Piše: Saud Grabčanović
Odlazak Ahmed-paše u Istanbul i Egipat – mamelučka epizoda
Postoje pouzdani dokumenti da je Džezar Ahmed-paša kao mladić bio na dvoru čuvenog bosanskog vezira Ali-paše Hekimoglua ( Hećimovića) u Travniku. gdje je radio kao pomoćnik vezirovog berberina. Nakon što je sultan premjestio Ali-pašu Hekimoglua iz Bosne u Egipat za guvernera, mladi Ahmed je otišao zajedno sa njim u Egipat kao dio njegove posluge. Prvo je bio njegov lični berberin, a kasnije je služio u ličnoj gardi ovoga paše. Inače, Ali-paša Hećimović je jedna od naznačajnijih ličnosti u istoriji Bosne i Bošnjaka. Zahvaljujući njegovom suprotstavljanju naredbi sultana da preda Bosnu Austrijancima i otporu koji je organizovao sa bošnjačkim plemstvom, Bosna je bila odbranjena u ratu koji je vođen 1737. godine. Posebno je velika i značajna bila njegova pobjeda u boju pod Banjalukom. Taj je rat završen kada su Bošnjaci na čelu sa Ali-pašom, a zajedno sa osmanskom vojskom, porazili Austrijance i u Srbiji kod Grocke. Za ovaj podvig lukavi sultan je nakon Beogradskog mira prvo nagradio svog vezira, a zatim ga je ubrzo, za kaznu zbog neposluha, skinuo sa položaja vezira Bosanskog ejaleta i poslao ga za guvernera u Egipat, da smiri ustanak Mameluka. Velike egipatske ratnike Mameluke do tada niko nije uspio pobjediti, pa se sultan ponadao da će se tako riješiti ovog svog neposlušnog, opasnog i harizmatičnog vezira koji mu je mogao zadavati nevolje. Međutim, Ali- paša je taj zadatak povjeren od sultana uspješno obavio, prije svega svojom mudrošću i pragmatičnošću. On je smirio pobunu u Egiptu i to dogovorom bez velikih sukoba sa Mamelucima. Zadržao se u Egiptu sve do 1742. godine. Tada ga je sultan zbog velikih zasluga vratio u Istanbul i postavio za Velikog vezira, i to po drugi put. Ali to nije dugo trajalo. Zbog spletki na dvoru Hekimoglu je pao u nemilost kod sultana, pa je bio zatočen. Hekimoglu Ali-paša je poslije zatočenja bio prognan u Famagustu na Kipru, a potom na ostrvo Rodos. Sultan ga je napokon pomilovao 1756. godine i po drugi put ga je imenovao za valiju ( pokrajinskog guvernera) u Egiptu. Naš Bošnjak Ahmed, budući Džezar –paša, 1756. godine je zajedno sa njim ponovno stigao u Egipat. Dana 17. oktobra 1757. godine sultan je po četvrti put Ali-pašu imenovao za valiju (guvernera) Anadolije. Džezer Ahmed –paša se ovaj put nije htio sa njim vratiti nego je ostao u Egiptu. Nakon obavljenog hadždža i odlaska Ali-paše Hećimovića iz Egipta, Ahmed Bošnjak 1757. godine pristupa Mamelucima, tada egipatskom vladajućem sloju bivših robova–ratnika turskog i kavkaskog porijekla, koji su bili slični osmanskim janjičarima. Prvo je bio u službi Ahmeda-kašifa (namjesnik sreza). Nakon Ahmed-kašifove smrti, on je 1758. u Kairu stupio u službu kod Bulutkapan Ali-bega, istaknutog Mameluka, kao unajmljeni puškar. Nakon njegove smrti, prelazi u službu kod Abdulah-bega, gdje usavršava ratne vještine i konjaništvo. Izvrsno je rukovao sabljom, te je brzo napredovao iz reda običnih vojnika.Učestvovao je u borbama protiv beduina koji su se pobunili u Džedi. Bio je umješan u likvidacije i egzekucije. Isticao se okrutnošću i krvoločnošću u borbama. Kada je njegov gazda Abdulah-beg 1769. godine poginuo u borbi sa beduinima Buhajre (sjever Egipta u delti Nila), Ahmed Bošnjak je prešao