Osmanske snage reda – policija i žandarmerija
U Osmanskom carstvu su, od njegovih početaka, uz pravosudni sistem postojale snage reda čiji je zadatak bio neposredno provođenje presuda kadija i osmanskih zakona, te održavanje javnog reda i mira, kao i državne bezbjednosti, te hvatanje i hapšenje prestupnika, kriminalaca, razbojnika i hajduka. Za izvršavanje tjelesnih kazni, kao i smrtnih kazni nad prestupnicima, bili su zaduženi posebni izvršioci koji su se zvali dželati i koji su bili pod neposrednom jurisdikcijom samih kadija u kadilucima.
Osmanske policijske snage su obezbjeđivale red i mir među građanstvom prilikom tih egzekucija koje su provođene javno, načešće na glavnim trgovima i pred glavnim džamijama u gradovima i to petkom nakon džuma namaza. Prve policijske snage u Osmanskom carstvu su bili sejmeni (tur. seymen , perz. سگبان, segbān: psar). Sejmeni su bili pripadnici jednog roda janjičarske pješadije u Osmanskom carstvu. Prvobitno su to bile posebne vojne jedinice bez pušaka, naoružane samo hladnim oružjem. Sejmeni su bili pretežno seoskog porijekla. Ove polu- vojne jedinice su kasnije, u cilju veće mobilnosti, dobile konje i bile naoružane vatrenim oružjem. Sejmeni su dug vremenski period u istoriji Osmanskog carstva predstavljali prve osmanske snage za održavanje reda i mira unutar carstva i u suštini su bili jedna vrsta žandarmerije. Njihovi posebni zadaci su bili progoni i hvatanje teških prestupnika, razbojnika i hajduka. U vrijeme dok je Osmansko carstvo bilo jaka i moćna država u ekspanziji, sejmeni su bili lojalni sultanu i carstvu. Kada je carstvo doživjelo teške poraze u ratovima sa Austrijom, njihova lojalnost sultanu je postala upitna. U periodu stagnacije i propadanja Osmanskog carstva sejmeni nisu više bili lojalni samo osmanskoj državi, nego bi postali lojalni svakome onome ko bi ih dovoljno platio. Sultan je ove svoje vojno-policijske snage finansirao iz poreza koji se zvao sekban aqçesi.
Sejmeni su kao vojnici učestvovali i u ratovima koje je carstvo vodilo, a u vrijeme tih ratova su bili masovno regrutovani, pa su predstavljali važnu komponenta carskih armija. Upotreba ovih plaćeničkih trupa u ratovima je na kraju imala pogubne posljedice za Osmansko carstvo. Nakon sklapanja mira u ratu protiv Persije (Irana) 1590. godine i sklapanja mira nakon rata protiv Austrije 1606 godine, nastala je velika nezaposlenost među sejmenima i nedostatak sredstava za život. Zbog toga su se mnogi ovi vojnici –policajci odlučili na razbojništvo, pljačku i pobunu protiv sultana. Sejmeni, koji su postali odmetnici-razbojnici ili hajduci, su od 1596. do 1610. godine harali širom Anadolije i Rumelije.
Sultanu lojalne snage su te odmetnike uspjele savladati i uništiti tek nakon dužeg vremena i velikih borbi. Sejmeni su jedan veoma dug vremenski period predstavljali snage reda u carstvu. Tek početkom 19. vijeka oni silaze sa istorijske pozornice. Nakon provođenja svojih reformi i brutalnog ukidanja janičarskog korpusa 1826. Godine, sultan Mahmud II je stvorio modernu vojsku pod nazivom : Asâkir-i Muntazâma-i Mansûre ili Asâkir-i Muntazâma-i Hâssa. Godine 1834. sultan je odlučio, po uzoru na moderne evropske države, stvoriti prve osmanske civilne snage reda koje su odvojene od vojnih formacija.
