Piše: Saud Grabčanović
Elizabeta Bosanska, rani život i odlazak na ugarski dvor
Kako sam već naglasio, Elizabeta Kotromanić je bila kćerka bosanskog bana Stjepana II Kotromanića i poljske princeze Elizabete Pjast. Spominje se prvi put 1350. godine, kada je srpski car Dušan opsjedao Bobovac i za prekid neprijateljstava tražio od bana ruku njegove najstarije kćeri Elizabete, tada stare trinaest godina, koju je planirao za svog sina Uroša (Nejakog). Dušan je planirao da mlada u miraz donese bosansku teritoriju oko Huma, koju bi on pripojio svom carstvu. Ban Stjepan je odbio tu ponudu srpskog cara, što je izazvalo njegov golemi bijes. (Mauro Orbini). Nakon Dušanovog poniženja od strane „malog“ bosanskog bana došlo je do opšteg napada srpske vojske na Bobovac. Uprkos svim nastojanjima, srpski car „samodržac“ Dušan nije uspio osvojiti Bobovac, nego je pod tim gradom njegova vojska doživjela potpuni poraz i slom. Nakon sloma pod Bobovcem, srpska se vojska morala u neredu povući iz Bosne. Tačnije, Dušanova vojska je pobjegla glavom bez obzira iz Bosne, a samozvanom srpskom „caru“ više nikada na um nije pala ideja da napadne hrabre Bošnjake i njihovu zemlju. Nakon velike pobjede nad „carem“ Dušanom, bosanskom banu Stjepanu II papin nuncije u Bosni je predložio da Elizabetu pošalju na ugarski dvor kod kraljice Elizabete, majke ugarskog kralja Ludovika I Anžuvinca, da se obrazuje. Elizabeta je na ugarskom dvoru boravila kao gošća u ulozi dvorske dame. Ona je takođe na dvoru prošla kroz ugarski sistem obrazovanja, koji je bio namijenjen plemićkom staležu i kraljevskoj porodici. (Rački 1900: 228; Šišić, 1902: 51–52).
Nakon iznenadne smrti kraljeve prve supruge Margarete, kraljica-majka i Stjepan II dogovorili su brak između Ludovika I i Elizabete. Brak je sklopljen 20. juna 1353. godine. Nakon sklapanja braka, međutim, otkriveno je da su kralj i kraljica rođaci u četvrtom koljenu preko jednog poljskog vojvode, zbog čega je papino odobrenje braka bilo neophodno za njegovu valjanost. Papa je izdao nalog za odobrenje braka, uprkos tome što se to protivilo crkvenom zakonu, ali je bilo u interesu Crkve koja je nastojala Kotromanićima preoteti Bosnu. (Rački, 1868: 135–136; Klaić, 1882:168).
Elizabeta Bosanska kao ugarsko-poljska kraljica
Tako je Elizabeta Kotromanić postala ugarskom kraljicom, uključujući područja Erdelja, Slovačke, Poljske, Ukrajine, Hrvatske, Dalmacije, Slavonije, Bačke, Banata, Srema, Mačve i sjeverne Srbije, teritorije koje su bile dijelovi tadašnje moćne kraljevine Ugarske, koja je tada predstavljala najjaču državu u Evropi, pa i u svijetu! Pošto poljski kralj Kazimir Veliki nije imao muških potomaka, odredio je Ludovika za naslijednika poljskog prijestolja. Tako je naša bosanka Elizabeta postala i poljska kraljica. Ludovik i Elizabeta nisu imali djece prvih sedamnaest godina svoga braka. A onda je sedamdesetih godina četrnaestog vijeka rodila tri kćerke, zaredom: Katarinu, Mariju i Jadvigu. Najstarija kćerka Katarina, rođena 1370. godine, umrla je u starosti od osam godina. Dvije mlađe kćerke, koje su nadživjele roditelje, bile su Marija, rođena 1371. i Jadviga rođena 1373. godine. Elizabetin suprug, kralj Ludovik I, umro je 1382. godine. Nakon smrti kralja Ludovika, njegova 10-to godišnja kćerka Marija je formalno postala kraljica Ugarske, a Elizabeta je određena za njenog regenta od trenutka ustoličenja Marije, pa do njene udaje. Elizabeta je tako postala regentica u ime svoje malodobne kćerke, a ustvari je imala svu vlast u svojim rukama. (Šišić, 1916: 102-122).
