Piše: Umihana Sofić
Gradnja kuća u Semberiji
Prve kuće u Semberiji bile su locirane u zaseocima i selima. Te su kuće zanimljive, jer današnja gradnja u Bijeljini vodi porijeklo od tih prvih kuća. Semberija je, kao granično područje, tokom 18. vijeka, a i ranije, bila poprište čestih borbi. Smjena raznih vlasti i jako izrazena migracija uslovili su stvaranje solidnih staništa. Austrougarskom okupacijom prestale su velike migracije stanovništva. Seljaci postaju sopstvenici zemlje, što je pogodovalo razvoju semberske kuće. Prema materijalu korištenom za njihovu gradnju. kuće bi se mogle podijeliti na sljedeće vrste:
1) Brvnara dinarskog porijekla. Izgradjena je potpuno od drveta. Bio je to prizeman prostor sa ognjištem u sredini . Krov je bio strm, pod padom od 60 stepeni.
2) Polubrvnara ili polučatmara je bila rasprostranjena u svim krajevima u drugoj polovini 19. i početkom 20. vijeka. Pored drveta, za gradnju se upotrebljavala zemlja. Bili su to materijali korišteni iz neposredne okoline. Kuća je prizemna, sa naglašenim četvorovodnim krovom. Pored prostora za ognjište dodana je i soba.
3) Kuća u “japiju”, “šeperuša”, sa drvenim skeletom ispunjenim gradjom,“plotom”, i oblijepljena ilovačom pomiješanom sa slamom. Ovaj tip kuće, pretpostavlja se, pojavio se krajem 19. vijeka. Krov uglavnom četvorovodni, pokriven “tarabom” ili slamom, bio je visok, odnosno pod velikim padom. Kasnije ,u periodu izmedju dva rata, nagib krova se smanjio zbog upotrebe crijepa kao pokrivnog materijala. Svi zidovi su krečeni, a grede temelja bojene crnom bojom. Spoljni zidovi su ponekad dekorisani i bojeni u živim bojama. Kuće od šepera i danas postoje.
4) Kuće u “japiju” sa drvenim skeletom ispunjenim ćerpičem, nepečenom ciglom – to je četvrti tip semberske kuće. Gradjena je na isti način kao“šeperuša”, samo su zidovi od ćerpiča. Ove kuće ponekad imaju dvovodni krov od crijepa, što je vjerovatno uticaj susjednog Srema. Kuća od ćerpiča, sa temeljima od opeke ili betona i nižim krovom u odnosu na ranije gradnje, pojavljuje se u periodu izmedju dva rata. Krajem prošlog vijeka ćerpič se koristio samo za neke manje privredne objekte. Kuća u “japiju”, u svojim prvobitnim ostvarenjima, predstavlja završnu fazu u razvoju semberske kuće.
5) Kuća sa zidovima od cigle ponegdje je gradjena u periodu izmedju dva rata. Prve kuće od cigle su, takodje, radjene u japiju. Gradnja seoskih kuća mijenjala je materijal od kojeg je gradjena, oblik i tip. Uvijek se razvijala u horizontalnom pravcu. Prve seoske kuće su bile jednodjelne, od drveta ili pleteri.
Semberska sela pripadaju starovlaškom tipu i mačvansko-jaseničkoj vrsti. Obično su pravilno rasporedjene s obje stane druma ili važnijeg puta. Postavljene su blizu jedna drugoj. Kod mačvanske vrste glavne ulice se sijeku pod pravim uglom, dok u jaseničkom tipu sela ulice se sastaju pod oštrim uglom. Kuće su bliže rasporedjene nego u mačvanskom tipu.
Kuća i okućnica
Okućnice semberskih sela bile su prostrane. Sastojale su se iz “dvorišta” (avlije), “tora” i “savze”. U avliji se, pored kuće, nalazila i privredna zgrada za čuvanje hrane, bunar, “cvijetnjak”, “čelinjak” i “drvljanik”. U toru se nalazila zgrada za stoku: “govedji tor”, “krmeći tor”, “košara za ovce” ,“kolara” (naslon sa četiri sohe na čijem je krovu smješteno sijeno), djubrište, a u jednom dijelu smješteni su stogovi sa sijenom. “Savza” je povrtnjak. Sadržaj zgrada u jednom domaćinstvu zavisio je od imovnog stanja korisnika. Kuća je uvijek uvučena u avliju i širom stranom okrenuta putu.
(Nastaviće se)