Tada su osnovane Asâkir-i Redîfe, čiji je glavni zadatak bio održavanje sigurnosti i javnog reda u Anadoliji i pokrajinama Rumelije. Pripadnici ovih novih osmanskih policijskih snaga su se zvali zaptije (osmanski turski : ضبطیه (zaptiye, „policajci“). Od ovih prvih civilnih snaga reda kasnije je, po sultanskim uredbama objavljenim u godinama nakon proglašenja Tanzimata 1839, nastala osmanska žandarmerija.Pretpostavlja se da je osmanska žandarmerijska organizacija osnovana nakon te godine, ali tačan datum osnivanja još nije utvrđen. Današnji turski istoričari barataju sa dva važna datuma osnivanja osmanske žandarmerije, prvi je 14. juni 1839. godine, kada je proglašen Tanzimat, a drugi je 14. juni 1869. godine, kad je usvojen zakon o Asâkir-i Zaptiye Nizâmnâmesi. Oba ova datuma su prihvaćeni kao važni datumi za osnivanje turske žandarmerije.
Nakon 1877-1878. i Rusko-turskog rata, osmanski Veliki vezir Mehmed Said Paša je u Istanbul doveo nekoliko vrhunskih policijskih službenika iz Britanije i Francuske, u cilju stvaranja moderne organizacije za provođenje zakona u Osmanskom carstvu. Nakon mlado-turske revolucije 1908. godine, žandarmerija je postigla velike uspjehe, posebno u Rumeliji. Godine 1909. žandarmerija je povezana s Ministarstvom rata, a ime je promijenjeno u Generalno zapovjedništvo žandarmerije ( osmanski turski : Umûm Jandarma Kumandanlığı ). Jedinice turske žandarmerije su održale svoje unutrašnje sigurnosne dužnosti i učestvovale su u nacionalnoj odbrani kao dio oružanih snaga tokom Prvog svjetskog rata na raznim frontovima, kao i turskog Rata za nezavisnost, pod vođstvom Kemala Ataturka.
Zaključci :
Na osnovu svega gore navedenog da se zaključiti da je srednjovjekovno Osmansko carstvo bila vrlo ozbiljna država sa veoma dobro uređenim zakonodavstvom. Sultanski zakonik „Kanun-i Osmani“ je, posebno nakon reformi sultana Sulejmana I, davao idealna i pravična rješenja u provođenju zakona u Osmanskom carstvu. Taj je zakonski kodeks sprečavao samovolju, pristrasnost i neobjektivnost pri donošenju presuda od strane kadija- službenih šerijatskih sudija.
Podrobnom analizom svega gore napisanog neosporno se može zaključiti da sve konstrukcije o tobožnjoj neefikasnosti Osmanske države i njenog zakonodavstva i pravnog sistema , te tiraniji i bezvlašću u kojem je najviše stradala raja, predstavljaju obične tendenciozne laži. Osmansko zakonodavstvo u Srednjem vijeku je bilo po pravičnosti za nekoliko kopalja ispred zapadno -evropskog kršćansko-fundamentalističkog zakonodavstva, koje je favorizovalo plemićku i svešteničku kastu u odnosu na kmetove. Osmansko zakonodavstvo je bilo nepristrasno i nezavisno od političkih činilaca, a carstvo je takođe imalo i svoje snage reda – policiju. Istovremeno je srednjovjekovno zakonodavstvo u zapadno-evropskim zemljama bilo bazirano na biblijskim zakonima, a u praksi ga je provodila Inkvizicija.
To je bilo zakonodavstvo krajnje netolerancije i besmislenog terora nad onima koji drugačije misle, kao i nad onima koji ispovijedaju drugačija vjerska opredjeljenja od katoličanstva, koje je po tim zakonima bila jedina dopuštena religija na tim prostorima. Kršćanski su kmetovi, prema tim zakonima, imali daleko manja prava u svojim zemljama nego što je to imala kršćanska raja u tadašnjem Osmanskom carstvu. Kmetovi ili turski raja bili su u Osmanskom carstvu jako dobro zaštićeni sultanskim kanunima od samovolje i tiranije neodgovornih državnih službenika i osmanskih spahija kojima su služili. Osmansko carstvo nije nikako bilo imperija zla kako to na Zapadu i Istoku neki vole reći!
Dokumenti i knjige koje sam koristio pri izradi ovoga rada:
1- Halil Indžalik : Osmansko Carstvo, Utopija- Beograd, 2003.
2- Dimitrij Kitsikis : L'Empire ottoman (1985)
3- Barnette Miller : The Palace school of Muhammad the Conqueror
4- Giovanni Sagredo : Memorie istoriche di monarchi ottomani (1673)
5- Robert Mantran : Istorija Osmanskog carstva
6- Joseph Von Hammer : Historija (Turskog) Osmanskog carstva