ISTORIJA SREDNJOVJEKOVNE BOSNE
najstarije južnoslovenske države na Balkanu
Piše: Saud Grabčanović
2) Država Bosna u ranom srednjem vijeku
Nastanak i razvoj najstarije južnoslovenske države na Balkanu
U vremenskom razdoblju od 6. do 10. vijeka na teritoriji današnje Bosne masovno se doseljavaju plemena starih Slovena, što je imalo i velikoga uticaja na proces formiranja Bosne kao države i Bošnjaka kao naroda . U poznatim pisanim istorijskim izvorima iz ranog srednjeg vijeka, u periodu između 6. i 10 stoljeća, područje Bosne se obično naziva “Slavensko kraljevstvo” ili “Skalvinija” (“slavenska zemlja”). Dokumenti u kojima se pominju ove prve slovenske državne organizacije u Bosni su : bizantski pisani izvori i hronike , hronike i zapisi iz doba Franaka i franačke vlasti na ovim prostorima, te ugaski pisani dokumenati iz ovog perioda. Ovakav naziv za Bosnu «Skalvinija» pojavljuje se i mnogo kasnije, paralelno sa imenom Bosna. Skalvinije su tadašnji opšti naziv koji se upotrebljavao i za druge južnoslovenske zemlje. Ono što je u svemu najvažnije, jeste to da se upravo na području Bosne formirala prva Skalvinija, prva “Slavenska zemlja”. Franjo Barišić, razmatrajući hronologiju prvih avarsko-slavenskih naseljavanja, pozivajući se na Prokopijeve podatke o naseljavanju Balkana, zaključio je da su se prva plemena starih Slavena doselila na područje današnje Bosne još sredinom 6. vijeka, što potvrđuju i neki arheološki nalazi, kao npr. nalazi u Mušićima kod Višegrada, kao i nalazi na lokaciji Dvorovi kod Bijeljine. Prema ovim Prokopijevim podacima da se zaključiti da su se tada Stari Slaveni naselili na širem prostoru današnje Bosne, uključujući i jezgru iz koje je kasnije izrasla bosanska država, sarajevsko-visočku dolinu uz rijeku Bosnu. U isto to vrijeme, polovinom 6.vijeka , tačnije 567, 597. i 605-615. godine dolazi i do prodora Avara, koji dolaze zajedno sa Slovenima na područje Bosne. Arheološke potvrde avarske prisutnosti su na području Bosne dosta oskudne, dok su toponimske mnogo obilnije. Prema nekim istoričarima, područje Bosne je od tada, a i u 7. i 8. Vijeku, u sastavu Avarskog kaganata. Istorijski je nepobitno utvrđeno da ratnička plemena Avari nisu bila brojna, ali su Avari bili vješti ratnici , dobro organizovani i disciplinovani. Bili su mnogo bolji i vještiji ratnici od Slovena, kao i od starosjedilačkog stanovništva. Imali su neku vrstu državne organizacije koja se zvala «Avarski kaganat» i koja nije imala neku posebno čvrstu centraliziranu vlast na prostorima kojima su Avari gospodarili. Na čelu te države je bio poglavica ili kralj Avara –veliki kagan. Avari su na osvojenim pordučjima imali samo jedan cilj : da nametnu svoju vlast domorodačkom stanovništvu , odnosno od njih ubiru poreze. Ovakav labav oblik organizacije avarske vlasti je bio veoma bitan za opstanak starosjedilačkog ilirskog stanovništva. Avari nisu imali za svoj cilj da Ilire unište u Bosni. I pod avarskom vlašću i pod velikom slovenskom najezdom Iliri su opstali. Malobrojni u odnosu na slovensku većinu i Avare, Iliri su se u Bosni vremenom stopili sa došljacima.
Nastanak prvih župa u Bosni : Prva teritorijalna organizacija doseljenih slavenskih plemena na ove prostore su bile «župe». O ovome nam govori činjenica da su podlogu prvim teritorijalnim organizovanjima pridošlih slavenskih plemena, iz kojih će izrasti bosanska država, davale “župe”, koje su obuhvatale jednu ili više porodica i ujedno činile i vojnu jedinicu. Sam naziv Župa potječe od avarske titule “župan”, njihov nastanak je imao svoje korijene upravo u teritorijalnoj organizaciji bosanskog starosjedilačkog stanovništva Ilira. Ilirski gradovi i tvrđave širom tadašnje Bosne nastavljaju postojati i funkcionisati i poslije prvog avarsko-slavenskog prodora na područje današnje Bosne. Arheološki dokazi danas nam o tome svjedoče. Kontinuitet ilirskih kultova i izgradnje grobalja i dalje postoji. Pridošli Slaveni preuzimaju od bosanskih starosjedilaca Ilira i tehniku obrade željeza. O ovome danas imamo jako puno arheoloških nalaza pronađenih u prastarim slavenskim naseljima iz toga doba : brojne metalne alatke i kućni predmeti koji su izrađeni na isti način kao i kod Ilira. Isto tako mogu se zapaziti jaki uticaji Ilira -starosjedilačkog stanovništva na izradu kuća i građevina koje su pravili došljaci .
