Piše: Saud Grabčanović
Uvod
Običan vjernik musliman u Bosni jako malo zna o podjelama u islamu, koje su nastale za jedan i pol milenijum od Objave. Islam nije jedinstvena religija, i on kao i kršćanstvo i judaizam ima jako mnogo pravaca, sekti, škola i tradicija. Ja ću u ovom mom radu pokušati prikazati sve ove razne pravce koji postoje u islamu. Postoji hadis koji govori da je Poslanik Muhammed rekao da će se njegov ummet podijeliti na 73 grupe, te da će samo jedna ući u Džennet (Raj). Prema tom hadisu, Muhamedov ummet bi trebalo da bude podijeljen na više grupa i sekti nego ostale Ibrahimove religije – judaizam i kršćanstvo. U vrijeme Muhammedova života postojale su dezintegracione struje među muslimanima, koje je on uspijevao obuzdati svojim velikim autoritetom. Muslimanski hilafet je odmah nakon Muhammedove smrti zahvatila borba za vjerski primat, a time i borba za vlast i Muhammedovo naslijeđe. Ove su se razmirice na kraju pretvorile u otvorene sukobe. U toj se borbi za vlast nisu štedjeli ni životi najvećih vjerskih velikodostojnika, a ni životi Poslanikove porodice i unuka. Od četvorice «pravednih» halifa, samo je Ebu Bekr umro prorodnom smrću. Omer-ibn el Hattab je ubijen u džamiji na džuma namazu, Osman ibn Affan je ubijen u svojoj kući, a Alija ibn-Ebu Talib, Poslanikov zet, ubijen je u džamiji u Kufi za vrijeme klanjanja sabah-namaza. Unuk Muhhameda A.S. imam Husein ubijen je na Kerbali, na dan koji mi slavimo kao Hašure. Njegova je glava odnesena halifi Muaviji u Damask. Na kraju je došlo i do građanskog rata između različitih muslimanskih frakcija. Ovi međuarapski sukobi, građanski rat, te veliki rivalitet između Arapa i Persijanaca, doveli su do podjela u islamu. Kratko vrijeme nakon smrti Poslanika, u tadašnjim islamskim zemljama, kao i u onima koje su to tek postale, postepeno su se razvijala različita shvatanja islama kao vjere. Pored dezintegracionih procesa, vezanih za borbu za vlast i rivalitet, postojali su i drugi uzroci nastanka ovih podjela. To je posebno bilo karakteristično za nearapske narode koji su tek primili islam. Kod ovih je naroda došlo do simbioze između islama, kao njihove nove vjere, sa elementima iz njihovih ranijih religija, kojih se oni nikako nisu mogli osloboditi. U frakcije unutar islama vremenom su se uvukle i razne praznovjerice i novotarije, koje, u suštini, sa izvornim islamom nemaju nikakve veze. U tim diobama unutar islama naročito su se istakla tri stava, koja su se zadržala i do dana današnjeg, uz brojne unutrašnje podjele. Ta tri osnovna islamska učenja, odnosno tri grane islama su: sunitski islam, šiitski islam i haridžijski islam. Ova tri osnovna učenja se jedno od drugog toliko razlikuju, da se mogu smatrati posebnim religijama, kao što je to slučaj kod kršćana, gdje postoje : katolici, pravoslavci i protestanti. Glavna razilaženja ovih grana islama su po pitanju hilafeta i halifa. Kalifat ili hilafet (arapski: خلافة) je islamski oblik vlasti, koji predstavlja političko jedinstvo i vodstvo islamskog svijeta. Šef države ili halifa ima titulu nasljednika Muhammeda A.S., utemeljenu na ideji političkog autoriteta. Halifu, prema sunnitima, bira narod ili njegovi predstavnici, a prema šiitima, to je imam izabran od strane Poslanikove porodice (nasljedna vlast). Od vremena Muhammeda A.S. pa sve do 1924. godine nasljedni sunitski hilafet su držali emevijska, abasidska i na kraju turska osmanlijska dinastija. Hilafet je jedini oblik vlasti koji ima punu podršku islamske nauke i predstavlja centralni vjersko-politički koncept sunnijskog islama, sa konsenzusom muslimanske većine prvih generacija. Sama titula halife je bila po funkciji i moći slična tituli katoličkog pape. Hammond u svom radu kaže da su srednjovjekovni hilafeti uživali globalnu naučnu i vojnu superiornost od kojih sada nema ni traga. Razlike koje postoje između grana, frakcija, stavova, škola i sekti u islamu, kreću se u rasponu od vrlo malih do veoma velikih. O kakvim je razlikama riječ – daću samo nekoliko primjera: između hanefijskih mezheba postoje razlike u načinu u abdestu, kao i samom namazu. Sufije namaz uopšte ne praktikuju, nego je to kod njih zikr. Kod sunnita hodže nose crnu džubu, a kod šiita zelenu. Šiiti u džamijama drže slike svojih imama- neke vrste ikona! Šiiti se obično mole u tzv. Husseinijama, koje su kombinacije džamije i društvenog centra. Šiiti svoje džamije ukrašavaju zelenim i crnim zastavama i u njima drže Alijine i Huseinove slike. Tekst ezana po džaferijskoj pravnoj školi glasi: “Ešhedu enne Alijjen velijjullah (Svjedočim da je Alija Božiji evlija)”. Šiiti kad klanjaju spuštaju glavu na malu pločicu (turba) izrađenu u svetom gradu Najafu. S vremenom im se od te turbe napravi znak na čelu. Bektašije poštuju «trojstvo» : Allah – Muhammed – Alija! Sirijski Alaviti piju vino. Šejhovi kod sufija se obožavaju kao sveci kod kršćana…..