Piše: Saud Grabčanović
Uvod
Ovaj rad sam bazirao na istraživanju nastanka i razvoja sela u Semberiji, kao i stalnim migracijama seoskog stanovništva. Napominjem da sam podatke o semberskim selima preuzeo iz knjige dr. Radmile Kajmaković „Semberija – etnološka monografija“, objavljene u Sarajevu 1974. godine. Pokušat ću da vjerodostojno prikažem ovu temu o kojoj se do danas malo i veoma rijetko pisalo i koja je do danas bila najviše predmetom etnoloških istraživanja. Zbog toga je ova tema danas postala predmetom laži, manipulacije i krivotvorenja, posebno od strane onih koji se bave istraživanjem nekakvih i nečijih „istorijskih prava“ i „prebrajanjem krvnih zrnaca“. U ovom radu ću prezentirati stvarnu istinu o porijeklu današnjeg pravoslavnog seoskog stanovništva Semberije, vremenu njegovih migracija i načinu naseljavanja u naš kraj, kao i nove i stare činjenice vezane za nastanak semberskih sela. Jedan dio današnjih sela postojao je u Semberiji i prije 17. vijeka i „Velikog Bečkog rata“, ali je bio naseljen sasma drugim stanovništvom nego danas. Prema vjerodostojnim osmanskim defterima semberska sela su u ta vremena bila naseljena muslimanima i Vlasima, narodom iz rumunske etničke skupine koji su bili pravoslavne vjere. U dugotrajnim i pogubnim ratovima između Habzurške monarhije i Osmanskog carstva, koji su u kontinuitetu trajali od 1683. pa sve do 1739. godine, punih 56 godina, prostori Semberije su bili ratno poprište zaraćenih carstava. Epilog tih strašnih istrebljivačkih ratova između islama i kršćanstva bila su velika razaranja u evropskom dijelu Osmanskog carstva, te stradanje, pogibelj, glad i raseljavanje domicilnog stanovništva. Tek nakon uspostave Beogradskog mira koji je predstavljao kraj tih ratova, nastupio je period dugotrajnog mira i stabilnosti u kojem je došlo do ponovnog naseljavanja stanovništva, kao i obnove razorenih i opustošenih graničnih područja Osmanskog carstva, među kojima je tada bila i Semberija. Prema relevantnim istorijskim dokumentima iz tih vremena apsolutna većina današnjeg srpskog pravoslavnog stanovništva Semberije doselila se na ove prostore tek nakon Beogradskog mira. Glavnu ulogu u tadašnjem ponovnom naseljavanju Semberije odigrali su novi bijeljinski begovi, koji su od sultana tu dobili zemljišne posjede kao nagradu za lične zasluge u proteklim ratovima. Begovi su tako dobili zemlju, ali je ona bila zapuštena i zarasla u šume i šikare, bez naroda i radne snage koja bi je za njih obrađivala. Zbog toga su bijeljinski begovi odmah započeli sa naseljavanjem srpskog stanovništva iz unutrašnjih pasivnih područja Carstva, gdje su odranije imali svoje posjede i gdje su vladali prenaseljenost, nemaština, bijeda i glad. Prema tome, pravo vrijeme početka naseljavanja većine današnjeg srpskog seoskog stanovništva u Semberiju datira nakon 1739. godine.