u službu Zulfikara-kašifa. Zulfikar-kašif ga je postavio za mutesellima jednog egipatskog sela u predjelu Buhajre. Ahmed Bošnjak je tada iskoristio svoju poziciju da osveti svoga ranijeg patrona Abdulah-bega, ubivši 1769. godine u zasjedi sedamdeset beduinskih uglednika umiješanih u Abdulah-begovo ubistvo. Nakon ovoga je dobio počasni, viteški nadimak El-Džezzar, što u prijevodu s arapskog znači Koljač, a beduini su ga prozvali „Koljač kamila“. Ovaj čin lojalnosti Ahmeda Bošnjaka prema svome bivšem gospodaru i njegova hrabrost fascinirali su sve mamelučke velikodostojnike, posebno Bulutkapan Ali-bega Kebira (1728-1773), tada samozvanog vladara Egipta, koji se odmetnuo od sultana (1768-1771). Ali-beg Kebir uzima Ahmeda Bošnjaka u svoju službu i daje mu titulu bega i jedan od sandžaka na upravu. Od tada Ahmed Bošnjak postaje poznat kao Ahmed-beg Džezzar (arap. Ahmed-bek el-Džezzar).Vrlo brzo su između Ahmed-beg Džezara i Ali-bega Kebira izbile nesuglasice, zato što Ahmed-beg više nije htio da učestvuje u likvidacijama koja je Ali-beg provodio. Kada je Džezar Ahmed-begu naređeno da ubije Salih- bega sa kojim je bio prijatelj, on to nije htio uraditi. Pošto se plašio osvete Bulutkapan Ali-bega, shvatio je da više ne može ostati u Kairu. Zbog toga je pobjegao iz grada preobučen u alžirsku berbersku nošnju. Sa sobom je poveo i svoju djevojku iz plemena Hunadi, koju je oteo i zajedno sa njom je pobegao u Aleksandriju, a odatle morskim putem u Istanbul.
Dolzak Džezer Ahmed-paše i Siriju i vojna karijera
Džezar Ahmed-beg je proveo u Istanbulu nekoliko mjeseci. Odatle je počeo da obilazi anadolske obalne gradove dok nije stigao do Halepa u Siriji. Onda je prokrstario šamskim gradovima na obali. Potom je bio u Damasku, Bejrutu, te Dejru-l-Kameru (Dejr el-Kamer kod Bejtuddina u oblasti Šuf, centralni Liban) 1770. godine, gdje je proveo jedno vrijeme kao gost emira Jusufa, emira Libanskih planina. Odatle je ponovo otišao u Damask. Potom je ponovno otputovao u Egipat sa ciljem da pokupi svoj ostavljeni imetak. Nakon tajne posjete Egiptu on se ponovo vratio 1772. godine u Šam ( Sirija, Izrael, Zapadna obala i Libanon). Najprije je služio u Bejrutu sajdovskom vladaru Emiru Mansuru, a potom je u Damasku bio stražar Osman-paše. Igrao je važnu ulogu u suzbijanju velikog ustanka koji je u regiji pokrenuo Zahir Omer. A 1772.god. postao je komandant obalne straže.U tom periodu bio je zadužen da brani Bejrut protiv ruske mornarice i Zahir Omera. Dok je to radio, pokušao je postati dominantni ajan u Bejrutu. Ali ti pokušaji su mu propali. Zbog ovog neuspjeha morao je napustiti Bejrut 1773. i ponovo je otišao u Damask, gdje ga je Osman-paša postavio za čuvara Akke i uputio ga u taj grad da smiri pobunu koju su tamo podigli lokalni Mameluci i beduini. Nakon velikih borbi iz kojih je izašao kao pobjednik, Bošnjak Džezar Ahmed- beg je uspio ponovno nametnuti sultanov autoritet u odmetnutom lučkom gradu Akki. Na ovaj način Džezar se uspio dodvoriti sultanu Abdulhamidu I ( 1774–1789). Tu započinje njegova vrtoglava karijera. Zahvaljujući tome što je uvijek nastupao u ime Osmanlija čije je interese zastupao i branio, sultan ga je beratom iz 1775. godine postavio za sandžakbega Akke, sandžaka u ejaletu Sajda (Sidon).Tada je Ahmed Džezar dobio i titulu paše.
(Nastaviće se)