Piše: Jusuf Trbić
Drugi svjetski rat je donio buru koja je prekinula mnoge tokove svakodnevnog života. Ali, moralo se nekako živjeti i raditi. U opštoj nestabilnosti i oskudici bijeljinske zanatlije se nekako snalaze, pa je čak nastavljeno i polaganje pomoćničkih ispita, a Udruženje i dalje radi po zakonu od 1931. godine. Rat je na razne strane rastjerao ljude, a dosta njih uključilo se u antifašistički pokret. Nakon konačnog oslobođenja Bijeljine, 2. aprila 1945. godine, život polako počinje da se vraća u normalu.
U aprilu 1946. izvršen je detaljni popis svih zanatlija, a prva poslijeratna Godišnja skupština Zanatlijskog udruženja održana je 14. jula 1946. godine. Pokazalo se da je mnogo bijeljinskih zanatlija dalo život u borbi za slobodu, a mnogo ih je bilo i među žrtvama fašističkog terora, i njihova imena su, nekoliko godina kasnije, uklesana u spomen-ploču, koja je postavljena na zgradi Zanatlijskog doma.
Kako je zabilježio Pero Ilić u već pomenutoj knjizi o bijeljinskom zanatstvu, te 1946. godine evidentirana su 392 člana Udruženja i 89 šegrta. Ponovo je pokrenut rad Zanatske zadruge, a skupljena je i pomoć za porodice poginulih i interniranih zanatlija, za Dom rartne siročadi, za obnovu grada i druge humanitarne svrhe. Za predsjednika Upravnog odbora Udruženja izabran je Ljubo Vićanović, a za potpredsjednika Ferdo Vinterfeld.
Bila su to teška vremena za sve. Zanatlijama je, više od svega, nedostajalo materijala za rad, a i poreske obaveze su bile sve teže. Uz to, zanatlije su, kao i drugi građani, masovno učestvovali u obnovi grada. Tako, recimo, 1947. godine na dobrovoljni rad, od 240, dolazi 150 zanatlija. Uz sve probleme koje su imali, zanatlije su te godine pokrenule akciju da se izgradi kuća za porodicu Perković, čija su četiri člana poginula u NOB-u. Posebno su zanatlije bile angažovane na gradnji pruge Bosut-Bijeljina 1948. godine. Bio je to kapitalni projekat za Bijeljinu, pa je i učešće građana u dobrovoljnom radu bilo masovno. Istakli su se opančari i kožuhari, koji su kolektivno došli da rade, i to po 45 dana, bilo je tu i 14 stolara, koji su radili po 20 dana, ali su učestovali i ostali. Po 45 dana dobrovoljnog rada imali su berberi, poslastičari, voskari i ćevapčije na izgradnji Doma omladine, a pekari su besplatno dijelili hljeb za akcijaše. Te 1948. godine bijeljinske zanatlije su dale 7.185 radnih dana samo u ove dvije velike radne akcije.
Dobro organizovan rad
Zanatlije rade i organizuju se i u tim teškim vremenima. Već u januaru 1946. godine pokrenuta je inicijativa da se formira Obućarska zadruga, koja je, sa tridesetak članova, počela s radom 17. aprila te godine, a sjedište joj je bilo u radnjama Hasana Imamovića i Pašage Žmirića. Samo desetak dana kasnije u Zadrugu se učlanilo još tridesetak obućara, da bi 1949. godine njihov broj dostigao 120. Pero Ilić je zabilježio da su bijeljinski obućari tako složno i dobro radili, da su već 1951. godine, na velikoj izložbi obuće u Sarajevu, dobili prvu nagradu za mušku i žensku obuću. Od ove zadruge kasnije će nastati fabrika obuće “Zenit”.
Te iste 1946. godine počela je da radi i Krojačka zadruga, sa tridesetak zanatlija, a od nje je kasnije nastala fabrika “Kurjak”.