U vrijeme naseljavanja novih naseljenika u Semberiji je bio obnovljen dio sela koja su postojala prije Bečkog rata pod istim ili novim imenima, a nastao je i čitav niz potpuno novih sela koja danas poznajemo. Danas neki nacionalno ostrašćeni istoričari pokušavaju ove činjenice „gurnuti pod tepih“, te danas pišu „neku svoju istoriju“ kako to „njihovom uhu odgovara“. Oni pokušavaju dokazati da semberski Srbi od „pamtiveka“ naseljavaju Semberiju i to još od dolaska Slovena na ove prostore. Međutim, prava istina o nastanku sela i migracijama pravoslavnog seoskog stanovništva u Semberiji je sasma drugačija od te „njihove“. Istorijske činjenice nam govore da se u vrijeme naseljavanja u Semberiju pravoslavno stanovništvo po ingerenciji bosanskih begova naseljavalo i u druge opustošene krajeve na sjeveru današnje BiH: Bosansku Krajinu, Posavinu, Podrinje, te planine Majevicu, Romaniju, Zvijezdu, Konjuh itd… Za sve ove moje navode danas postoje čvrsti, utemeljeni i relevantni istorijski dokazi u radovima etnologa i istoričara sa ovih prostora, među kojima je najviše srpskih! Svakako, što se tiče naše Semberije tu je najznačajniji rad velikog etnologa i istoričarke iz našeg kraja – dr. Radmile Kajmaković. Njen nam rad daje pravu sliku o nastanku semberskih sela, te podatke o stvarnom porijeklu i tačnom vremenu doseljavanja današnjeg srpskog stanovništva u Semberiju. Osnovno mjerilo porijekla pojedinih porodica po njenim analizama jesu pravoslavne slave. U vrijeme primanja hrišćanstva Srbi i Crnogorci su živjeli u plemenima, pa je prilikom pokrštavanja cijelo pleme uzimalo jednog kršćanskog sveca-zaštitnika kojeg će svi pripadnici zajedno slaviti. Tako se danas na osnovu slave može jasno zaključiti odakle je i od kojeg plemena potekla pojedina srpska familija u Semberiji. Prema analizama dr. Kajmaković najveći dio srpskih porodica koje danas žive u Semberiji izvorno potiče iz Crne Gore! U Crnoj Gori najčešća slava je Sveti Nikola, Vasojevići koji su najveće crnogorsko pleme slave Aranđelovdan, Drobnjaci i Vukovići slave Đurđevdan, Piperi Aranđelovdan, Đekići Ilindan, Bjelopavlići Svetu Petku, posrbljena albanska plemena u Malesiji slave Nikoljdan….Po relevantnim istorijskim podacima naseljavanje srpskog (crnogorskog) stanovništva u Semberiju je trajalo u kontinuitetu od sredine 18. vijeka pa skoro kroz cijeli 19.vijek, sve do odlaska Turaka iz naše zemlje!
Srpsko stanovništvo koje se doseljavalo u Semberiju u kasnija vremena, poslije Prvog i Drugog svjetskog rata, kao i u vrijeme nesretnog posljednjeg rata između 1992. i 1995. Godine, a i kasnije, takođe vuče svoje korijene iz Crne Gore, kao i iz Istočne Hercegovine. Istočna Hercegovina je za njihove pretke predstavljala samo „prolaznu stanicu“ na putu iz krševite i siromašne Crne Gore ka ravnicama bogate sjeverne Bosne. Pored radova dr. Kajmaković, ja bih tu još posebno izdvojio i radove Milenka S. Filipovića, Riste Jeremića i Vladislava Skarića. Svi ovi radovi danas ruše nebuloze bolesnih nacionalista o ekskluzivnom „istorijskom pravu“ bilo kojeg naroda na prostore Semberije. Prema radovima svih gore navedenih etnologa skoro kompletno današnje srpsko stanovništvo Semberije se doselilo nakon Beogradskog mira iz Crne Gore i Istočne Hercegovine. Većina današnjih stanovnika sela u Semberiji ima crnogorske korijene! Da su istraživanja ovih etnologa tačna, danas nam jasno potvrđuju nazivi mnogih toponima, te sela i zaselaka u Semberiji u koje se sredinom 18. vijeka masovno doselilo pravoslavno stanovništvo i dalo im imena po selima iz svog starog zavičaja ili po svom izvornom plemenu ili begovima na čije su se posjede naselili. Navešću nekoliko primjera koji to dokazuju: selo Čengići (ime su mu dali doseljenici – čifćije begova Čengića), selo Korenita (dali mu ime doseljenici sa Korita na Durmitoru), zaselak Popova–Kučišta (dali mu ime doseljenici porijeklom iz albanskog plemena Kuča iz Crne Gore), selo Piperci (dali mu ime doseljenici porijeklom iz plemena Pipera iz Crne Gore), Suho Polje (ime dobilo po istoimenom selu u Crnoj Gori kod Šavnika)… Sredina 18. vijeka u Semberiji je predstavljala period kada je naseljavano i novo bošnjačko stanovništvo u Bijeljinu i Janju, o čemu sam ranije puno pisao. Posebno veliko doseljavanje bošnjačkog stanovništva iz Srbije u Semberiju dogodilo se u narednom, 19.vijeku, najprije u doba Prvog i Drugog srpskog ustanka, te nešto kasnije u drugoj polovini tog vijeka, u periodu konačnog osamostaljivanja Knjaževine Srbije.
(Nastaviće se)