Piše: Umihana Sofić
Gradnja spratnih objekata kroz duži vremenski period smatrana je ekonomičnijom od gradnje prizemnih objekata. Medjutim, ako bismo tražili odgovor na to pitanje danas, onda bi se morala izvesti detaljnija analiza svih faktora koji utiču na ekonomičnost gradnje objekata (veličina objekta, obrada objekta, broj korisnika, funkcionalnost i sl.). Važna je i društveno usmjerena gradnja, koja regulacionim i urbanističkim planovima uslovljava veličinu parcela i spratnost objekata. Pozitivna strana društveno usmjerene gradnje jeste dobra orijentacija objekata, brza komunalna opremljenost naselja, pravilna parcelacija, diktirana gustina naseljenosti i sl.
Prema prvom Urbanističkom planu Bijeljine iz 1957. godine, gustina naseljenosti je bila 75 stanovnika po hektaru, za budući grad od 20.000 stanovnika. Veličina parcela za individualnu stambenu izgradnju je planirana od cca 600 kvadratnih metara, a stanovanje u zgradama sa više stanova u centru grada, spratnosti prizemlje i 3 sprata. Povoljni ekonomski uslovi (60-ih, 70-ih godina 20. vijeka) doprinijeli su brzoj realizaciji tog Urbanističkog plana (rušenje čaršije, malih stambenih objekata i drugih objekata, kao i izgradnja trga u centru grada).
Neposredno prije donosenja Urbanističkog plana iz 1984. godine, a da bi se riješio veci broj stambenih zahtjeva, došlo je do usvajanja regulacionog plana u dijelu centra grada, kojim je predvidjena izgradnja objekata sa više stanova. Zgrade sa 9 spratova, povezane su manjim zgradama sa 3 sprata. Ovim regulacionim planom se odstupilo od predložene spratnosti (3 sprata) u važećem Urbanističkom planu.
Analiza ispravnosti izgradnje stambenih objekata sa spratnošću P+9 dala bi negativne rezultate, uzimajući u obzir konfiguraciju terena na kome su izgradjene, nedostatak zelenog prostora, prostora za djecu, parkinga, garaža i drugih pratećih sadržaja. Ovdje se ne može govoriti o uspjelom rješenju i ekonomično iskorištenoj lokaciji ili o rješenju za povećanje gustine naseljenosti.
Urbanisticki plan iz 1984. godine predvidio je mješovito stanovanje u okviru raspoloživih lokacija. U svijetu je to poznat model za povećanje gustine naseljenosti i ekonomičnog koristenja lokacija. Plan je predvidjao izgradnju novih stambenih objekata, spratnosti P+4 (prizemlje plus četiri sprata), izgradnju novih spratnih individualnih stambenih objekata i nadogradnju postojećih.
Semberska kuca je dugo zadržala odnos visine krova prema visini zidova 1,5 : 1, sve do perioda izmedju dva svjetska rata, kad se ovaj odnos postepeno smanjuje. Transformacija krova na semberskoj kući je u neposrednoj vezi sa promjenama u pogledu njene veličine i proširenja sadržaja. Sa povećanjem spratnosti stambenih objekata krov postaje manje uočljiv, za razliku od prvobitno gradjenih objekata na kojima je bio izrazito naglašen. Krovovi su vremenom mijenjali i materijal kojim su pokriveni. Četvorovodni krov, pokriven “tarabom” ili slamom u početku, zamijenjen je dvovodnim, pokrivenim crijepom, kanalicom i drugim materijalima.
Kuće su ranije krečeno u bijelo. Savremeni materijali našli su primjenu u spoljašnjoj obradi stambenih objekata, koji su u većini slučajeva odgovor na klimatske zahtjeve podneblja, izraz ekonomičnosti, eksploatacije objekata i dr.
Streha se prepuštala ispred zida, da ga zaštiti od kšse. Spratni objekti su imali naglašen i prepušten spratni dio u odnosu na prizemlje. Ujedno je streha imala blaži pad, radi odbacivanja vode. Prema fotografijama kuća D. Jovičića i Imamovića, mogu se zapaziti neki elementi transformacije semberske kuće. Spratne objekte u gradu imali su obično trgovci i zanatlije još u vrijeme vladavine Turske i Austro-Ugarske.
Jednostavnost spoljnjeg izgleda semberske kuće napuštena je sa pojavom prve planske kuće, kojoj se dodaje naglašen ulaz, balkoni, terase i drugi elementi. Danas je ravna fasadna površina zamijenjena razigranom fasadnom ravni na kojoj su vidni funkcionalni i konstruktivni elementi.
U nekim slučajevima mnogobrojni i različiti materijali na fasadi ne odaju željeni sklad (aluminijum, teraco, fugovana opeka, streha ukrašena plastičnim materijalima, drvo, željezo i drugi).
(nastaviće se)