Nastanak imena Bosne : Većina istoričara smatra da je ime Bosna ilirskog porijekla. Istraživači istorije naše zemlje a među njima naš uvaženi prof.dr. Enver Imamović tvrde da je rijeka Bosna dobila ime po ilirskom plemenu koje se zvalo Bosoni. Ti su Bosoni navodno živjeli uz rijeku Bosnu u njenom gornjem toku. U rimskim dokumentima o osvajanju i vladanju nad Ilirikom, a koji su veoma iscrpni, nigdje se ne spominju nikakvi Bosoni kao ilirsko pleme. Prema rimskim dokumentima na tom području je živjelo ilirsko pleme koje se zvalo Desidijati.Podatak o tim Bosonima se pojavljuje tek u jednom mnogo kasnijem bizantskom dokumentu na grčkom jeziku. Ime za rijeku Bosnu u obliku «Bosona» se, naprotiv, javlja u rimskim hronikama. Moje je mišljenje da rijeka Bosna nije dobila ime ni po kakvom ilirskom plemenu, nego je njeno ime vezano za njezine prirodne karakteristike i osobine. Inače, koliko je to meni poznato, sve rijeke na svijetu su dobile svoja imena ne po ljudima, nego po svojim osobinama. Ime rijeke Bosne sigurno vuče korijene iz staro- ilirskog jezika, kao što su i imena rijeka Drine i Save. Sva ova imena naših rijeka koje mi danas upotrebljavamo, imaju svoje pandane u današnjem albanskom jeziku, a zna se da su Albanci potomci Ilira i da se moderni albanski jezik razvio iz staroilirskog, iz nekog njegovog dijalekta. Ja sam pokušao analizom današnjeg modernog albanskog jezika otkriti značenje tih naziva, pa sam dobio sljedeće rezultate: Sava na današnjem albanskom znači «spas» , Drita ( Drina) znači «svjetlo» a Basena ( Bosna) znači sliv (rijeke) . Ovaj naziv Basena veoma podsjeća na naš oblik izgovora Bosna, a u originalnom bizantskom dokumentu napisano je da se taj narod zvao Baseni, a ne Bosoni, kako to neko prevodi sa grčkog. Ja smatram da je ime Bosna uzeto iz ilirskog i da ima značenje «sliv» ili «poriječje» a da su to ime Slaveni transformisali po svom. Iliri su prije rimskih osvajanja bili barbari, ratnički narod sa jako niskim stupnjem kulture, pa nisu nikada razvili i imali svoj alfabet, niti su iza njih ostali ikakvi pisani dokumenti na njihovom pismu i jeziku. Bilo je i pismenih Ilira, ali ta plemena su bile rijetka. Jedan dio Ilira, pleme Daorsi, koje je živjelo u Hercegovini, davno prije rimskih osvajanja Bosne imalo je kontakte sa Grcima. Ti Iliri su bili helenizirani i imali su višu stupanj kulture , svoju državu i novac, a koristili su grčki alfabet za pisanje. Rimskim osvajanjima i u dugotrajnim ratnim sukobima ilirske su države uništene, a narod desetkovan. Ostaci Ilira u Bosni su, nakon rimskog osvajanja, bili romanizirani i oni su u službenoj korespondenciji koristili latinski jezik i latinski alfabet. Iz ovih se razloga o kulturi i jeziku Ilira veoma malo zna, a sve što o njima znamo su zapisi Rimljana o ratovima, pobunama i pokoravanju tog naroda. Ja mislim da je prvobitno ime rijeke Bosne u ilirskom originalu «Basena», a da je današnji oblik toga imena iskvarena slavenska verzija. Takođe smatram da su svi pripadnici ilirskog plemena Desidijata, koji su živjeli uz samu rijeku Bosnu, od strane drugih Ilira nazivani po imenu rijeke «Baseni». To je u stvari bila odrednica kraja u kojem žive i iz kojeg dolaze. To vam je isto kao kad danas kažemo za Bošnjake koji žive uz rijeku Drinu da su Podrinjci ili za one sa Save da su Posavci. Brojni nazivi toponima, kao i ostalih bosanskih srednjovjekovna imen, su ilirskog i djelimično keltskog porijekla . Ona su se očuvala u Bosni i u doba razvijenog feudalizma, a i do dana današnjeg. I prezime jedne od najvažnijih bosanskih vladarskih porodica Kotromanić ima ilirski korijen. Svi ovi politički, jezički, kulturološki i tehnološki uticaji starosjedilaca na doseljene Slovene nepobitno ukazuju na blizak i prijateljski kontakt koji je bio uspostavljen između ilirskih starosjedilaca i doseljenog slavenskog stanovništva širom Bosne.
( Nastaviće se)