Piše: Saud Grabčanović
Uloga Bošnjaka u oslobođenju Srbije
U francuskom „Le Moniteur universel“ iz 1807.godine je objavljeno ovo:
„U Beogradu su sve do februara 1807. godine trajale pljačke, izgredi i nasilje nad muslimanima.Veliki broj Turaka civila maškaraca, žena i djece u gradu je pobijen. Broj ubijenih se procjenjuje na nekoliko hiljada. Nakon pokolja je još oko 150 muslimana koji su se sakrili po pravoslavnim kućama bilo je likvidirano nakon detaljne istrage. Najljepše turkinje muslimanke u gradu su otimane i pokrštavane, a neke srpske vojvode, kao Milenko Stojković, su od pokrštenih muslimanki osnovali svoje hareme. Srpski vožd Karađorđe je govorio da sve gradove sa Balkana Turci, ako ne milom, to silom moraju da napuste..“.
Francuski „ Le Journal de Paris“ je sredinom 1807. godine objavio izvještaj svog dopisnika iz Beograda koji je bio vezan za opšti napad na Kalemegdansku tvrđavu: „Srbi su, prodrevši među bedeme, napali sa svih strana Turke koji uopšte nisu bili spremni, veliki broj je ubijen ili ranjen, oko 70 ih je zarobljeno. Zapaljena je kuća u koju se sklonilo oko 40 Turaka, svi su umrli u plamenu. Tako su Srbi zagospodarili beogradskim Donjim gradom, tu su pronašli 22 topa podignuta na bedeme, dve prangije i druga artiljerijska oruđa koja su bila na ulicama. Nakon pada beogradske tvrđave, početkom 1807. godine, oko 300 zarobljenih Turaka na čelu sa Sulejman-pašom poubijano je na Ekmekluku, nedaleko od Beograda.“.
Prema sintetičkom izvještaju koji je izradila obavještajna služba austrijske vojske o zločinima nad civilnim muslimanskim stanovništvom u Beogradu, koje su oslovljavali kao Turci, Srbi su zapalili četrdeset muškaraca koji su se branili iz jedne kuće. „Osveta Srba još nije bila zadovoljena: odlučeno je poubijati žene i djecu koji su ostali u gradu, i samo s teškom mukom nekolicini prvaka ljudskijih osjećaja pošlo je za rukom spriječiti to nedjelo. Što se odlikovalo mladošću i ljepotom, uzeše sebi srpski prvaci za krevet, ostale i djecu poslaše u Niš. Da bi opravdali te sramne okrutnosti, tvrdili su kako su beogradski Turci namjeravali zatrti Srbe.“ Citat prema: Mirko Grmek : “Etničko čišćenje, povijesni dokumenti o jednoj srpskoj ideologiji, Nakladni zavod Globus, Zagreb 1993, str. 18.).
Osim pokolja u Beogradu srpski ustanici su u toku I srpskog ustanka počinili niz zvjerstava nad muslimanima širom Beogradskog pašaluka, kao i u dijelovima Bosanskog pašaluka-ejaleta. Svakako najveći među tim zločinima je bio pokolj muslimana u Sjenici u avgustu 1809. godine, kada su zvjerski poklali oko 3000 civila, muškaraca, žena i djece, a njihove odsječene glave nabili na kolčeve pored glavnog puta!
Proslava sloma Prvog srpskog ustanka i oslobođenja Beograda
Svi prethodno pobrojani zločini ustanika nad muslimanima u Beogradu i Srbiji predstavljali su razloge zbog čega su ponovno osvajanje Beograda i slom ustanka izazvali veliko slavlje u Bosanskom ejaletu, a takođe i širom Osmanskog carstva. Koliko je u Osmanskom carstvu ova pobjeda odjeknula, dovoljno govori podatak da su nad Bosforom tri dana gruhali topovi, čime je bio pozdravljan uspjeh ove velike pobjede. Uspjesi Bošnjaka, koji su, između ostalog, u ovom ratu uspjeli da zarobe preko 40 000 grla stoke i nekoliko ruskih generala koji su se borili na srpskoj strani, nisu ostali neprimjećeni u Istanbulu. Osmanski sultan Mahmud II je 3. januara 1814. godine u Bosnu poslao ferman u kojem na najljepši način hvali junaštvo Bošnjaka i veliča njihove podvige. Namjesniku Ali paši Derendeliji, koji je predvodio bosansku vojsku u osvajanju Beograda, poslan je kaftan- krzneni ogrtač, skupocjeni nož sa drškom od alema i turban. Pored poklona od sultana je dobio i titulu gazije. Ali-beg Fidahić I je za posebne zasluge u ovim borbama dobio zvanje paše i velike posjede, a od tada je slovio kao Ali-paša. Osmanska vlast je tako ponovo stavila pod svoju kontrolu čitavu teritoriju Smederevskog sandžaka ili Beogradskog pašaluka. Novi beogradski vezir postao je Bošnjak Sulejman-paša Skopljak (iz Gornjeg Vakufa-Uskoplja). On je dozvolio masovne odmazde nad srpskim ustanicima, te danas srpski istoričari kažu za njegovu vladavinu „da je za srpski narod bila teža od vladavine dahija“.
Epilog sloma Prvog srpskog ustanka
Ovako je bio ugušen Prvi srpski ustanak. Najveće zasluge za njegovo gušenje, možemo reći i presudne, imali su bosanski ratnici koje je predvodio bosanski valija-vezir Ali-paša Derendelija, nekadašnji odmetnik krdžalija koji se borio na strani poznatog Bošnjaka porijeklom iz Tuzle Osman–paše Pazvanoglua. Bošnjaci su još jednom pokazali da su elitna i udarna pesnica osmanske vojske u najzapadnijim evropskim krajevima Osmanskog carstva. Ovakav slom ustanka predstavljao je za Srbe nesumnjivo težak udarac. Ovaj poraz je shvatanje srpske samostalnosti izmijenio iz osnova. Iako je izgledalo da je za Srbe porazom 1813. godine bilo sve izgubljeno,vrijeme je pokazalo da u praksi nije bilo tako. Ugovor iz Bukurešta je predstavao pravnu bazu za posredovanje Rusije u korist Srba. Nakon Drugog srpskog ustanka 1815. godine i pregovora nakon njega, odredbe iz Bukurešta producirale su nastanak srpske autonomne knjaževine u okvirima tadašnjeg Osmanskog carstva, na čijem je čelu bio knjaz Miloš Obrenović.