Za 6. april, Dan oslobođenja Sarajeva
Piše: Salmedin Mesihović
Spomen na Shoah/Katastrofu (Hebrejski: השואה, HaShoah) sarajevskih Jevreja
U ova moderna, brza vremena kada je nekada svaka sekunda bitna, često su obilježavanja pojedinih povijesnih događaja sve više formalizirana. Uslijed toga se nekada zaboravi šta ustvari u svojoj suštini znače ti praznici. Već je postao običaj da se 6. april obilježava kao Dan oslobođenja Sarajeva, kada su partizanske jedinice oslobodile grad od nacističkog okupatora oličenog u Wehrmachtu i SS trupama Trećeg Rajha i njima sluganskog ustaškog režima tzv. „NDH“. Ulazak i oslobođenje Sarajeva u toku 5. i 6. aprila 1945. god. se danas poglavito gleda kroz prizmu kao dan kada je oslobođen od nacifašizma i „endehazije“ glavni grad Bosne i Hercegovine, koja je nepunih godinu i po ranije obnovila svoju državnost. Tada se polažu vijenci, dodjeljuju šestoaprilske nagrade, održavaju akademije, evociraju ratne uspomene i poratni privredni i drugi uspjesi naglog razvitka i urbanizacije Sarajeva nakon 1945. god. Ime Valter je naravno nezaobilazno.
Ja bih ovom prilikom o nečem drugom želio govoriti, bolje reći prisjetiti se sudbine jednog dijela sarajevske populacije koja je bila stoljećima nerazdvojni dio ovoga grada. Za sarajevske Jevreje, bar onu manjinu koja je preživjela, 6. april označava i kraj njihove Shoah („katastrofe“) koja ih je zadesila pod „endehazijskim“ režimom. Jevrejska sefardska općina u Sarajevu je osnovana već 1565. god., a već krajem XVIII. stoljeća u Sarajevu je živjelo više od hiljadu Sefarda, što je za tadašnje vrijeme i tadašnje Sarajevo bila iznimna populacija. Sa Austro-Ugarskom okupacijom 1878. god. u Sarajevo započinje i brojnije doseljavanje Jevreja Aškenaza. U Sarajevu je po austrougarskom popisu stanovništva iz 1910. god. živjelo 6397 Jevreja (i Sefarda i Aškenaza), što je činilo 12,32 % tadašnje populacije Grada (od 51 919 stanovnika). Neposredno prije II. svjetski rat na prostorima koje će kasnije obuhvatiti Narodna Republika Bosna i Hercegovina živjelo je 14 710 Jevreja, od čega oko 12 500 samo u Sarajevu. Samo sarajevsko područje je neposredno pred aprilski rat 1941. god. imalo oko 80 – 90 000 stanovnika. Posebno vrijedi istaći da sarajevska jevrejska populacija skoro kompletna prebiva na užem urbanom području Sarajeva, dok ih u tadašnjim predgrađima i više ruralnim zonama sarajevskog područja (poglavito današnje općine Novo Sarajevo i Novi Grad) faktički i nema. Tako da je njihov udio u urbanoj populaciji Sarajeva pred II. svjetski rat značajno veći i upadljivo vidljiv. Jevreji su imali veliko značenje za kulturni, umjetniĉki, sportski, politički, a posebno privredni život Sarajeva, pa i Bosne i Hercegovine u cjelini.
