Piše: Gojko Berić
Ako EU želi da se institucionalno i moralno reformiše, politički razjedinjena Evropa mora prestati da se ponaša kao “stara kurva”, kako ju je još prije skoro sto godina nazvao Krleža.
Miran, blag i gostoljubiv narod, koji je svoju pečalbarsku sudbinu opjevao u prepoznatljivim sjetnim pjesmama, Makedonci nisu imali sreće sa svojom istorijom. Smještena na krajnjem jugu nekadašnje države, iako u svemu ravnopravna sa ostalim republikama, Makedonija je u jugoslovenskim centrima doživljavana kao zemlja na rubu carevine. U sjećanju su mi njen paradajz i lubenice, velika romska mahala na ulazu u Skoplje, Ohridsko jezero, pjesme “Kaleš, bre, Anđo” i “Biljana platno beleše”, fudbalski tim Vardara… Srpski, bugarski i albanski hegemonisti oduvijek su motrili na njene teritorije. Kad se Jugoslavija raspala, zemlju je od građanskog rata spasio njen dugogodišnji komunistički lider Kiro Gligorov, političar liberalnih shvatanja, plativši to teškim ranjavanjem u atentatu nakon kojeg je jedva ostao živ. Međutim, zemlju i danas potresaju opasne makedonsko-albanske trzavice, pa je prirodno da njeni građani svoju sigurnost i prosperitet vide jedino u velikoj porodici evropskih država. Susjedna Grčka je punih 20 godina blokirala Makedoniju na putu u Evropsku uniju, sve dok nije iznudila promjenu njenog imena u Sjevernu Makedoniju. Ali kad je Skoplje učinilo i taj bolan ustupak, stiglo je šokantno razočarenje – uprkos datim obećanjima, EU je ovih dana odbila da Sjevernoj Makedoniji odredi datum za početak pristupnih pregovora. Očekivani poklon uskraćen je i Albaniji, kandidatu iz istog paketa. Arhitekt takve odluke, koju neki analitičari porede sa Trumpovom i Erdoganovom izdajom sirijskih Kurda, bio je francuski predsjednik Emmanuel Macron, koji je u ovom scenariju imao podršku Njemačke.
Odlazeći predsjednik Evropske komisije Jean-Claude Juncker je neposredno nakon glasanja, gotovo utučen izjavio: “Ovo je velika, istorijska greška Evrope”. Međutim, njegova emotivna reakcija slaba je utjeha Makedoncima i Albancima. Zoran Zaev, premijer Sjeverne Makedonije, bio je ogorčen i ljut, ali ga malodušnost nije savladala, jer zna da drugu opciju čine nacionalizam, radikalizam i neizvjesnost. Nije ovo prva, a vjerovatno ni posljednja “istorijska greška” Evrope. Najveću od njih, onu iz devedesetih godina, osjetile su na svojoj koži žrtve brutalnog rata koji je tada pokrenut protiv Bosne i Hercegovine i čije su posljedice bile katastrofalne. Evropski lideri su četiri godine bili zbunjen i neodlučan posmatrač rata protiv civilnog stanovništva – etničkog čišćenja, mučilišta u vidu konclogora, strašnih ratnih zločina, na kraju i genocida u Srebrenici. Naknadno posipanje pepelom u vidu priznanja da je tada učinjena “istorijska greška” nije imalo nikakvog praktičnog značaja. Ishod glasanja u Evropskom parlamentu, kojim su Sjeverna Makedonija i Albanija još više odmaknute od EU, turski predsjednik Tayyip Erdogan je iskoristio za žestok verbalni obračun sa protagonistima njene politike, rekavši: “Vi ste varalice, kršite vlastita obećanja, nepošteni ste i lažete”. Manje je mislio na slučaj dviju balkanskih zemalja, a mnogo više na višegodišnje frustrirajuće iskustvo koje Turska ima sa Bruxellesom.
Očigledno imun na takve optužbe, kao i na negativne reakcije iz našeg regiona, posebno iz BiH, Macron ne odustaje od svog primarnog cilja – reformisanja EU. Nije bez podrške nekih evropskih medija, pa se tako u jednom od komentara novonastale situacije ističe da je on predvodnik nove generacije evropskih političara, na koje “ne djeluju patetični apeli” i koji, za razliku od Angele Merkel, nemaju emotivnu vezu sa Balkanom i dubinski ga ne poznaju. Međutim, ovdje se ne radi ni o kakvoj patetici, niti iko ozbiljan očekuje povlastice za zemlje zapadnog Balkana, već o vrludavoj politici EU, koja u ovom dijelu kontinenta izaziva zbunjenost i nedoumice. Neki birokrata dođe iz evropske centrale na Balkan i ovdašnje lidere, uz rukovanje i slikanje, nagradi obećanjem za “učinjeni napredak” na evropskom putu, ali uskoro stiže novi čovjek i, opet uz rukovanje i slikanje, saopšti im da stvari ne stoje dobro i da od prethodnog obećanja nema ništa. Osvjedočeno loši đaci moraju ponovo ići na popravni! To traje godinama. Previše je tu nejedinstva i previše različitih političkih interesa da bi se išta drugo moglo očekivati. U Evropskom parlamentu zajedno sjede ljevičari i ekstremni desničari, komunisti i fašisti, liberali i islamofobi, tipovi od kojih bi se, kako primjećuje jedan satiričar, “mogla stvoriti alijansa idiota i budala”. Mnogima od njih je uzor mađarski premijer Viktor Orban, bivši fudbaler i razbarušeni marginalac, a danas najopasniji evropski političar. Orban je svojim nekažnjenim rasističkim ponašanjem u vrijeme migrantske krize učinio važećim neobično pravilo: Jednom kad uđeš u EU, možeš činiti što ti je volja! Jean-Claude Juncker ga je nazivao “neofašističkim diktatorom”.
Nije tajna da EU ne želi “novu” Bugarsku, Rumuniju, Poljsku ili Hrvatsku, koja ni do danas nije provela niz reformi, a fingirala je i najvažniju od njih – reformu pravosuđa, koje je “nezavisno” taman koliko i pravosuđe u BiH ili Srbiji. O šovinističkom odnosu jake desnice prema srpskoj manjini i povampirenju ustaštva da se i ne govori. “Hrvatska se danas takmiči s jednom Mađarskom i Poljskom u tome u kojoj će zemlji desničarstvo biti bjesnije”, kaže hrvatski pisac Slobodan Šnajder. I kako na sve to reaguje EU? Tako što nova šefica Evropske komisije, favoritkinja Merkelove Ursula von der Leyen odlazi u zvaničnu posjetu Zagrebu i tom prilikom mrtva-hladna izjavi: “Hrvatska je jedna od najuzornijih zemalja EU”!? Zbog takvih i drugih gafova i promašaja, koji nisu plod slučajnosti, EU danas liči na brod koji na sebi ima velikih oštećenja, ali ipak plovi. Prevelika je da bi propala, smatraju optimisti, ali i prevelika da bi bila spašena, uzvraćaju pesimisti.
Ako EU želi da se institucionalno i moralno reformiše, politički razjedinjena Evropa mora prestati da se ponaša kao “stara kurva”, kako ju je još prije skoro sto godina nazvao Krleža.
(oslobodjenje.ba)