Piše: Saud Grabčanović
Dr. Menahem Mento Salom
Dr. Mento je bio Jevrej Sefard, rođen je u Bijeljini 27.08. 1898. godine. Bio je unuk čuvenog sefardskog rabina Menahema Saloma po kojem je i dobio ime. Rabin Menahem Salom je bio veoma ugledni Jevrej koji je bio predstavnik svog naroda u Medžlisu (Vijeću) opštine Bijeljina u doba osmanske vladavine, a i kasnije. Mento je imao dva brata: Haima i Isidora, kao i tri sestre: Matildu, Rifku i Esteru. Imao je i tri polusestre: Donku, Reginu i Simhu. Bio je oženjen Duškom Sidonijom Salom, iz braka sa njom je imao dvoje djece, sina Danijela i kćerku Saru.
Sva njegova braća i sestre su stradali u holokaustu.
Dr. Mento se još kao dječak isticao svojom bistrinom i inteligencijom, pa se nakon svršene gimnazije u Tuzli upisao na Medicinski fakultet u Beogradu krajem dvadesetih godina prošloga vijeka. Pošto je diplomirao na medicinskom fakultetu jedno vrijeme je radio u Beogradu, gdje se povezao sa zabranjenom komunističkom organizacijom, čiji je simpatizer ostao do kraja svog života. Nakon nekoliko godina provedenih u Beogradu dr. Mento se vratio u rodnu Bijeljinu, gdje je radio u gradskoj bolnici do pred sam rat. Pošto je imao dobre veze sa komunistima dobro je znao šta njega i njegovu porodicu kao Jevreje čeka ako nacisti okupiraju Jugoslaviju. Kada je izbio aprilski rat 1941. godine dr. Mento se sklonio najprije u ilegalu. Uz pomoć Abdulaha Pjanića, komunističkog povjerenika i organizatora ustanka iz Bijeljine, Mento se sakrivao po okolnim semberskim selima i to sve dok nije počela NOB i bili organizirani prvi partizanski odredi u našem kraju. Dr. Mento se priključio NOB-u i učestvovao u njemu sve do kraja rata i konačnog oslobođenja Jugoslavije. Nakon rata se vratio u svoju Bijeljinu, gdje je radio kao ljekar. Ja ga se jako dobro sjećam iz tih vremena, liječio je i mene kad sam bio dječak! Sredinom šezdesetih godina prošloga vijeka Dr. Menahem Mento Salom je zauvijek napustio Bijeljinu i preselio se u Beograd. U Beogradu je umro 16. avgusta. 1979. godine
Pored gore navedenih istaknutih Jevreja pojedinaca, koji su živjeli u našem gradu, uz njih možemo dodati i još nekoliko naših poznatih sugrađana :
- Violoni Mojsije advokat, bio je bio poznat i kao političar . On se je 1938. godine, zajedno sa dr.Vojislavom Kecmanovićem nalazio na čelu udružene opozicije u Bijeljini.
- Hajron Sabetaj pravnik, radio kao sudija u sreskom sudu u Bijeljini
- Rafael Montiljo ekonomista, radio u poreskom uredu- financamtu u Bijeljini, šef mu je bio rahm. Mustafa Grabčanović
- Avram Romano profesor u bijeljinskoj gimnaziji
- Aron Altarac – rabin, predavao vjeronauku u gimnaziji
Jevreji Bijeljine u popisima stanovništva u BiH
Osmanskim popisom stanovništva iz 1865. godine utvrđeno je da na području čitavog Zvorničkog sandžaka jedino u Bijeljini ima Jevreja, od kojih su tada popisane 93 muške glave. (Mustafa Grabčanović : “Bijeljina i Bijeljinci”,Tuzla 2006, str.173 )
Prema prvom austrougarskom popisu stanovništva iz 1879. godine od ukupno 1.158.164. stanovnika BiH, Jevreja (u popisnoj rubrici Izraelićani) bilo je 3.426 ili 0,29%. Do posljednjeg austrougarskog popisa iz 1910. godine broj stanovnika BiH povećao se na 1.898.044, od čega je Jevreja bio 11.868 ili 0,62 %.7 Popis stanovništva BiH iz 1879. godine pokazuje da je u kotaru Bijeljina bilo 149 Jevreja i da su svi bili nastanjeni u gradu. U odnosu na ukupan broj od 6.090 stanovnika Bijeljine Jevreja je bilo 2,44 %. Do drugog po redu popisa stanovništva izvršenog 1. maja 1885. godine broj Jevreja u kotaru Bijeljina porastao je za 170, pa ih je bilo ukupno 319 ili 0,83 % od ukupnog broja stanovnika kotara. Od toga su u gradu Bijeljini bila 293 Jevreja ili 3,75 % od ukupnog broja stanovnika grada. Zanimljivo je da je deset godina kasnije (treći po redu austrougarski popis stanovništva u BiH iz 1895.) broj Jevreja u bijeljinskom kotaru ostao na broju 319, od čega u gradu 306 ili 3,28 % od ukupnog broja stanovnika Bijeljine. U odnosu na ukupan broj stanovnika bijeljinskog kotara Jevreja je bilo 0,67 %. Četvrti popis stanovništva BiH iz 1910. godine pokazuje da se broj Jevreja u kotaru Bijeljina povećao za 128, pa ih je bilo 447 ili 0,77 % od ukupnog broja stanovnika kotara. Od toga je u samom gradu Bijeljini bilo 429 Jevreja ili 4,26 % od ukupnog broja stanovnika. Najveći broj Jevreja činili su Sefardi, ukupno 400, dok je Aškenaza bilo samo 47.
Od ukupno 11.868 Jevreja, koliko ih je bilo u BiH na osnovu popisa iz 1921. Godine, u kotaru Bijeljina bilo je 400 Jevreja, od čega u gradu 393. Po istom popisu u BiH bilo je 12.031 Jevreja ili 3,32 % od ukupnog broja stanovnika BiH. U narednom popisu stanovništva Kraljevine Jugoslavije, koji je obavljen 31. marta 1931. godine ne postoji popisna rubrika Jevreji (1921. se nazivaju Izraelićani). Postoje, kao i u prethodnom popisu, rubrike Pravoslavni, Rimokatolici, Evangelisti, Islamska vjeroispovjest, Ostale hrišćanske vjeroispovjesti i posljednja popisna rubrika pod naslovom Druge vjeroispovjesti, bez konfesije. U ovoj posljednjoj rubrici u bijeljinskom kotaru upisano je 326 stanovnika, što se sigurno odnosi na Jevreje.( Đorđe Pejanović, Stanovništvo BiH za posljednjih 100 godina 1840-1940. Pregled, sv.III, knj.III,god.III, Sarajevo, marta 1948)
Kako se vidi, popis stanovništva iz 1931. godine pokazuje da se broj Jevreja u bijeljinskom kotaru u odnosu na popis iz 1921.godine smanjio za 74. Do ovog smanjenja je najvjerovatnije došlo zbog iseljavanja, ali i zbog minimalnog prirodnog priraštaja. Po mišljenju Mustafe H. Grabčanovića početak II. svjetskog rata dočekan je u Bijeljini sa oko 350. Jevreja – Sefarda i Aškenaza.
(nastaviće se)