Nakon smrti Ludovika I krunu Ugarske je za sebe počeo tražiti kralj Napulja Karlo III Drački, koji je bio porijeklom je iz napuljskog ogranka Anžuvinske dinastije. On je bio pretedent na krunu Ugarske kao Ludovikov najbliži muški srodnik. Time je on direktno poricao pravo Ludovikove kćerke Marije, koju je otac prije smrti bio proglasio svojom nasljednicom. Po odobrenju tadašnjeg pape, Karlo III Drački je upao sa trupama u Ugarsku (Mađarsku) 1385. godine i nametnuo joj svoju vlast. On je kraljevskoj regentici Elizabeti, uz pomoć sebi lojalnog ugarskog plemstva, oduzeo krunu. Nakon toga se Karlo Drački krunisao za ugarskog kralja, 31. decembra 1385. godine u Stolnom Biogradu (Székesfehérvár) pod imenom Karlo II Ugarski. Obije kraljice, Elizabeta i Marija, bile su prisiljene da prisustvuju njegovom krunisanju. Međutim, Karlova vladavina Ugarskom je bila kratkotrajna. Sedam sedmica nakon krunisanja Elizabeta ga je pozvala u posjetu u jednu od svojih palata, gdje je 7. februara 1386. godine kralj Karlo Drački bio ubijen. Organizatori tog ubistva su bili kraljica-majka Elizabeta Bosanska i Nikola Gorjanski, hrvatsko-dalmatinski ban. Nakon njegove smrti su Karlove pristalice, u dogovoru sa bosanskim kraljem Tvrtkom, proglasile za nasljednika njegovog maloljetnog sina Ladislava, koji je tada boravio u Napulju. Interesantno je to da se kralj Tvrtko ovim činom okrenuo protiv svoje amidžične Elizabete i prve rodice Marije! (Tipično bošnjačka posla!). (Heka, 2017:39)
Nakon ubistva kralja Karla III Dračkog-Napuljskog, kraljica majka Elizabeta je uspjela ponovno preuzeti vlast u svoje ruke i vratiti ugarsku krunu u korist svoje kćerke Marije. Godine 1386. mlada ugarska princeza Marija Anžuvinska, kćerka kralja Ludovika I i kraljice Elizabete Kotromanić, vjerila se sa kralj Žigmundom (Sigismundom) Luksemburškim, koji tako formalno postao kraljem Ugarske. Kralj Žigmund (Sigismund) je bio rođen u Nürnbergu 14. februara 1368. kao sin cara Svetog Rimskog Carstva Karla IV 1387. godine. Žigmund je u svoje vrijeme bio veliki evropski vladar, koji je 1433. godine bio krunisan i za rimsko-njemačkog cara (cara Svetog Rimskog Carsva) i na prijestolju carstva zamijenio je svog oca. Godine 1418. Žigmind je postao i češki kralj. Kada je Žigmud stupio na ugarsko prijestolje 1386.godine, u Ugarskoj je vladao veliki razdor i država je praktično imala dva nekrunisana kralja. Ugarska, Erdelj, Češka i Slovačka su priznavale Žigmunda za kralja, dok su na drugoj strani velikaši u Hrvatskoj, Dalmaciji, Slavoniji, Sremu i Mačvi priznavali Ladislava za Ugarskog kralja! (Bosansko-ugarski odnosi kroz prizmu braka Ludovika I Velikog i Elizabete, kćerke Stjepana II Kotromanića – Dženan Dautović, str.99-102).
(Nastaviće se)