Piše: Saud Grabčanović
Biografija Mehmed Salih Vedžihi-paše
Mehmed Salih Vedžihi-paša (turski: Mehmet Salih Vecihi Paşa) je bio visoki osmanski dostojanstvenik. Rođen je u gradu Bozoku u centralnoj Anadoliji 1798. godine ( danas Yozgat), a umro je 17. avgusta. 1867, godine u Džidi (Jeddah) – Saudijska Arabija. Svojevremeno on je smatran za jednog od najsposobnijih i najodanijih sultanovih službenika. Obavljao je razne upravne dužnosti u Osmanskom carstvu sredinom 19. vijeka. Između dužnosti koje je obavljao treba izdvojiti sljedeće: kajmakam-upravitelj Edirne (1827-1828. godine), nadzornik Samokodžuka (Demirköy; 1829 -1830.godine), muhafiz Varne (1830–1831.g odine), upravitelj Selanika (Soluna 1832-1833. godine), beogradski muhafiz (1833–1835. godine), vezir Bosanskog ejaleta (1835-1840. godine), guverner Konje (1841. godine ), guverner Dijarbakıra (1841-1843. godine), paša Alepa (1843 – 1845. godine), ponovno muhafiz Beograda (1845 -1847.godine ), muhafiz Mosula (1847-1848. godine ), guverner Ankare (1848-1849. i 1852.-1855.) muhafiz Bozoka (Yozgata 1849-1851.), guverner Bagdada (1851. godine), guverner Zilke i Kurdistana (1852. godine), Erzuruma (1855-1857.), ponovo upravitelj Selanika ( Soluna 1857-1858.) i guverner Džidde (od 1864. do smrti 1867. godine). Kao bosanski vezir ukinuo je 1835. godine bosanske kapetanije i ajanska vijeća, te proveo podjelu Bosanskoga ejaleta (pašaluka) na muselimluke. Zbog njegovih reformi je u Bosanskom ejaletu došlo do više spontanih pobuna razvlašćenog bosanskog plemstva, ajana i kapetana. Najpoznatiji ustanci su bili: 1. Posavska buna koju su podigli bijeljinski muteselim i bivši zvornički kapetan Ali-paša Fidahić i kapetan tuzlanske kapetanije Mahmud-paša Tuzlić. Završena je porazom ustanika u bitci 19. septembra 1836. godine u Golubinju 2. Ustanak u Bosanskoj krajini kojeg su podigli bivši kapetani petrovačke, ostrožačke i krupske kapetanije. Ustanak je slomljen sredinom 1836.godine u bitci kraj Lipnika blizu Staroga Majdana. 3. Ustanak ajana u Livnu 1838. godine i 4. Ustanak ajana u Sarajevu1840. godine. U Osmanskom carstvu ovaj paša je ostavio brojne zadužbine, a svakako je za nas najinteresantnija ona koju je podigao u Bijeljini. Mehmed Salih Vedžihi paša je u Bijeljini 1250. godine po Hidžri ili 1835. godine n.e. podigao džamiju u bijeljinskoj Janjica čaršiji. Ta je džamija u narodu bila poznata po imenu „Janjica džamija“. Ova džamija je odlukom komunističkih vlasti grada Bijeljine bila srušena 1963. godine i na njenom mjestu je izgrađena petospratna zgrada poznata po nazivu „Mehanizacija“. Nakon velikih protesta bijeljinske uleme pod vođstvom pretsjednika Sabora IVZ Jugoslavije Husejnage Grabčanovića, komunističke vlasti su dozvolile da se u Bijeljini umjesto ove džamije izgradi mesdžid u jednom zabačenom sokaku na Pašinim bašćama!
