgovinom na malo i veliko, jedan manji dio njih su bili zanatlije. Pored trgovaca i zanatlija jedan dio Jevreja Bijeljine je pripadao inteligenciji, kao i činovničkim profesijama. Bogati Jevreji Bijeljine su rado i često slali svoju djecu na školovanje u veće gradove gdje su postojale visoke škole i fakulteti. Nakon svršenih studija mladi su se Jevreji najčešće vraćali u Bijeljinu, tako da je u gradu bilo dosta Jevreja koji su radili kao državni službenici u opštinskim službama, ljekari u gradskoj bolnici i privatnim ambulantama, farmaceuti u apotekama u gradu, nastavnici i profesori u bijeljinskim školama a kasnije i u gimnaziji…
Prema popisu trgovačkih i drugih firmi iz 1905. godine u Bijeljini ih je tada ukupno bilo 114. Od toga broja je njih 20 pripadalo Jevrejima, što je predstavljalo 8 % od ukupnog broja. To stanje se nije promijenilo ni po popisu iz 1910. godine. U toku I svjetskog rata u gradu je osnovan veći broj novih trgovačkih firmi, među njima i više novih jevrejskih, pa se tako i broj trgovačkih firmi u vlasništvu Jevreja povećao na 25. Kraj rata i stvaranje države SHS – Jugoslavije u Bijeljini i okolini dočekale su sljedeće jevrejske trgovačke firme: Alkalaj M. Izrael, Alkalaj I. Isak, Alkalaj S. Mihael, Baruh Majer, Baruh Zadik, Baruh Mošo, Baruh Haim Zadik, Danon M. Avram, Danon M. Mošo, Elijan Žanet, Elijan Abraham, Elijan Samuel, Finci Avram, Finci Sabetaj, Grinfeld Gabor, Salom Haim, Hajon Majer, Hajon Moric, Nusbaum Leon, Papo M. Haim, Papo A. Jakob, Papo M. Lezo, Papo Mojsije, Perera Jakob, Perera Jozef, Salom D. Sara, Švicer Vilhelm, Arpad Vajl i Semo Regina. U periodu austrougarske uprave Jevreji su zauzimali ključne pozicije u trgovini poljoprivrednim proizvodima i u manufakturi. Najpoznatije trgovačke firme bile su u vlasništvu Baruh Zadika, Finci Avrama, Papo Haima, Papo Leže, Grinfeld Gabora, Vajl Arpada, Švicer Vilima, Papo Moske i Male Davida. Zanatstvom i manufakturom su se bavile jevrejske porodice Levi, Baruh, Volah i Montiljo.
Bijeljina je u doba pojave radija, dvadesetih godina prošloga vijeka, među prvim gradovima u kraljevini Jugoslaviji imala zastupništvo čuvene holandske firme „Philips Radio“, koje su vodili braća Grünfeld (Grinfeld) .
Jevrejska banka u Bijeljini
Na samom kraju Prvog svjetskog rata u Tuzli je osnovana prva „Židovska trgovačka banka“. Ova je banka ubrzo otvorila svoju filijalu i u Bijeljini. Jedan od vodećih dioničara te banke je bio bijeljinski Jevrej Avram Finci, a sa njim dioničari te banke su bili i Vilim Schwitzer i Arpad Weill. U to je vrijeme jevrejska zajednica u našem gradu predstavljala jednu od najbogatijih i najimućnijih u BiH. U novoosnovanu banku su krajem 1928. godine dio svoga kapitala uložili bijeljinski Jevreji Haim, Isak i Lezo Papo. Nakon Prvog svjetskog rata i stvaranja Kraljevine Jugoslavije, 1925. godine u Bijeljini je bila osnovana Jevrejska banka. Ta banka nije dugo postojala, zbog početaka velike ekonomske krize i jake konkurencije likvidirana je 1928. godine.
(nastaviće se)