Sa okupacijom i uspostavom ustaškog kvislinškog režima u vidu tzv. „NDH“ u sarajevskom području u drugoj polovici aprila 1941. god. započinje genocid nad sarajevskim Jevrejima. Već 16. aprila Nijemci i lokalni ološ su upali u Veliki jevrejski hram i demolirali ga i opljačkali. Poslije su opljačkani i ostali jevrejski hramovi. Ubrzo započinje donošenje tzv. „rasnih zakona“ Pavelićeve „države“ i niza drugih odredbi koje su uperene direktno na Jevreje i gdje su oni praktično stavljeni van ikakve zakonske zaštite. Započinje intenzivna antisemitska propaganda, otpuštanje sa posla, oduzimanje imovine, prisilni rad, simboličko etiketiranje, zabrana i ograničavanje kretanja, javna ponižavanja (posebno intelektualaca) itd…itd…Masovne likvidacije su počele krajem jula 1941. god., a već 3. IX. 1941. god. ustaše su uputile prvi transport Jevreja u logore smrti. Nakon toga su zaredili i drugi transporti. Posebno su veliki transporti u logore smrti bili u oktobru 1941. god. Najmasovnije hapšenje Jevreja u Sarajevu počelo je u noći 15/16. novembra i trajalo cijeli dan 16. novembra 1941. godine. Organizovana je divljačka hajka — ljudi su hvatani po ulicama, u stanovima, odvođeni su čak i nepokretni bolesnici, starci i djeca. Pošto su sakupljeni u vojnom logoru, oko 3000 sarajevskih Jevreja odvedeno je u prepunim vagonima za Jasenovac, odakle se gotovo niko nije vratio. Hapšenja i odvođenja nastavljena su i u 1942. godini. Velika grupa Jevreja bila je dugo zatvorena u sarajevskim zatvorima, a u ljeto 1942. otpremljeni su posljednji transporti, neki direktno u gasnu komoru u zloglasni logor Aušvic u Poljskoj. Do kraja avgusta 1942. godine otpremljeno je 28 većih i manjih transporta sa Jevrejima. U Sarajevu je ostalo svega oko 120 Jevreja, od kojih je polovina bila posve nesposobna za privređivanje (iznemogli starci, teški bolesnici i sl.). Nekoliko radnika i radnica radili su kod policije na prisilnom radu, a zadržano je i nekoliko specijalista raznih zvanja.
Prema podacima objavljenim u IV. tomu edicije „Sarajevo u revoluciji“ (članak dr. Bože Madžara o gubitcima Sarajeva u toku II. svjetskog rata) ukupno su nacistički vojnici i njihove ustaške sluge likvidirale 7092 sarajevska Jevreja, nešto više od 70 % ukupne sarajevske jevrejske populacije. U Narodnooslobodilačkoj i partizanskoj vojsci je dodatno poginulo još 316 sarajevskih Jevreja. Ono što zapanjuje jeste činjenica da sarajevski Jevreji predstavljaju u procentualnom smislu 77 % svih žrtava nacifašističkog i ustaškog i četničkog terora na sarajevskom području. 23 % otpada na sve ostale etničke, narodnosne, religijske skupine i to Srba 1427, Muslimana/Bošnjaka 412, Hrvata 106, Ostalih 34.
Nakon 6. aprila 1945. god. u Sarajevo se vratilo (iz logora, izbjeglištva, partizanske vojske) 1277 Jevreja. Ono što je potrebno navesti jeste činjenica da se i pored užasne kolektivne traume i katastrofe koju su doživjeli velika većina preživjelih sarajevskih Jevreja odlučila vratiti u svoj grad i tu nastaviti živjeti. Od preživjelih u Italiji je ostalo oko 100, u Palestinu je odselilo oko 120, a u SAD oko 40. Ovo dokazuje da je među sarajevskim Jevrejima cionistička ideja imala minorno značenje. Preostali sarajevski Jevreji su i nakon 1945. god. nastavili davati veliki doprinos razvitku Sarajeva i Bosne i Hercegovine. Jedan od najboljih primjera je Emerik Blum, faktičkog tvorca modernog Sarajeva, dugogodišnjeg gradonačelnika, osnivača nekada najjače ex-YU privredne korporacije Energoinvesta…itd…itd…
I onda na jednom video uratku koji se već danima vrti po youtube, vidim neke svoje sunarodnike kako na bečkim ulicama urlaju „ubij, ubij ćifuta…“ kao da žele tim pokazati da podržavaju pravednu borbu palestinskog naroda protiv izraelskog, cionističkog režima. Oni su svojim urlanjem samo ustvari pokazali da su obični kreteni, a ne podržavatelji palestinske stvari. Time nanose štetu i Palestincima, ali i sopstvenoj zemlji, dok ujedno opravdavaju nacistički i ustaški genocid nad Jevrejima. Naravno, ironija je da će ti isti navijači kada njihov tim bude igrao protiv npr. Zrinjskog možda uzvikivati „ubij, ubij ustaše….“
(tacno.net)