Potomci Ali-Paše Fidahića – Bijeljinski begovi Pašići i njihovi posjedi
Bijeljinski begovi Pašići vode porijeklo od zvorničkih Fidahića, a prezime Pašić dobili su po Ali-paši Fidahiću, čiji su direktni potomci. Bijeljinski Fidahići su njihovi daljnji rođaci, koji su se kasnije naselili u Bijeljini. Ali-paša Fidahić je bio početkom 19. stoljeća kapetan Zvorničke kapetanije i prijatelj Husein-kapetana Gradaščevića, s kojim je nakon sloma bosanskog ustanka 1832. prebjegao u Slavoniju, a odatle otišao u Istanbul. Ali-pašu je 1835. godine sultan pomilovao i on se vratio se u Bosnu, ali ne u Zvornik, nego u Bijeljinu gdje je bio muteselim. Ali-paša je u okolini Bijeljine imao velika porodična imanja koja je naslijedio od svojih predaka, ponajviše od svog pra-pra djeda slavnog gazi Mehmed-bega Fidahića, koji se istakao u Banjalučkom boju i odbrani Bosne u ratu sa Austrijom od 1737. do 1739. godine i zato je bio od sultana nagrađen velikim posjedima u tada oslobođenoj Semberiji. Ali-paša je odmah nakon dolaska u Bijeljinu tu sagradio prostranu kuću-dvorac na temeljima starog pradjedovskog čardaka. Njegovi potomci, koji su nastavili živjeti u Bijeljini, prozvali su se po njemu Pašićima. Razlog za njegov progon u Bijeljinu je svakako bila sultanova blaža kazna za neposluh zbog kojeg se redovito gubila glava, ali Ali-pašine zasluge i lojalnost sultanu Mahmudu II na početku njegovih reformi spasile su ga od teže kazne. Međutim, buntovni Ali-paša je u Bijeljini živio vrlo kratko, do kraja 1836. godine, kada je podigao novu bunu protiv sultana. Nakon njenog sloma bio je uhapšen u Bijeljini i prognan na Kipar, gdje je 1845. umro. Njegova porodica je ostala u Bijeljini i nastavila tu živjeti. Ali-paša je imao šest sinova. Njegov prvi sin Mehmedali-beg podigao je novu bunu protiv Turaka, a kasnije i protiv Austrije, a njegov drugi sin Jusuf-beg vodio je vojne odrede u bitkama protiv Austrijanaca. Njegovi potomci su naslijedili i međusobno podijelili njegove ogromne zemljišne posjede koje je imao u Semberiji i zvorničkom kraju. Za vrijeme austrougarske vladavine predstavnici ove porodice igrali su u društvenom i u političkom životu Bijeljine vrlo značajnu ulogu. Pašići su bili uglavnom opoziciono politički orijentirani. Posebno su značajni Osman-beg Pašić, koji je bio zastupnik u Bosanskom saboru, zatim Ali-beg, Derviš-beg, Haki-beg i Zija-beg Pašić. I u kraljevini Jugoslaviji su Pašići bili poznati kao istaknuti političari, a među njima je svakako bio najznačajniji Murad-beg Pašić koji je dugo vremena bio gradonačelnik Bijeljine. Drugi svjetski rat ga je zatekao na toj funkciji, koju je i dalje nastavio obavljati i pod vlašću kvislinške NDH. Streljali su ga partizani na kraju rata. Posjedi porodice Pašić nalazili su se, uglavnom, na prostoru kotara Bijeljina. Karakteristika njihovih zemljišnih posjeda su prostrani begluci i velika koncentracija kmetskih selišta. Osim opštih podataka, ne raspolažemo podacima o preciznoj strukturi begluka : Ali-beg Pašić, Jusuf-begov sin, posjedovao je 5.473 dunuma begluka, dok je Osmanbeg, Muhamed-begov sin, posjedovao 2.998 dunuma begluka. Pritom, dio Ali-begovog begluka nalazio se sigurno u Smiljevcu i Batkoviću, dok je dio Osman-begovog begluka bio u katastarskoj opštini Bijeljina (oranica zvana Grmić površine 511,020 dunuma je sredinom 1920. godine gruntovno prepisana na Osman-begovu djecu) i u Kovanluku (Pero i Marko Lukić iz Kovanluka pokušali su nakon Prvog svjetskog rata dobiti 36,800 dunuma ovog begluka, ali nisu uspjeli, “jer nemaju 10-godišnji uvjet”).Osim Ali-bega i Osman-bega Pašića, begluke su imali još i Muharem-beg, Ahmed-begov sin (u katastarskoj opštini Čađavica Gornja 36,310 dunuma Muharem-beg je prodao Mići Todoroviću), dok je dio begluka u Crnjelovu pripadao Ahmed-begu Pašiću. Pašići su imali i begluk u Velinom Selu (42,335 dunuma begluka u vlasništvu Mehmedali-bega Pašića nakon Prvog svjetskog rata tražio je Milan Gligić iz Velina Sela). Haki-beg Pašić iz Bijeljine imao je beglučke posjede u katastarskoj općini Bijeljina, što nam je poznato na osnovu činjenice da je Salko Ćatić iz Bijeljine nakon Prvog svjetskog rata tražio jednu Haki-begovu njivu zvanu Ciganlija, površine 63,800 dunuma, “jer je radi od 1901. u kmetstvu sličnom odnosu”. Jusuf-beg Pašić imao je begluk u selu Glogovcu, kotar Bijeljina. Najveća koncentracija selišta ove porodice nalazila su se u Magnojeviću (211), zatim u Velinom Selu (149) i u Modranu Srpskom (124). Za svih 35 selišta u kotaru Zvornik (u mjestu Trnova Srpska) poznata je površina (2.019,9 dunuma), tako da je od ukupno 797 selišta poznata površina za 719 i iznosi 47.263,109 dunuma. Veličina zemljišnih posjeda i struktura selišta uvrštava porodicu Pašić u sami vrh bosanske begovske zemljoposjedničke elite.
(Nastaviće se)