Udružili su se i zidari i ostale zanatlije građevinske struke. U martu 1948. godine bilo ih je petnaest, donijeli su svoj lični alat, a od vozila su imali samo jedna zaprežna kola. Od te male grupe izrastao je građevinski gigant GP “Rad”. Na sličan način udružili su se i stolari, koji su kasnije formirali fabriku “Stolar”. U to vrijeme osnovana je čak i Poslastičarska zadruga, koja nije bila dugog vijeka.
Proces udruživanja zanatlija podstican je sa nivoa države, pa je 1947. godine osnovana Zanatska zadruga BiH, a za njom se osnivaju zadruge u svim gradovima. One su imale zadatak da obezbijede snabdijevanje zanatlija sirovinama i sredstvima za proizvodnju. Bijeljinska Zanatsko-prodajna zadruga je registrovana 7. decembra 1947. godine, a na osnivačkoj skupštini bilo je 114 članova. Za predsjednika Upravnog obora izabran je Anto Šego, kamenorezac. Zadruga je radila do 1953. godine.
Uskoro je stigla i nova obaveza – upis narodnog zajma. Niko nije odbijao da učestvuje u obnovi porušene domovine. Bijeljinske zanatlije su ispunile i prebacile petogodišnji plan.
Ali, politička situacija, pogotovo nakon Rezolucije Informbiroa, postaje sve teža, pa se broj zanatlija stalno smanjuje. Bilo je to vrijeme siromaštva, nestašice svih vrsta materijala i nedostatka tržišta, a i nova vlast je poprijeko gledala na privatni sektor i zanatlije. U proljeće 1949. godine predsjednik Udruženja zanatlija postaje Aco Simić, zlatar, a potpredsjednik Berto Brkljačić, stolar. Dotadašnji predsjednik Ljubo Vićanović, ugledni zanatlija, izabran je za doživotnog počasnog predsjednika. Te godine se nastavlja učešće zanatlija u dobrovoljnim radnim akcijama, a budi se i kulturno-zabavni život, u kojem učestvuju mnoge zanatlije. Imali su i svoj hor, i glumačku družinu, i svoje zidne novine, svoje priredbe i druženja, a formirali su i svoj Fond za humane potrebe, za pomoć socijalno ugroženim zanatlijama i njihovim porodicama.
Važan datum za zanatstvo u čitavoj zemlji bio je 9. juni 1949. godine, kad je Skupština Jugoslavije donijela novi Zakon o zanatstvu, koji je donekle stabilizovao ovu oblast. Da bi pokazali šta znaju i umiju, bijeljinske zanatlije su u oktobru te godine učestvovale na velikoj izložbi zanatskih proizvoda u Sarajevu, a 1952. godine organizovali su takvu izložbu u Bijeljini, sa 87 izlagača, privatnih zanatlija i preduzeća. Izložba je pokazala svo umijeće bijeljinskih majstora i njihovih učenika, i potvrdila da vrijedni i sposobni ljudi opstaju i stvaraju i u najtežim uslovima. Na izložbi je učestovao čak i čuveni slikar Milenko Atanacković.
Podaci pokazuju da je 1954. godine bilo 296 registrovanih zanatskih radnji, od togaje 27 bilo “opštedruštvenih”. Taj je broj postepeno rastao, a najviše je bilo kovača, zidara, stolara, kolara, krojača, berbera, obućara, opančara, poslastičara i pekara. A, prema nekim procjenama, bilo je i više od 200 neregistrovanih radnji, koje, očigledno, nisu mogle plaćati narasle obaveze. A već 1957. godine zabilježen je pad broja zanatskih radnji, i to se nastavlja i u šestoj deceniji dvadesetog vijeka. Tako je 1959. godine bila registrovana 441 radnja, a naredne godine odjavljeno je njih 66, a prijavljeno samo 11 novih. Naredne godine broj odjavljenih je porastao na 76, pa onda na 95. Zavoladala je kriza u zanatstvu, ali se zato više udarala briga na veselje : u to vrijeme na području Bijeljine i Ugljevika registrovan je čak 241 rakijski kazan ( o neregistrovanim nema podataka), a radila je i 101 vodenica.
(nastaviće se)