Piše: Saud Grabčanović
Hurem sultanija
Hurem Sultan (turski: Hyrrem Sultan خرم سلطان ,1506. – 1558.), bila je „Haseki sultanija“, vjenčana žena najvećeg osmanskog sultana Sulejmana Kanunija (Veličanstvenog). Hurem je rođena 1506. godine u mjestu Rohatin u Ruteniji, koja se danas nalazi u Ukrajini, a koja je tada je bila dijelom kraljevine Poljske. Hurem je rođena u kršćanskoj porodici kao Nastia Aleksandra Lisovska, otac joj je bio rusinski pravoslavni pop. Sultanija Hurem je u istočnjačkom svijetu poznata pod nadimkom Rokselana (crvenokosa). (Turkish Wikipedia article at [[:tr :Hürrem Sultan]]; see its history for attribution). Njeno novo muslimansko ime Hurem značilo je “vesela, vedra žena”. Hurem sultan je bila najuticajnija sultanija u 600-to godišnjoj istoriji Osmanskog carstva. Dala je značajan pečat politici kako u samom carstvu, tako i van njega. Dok je još bila mala, u starosti od 15 godina, bila je oteta od strane krimskih Tatara. Tatari su je prvo odveli u krimski grad Kafu, glavni centar trgovine robljem, prije nego što je odvedena u Istanbul. (Kemal H. Karpat, Studije o osmanskoj društvenoj i političkoj istoriji: Izabrani članci i eseji , (Brill, 2002), 756.).
U Istanbulu je Valide Hafsa sultan odabrala Hurem kao poklon za svog sina princa Sulejmana. Hurem je kasnije uspjela postati Haseki sultan ili “omiljena konkubina” osmanskog carskog harema. (Bonnie G. Smith, ur. (2008). “Hürrem, Sultan” str126) Ukrajinac Michalo Lituanus je u 16. vijeku pisao da je „najomiljenija žena sadašnjeg turskog cara – majka njegovog prvog [sina] koji će vladati posle njega, oteta iz naše zemlje“. (Yermolenko, Galina april 2005. “Rokselana: ‘Najveća carica istoka ‘ “. Muslimanski svijet . 95 , 2: 231–248.). Hurem je svojom ljepotom, inteligencijom, sposobnostima i šarmom privukla sultanovu pažnju, zadobila njegovo povjerenje i prijateljstvo. A potom se i udala za njega. Bila je jedina žena za koju se sultan Sulejman oženio na zvaničan i oficijelan način. Time je ona zadobila i počasno mjesto među ženama u carskom haremu. (Bonnie G. Smith, ur. (2008). “Hürrem, Sultan”. Oksfordska enciklopedija žena u svjetskoj historiji . Oxford University Press.). Hurem sultanija, je sa Sulejmanom rodila šestoro djece, pet šahzada (prinčeva) Mehmeda, Abdulaha, Selima, Bajazida i Čihangira, kao i jedinu kćerku, princezu Mihrimah. Jedan od njenih sinova, Selim II, je poslije smrti oca Sulejmana Kanunija -Veličanstvenog, naslijedio njegov tron i postao sultan. Međutim, sultanija Hurem nije doživjela njegovo imenovanje i postavljenje za sultana, znači nikada nije postala Valide sultan. Umrla je 18. aprila 1558.g. u 52. Godini, a sahranjena je u turbetu uz džamiju Sulejmaniju u Istanbulu pored turbeta sultana Sulejmana. (Peirce, 55.)
Hurem Sultan je poznata kao prva žena u osmanskoj istoriji koja se aktivno bavila državnim poslovima. Zahvaljujući svojoj inteligenciji, djelovala je kao Sulejmanov glavni savjetnik za državna pitanja i čini se da je imala dosta uticaja na vanjsku i međunarodnu politiku. Često ga je pratila kao politički savjetnik. Kontrolisala je rad Visoke Porte i posmatrala je sastanke u sultanskoj sali kroz prozor sa zavjesom iza sultanovog trona. Huremin uticaj u državnim poslovima ne samo da ju je učinio jednom od najuticajnijih žena, već i kontroverznom figurom u osmanskoj istoriji, posebno u njenom rivalstvu sa sultanijom Mahidevranom i njenim sinom Šehzade Mustafom, kao i velikim vezirima Pargali Ibrahim-pašom i Kara Ahmed-pašom. Vjeruje se da je Hurem bila lukava, manipulativna i žena kamenog srca, koja bi naredila da se pogubi svako ko joj stane na put. Međutim, njena filantropija je u suprotnosti s tim, jer je brinula o siromašnima. Istaknuti ukrajinski pisac Pavlo Zahrebelny opisuje Hurem kao “inteligentnu, ljubaznu, punu razumijevanja, otvorenog srca, iskrenu, talentovanu, velikodušnu, emotivnu i zahvalnu ženu koja brine o duši, a ne o tijelu; koja se ne zanosi običnim svjetlucanjima poput novca, sklona nauci i umetnosti; ukratko, savršena žena.” (The Journal of International Social Research Vol. 7, broj 33, str. 64).
Sa gore navedenim, kao i mnogim drugim u to vrijeme nezamislivim potezima sultanije Hurem, započeo je period istorije Carstva pod imenom „Vladavina žena“. Huremin uticaj na Sulejmana bio je toliko veliki, da su po osmanskom dvoru kružile glasine da je sultan bio začaran. (Bonnie G. Smith, ur. (2008). “Hürrem, Sultan“str 256.). Svojim neposrednim uticajem na sultana Sulejmana, a preko njega na državnu politiku, Hurem sultanija je otvorila novu stranicu u istoriji Osmanskog carstva. Nju će kroz čitavu drugu polovinu 16. i prvu polovinu 17. vijeka karakterisati veliki uticaj majki, žena i konkubina na vladanje osmanskih sultana. Ovaj period obilježile su još četiri žene, različitog porijekla, koje je spojila ista sudbina – postale su zatočenice sultanovog harema, ali su kasnije uspjele postati vladarkama Osmanskog carstva .
(Nastaviće se)