Piše: Saud Grabčanović
Uvod:
Naziv teme koju ću obraditi u ovom radu možda će na prvi pogled izazvati kod čitalaca podsmijeh i nevjericu. Nekome će to, u prvi mah, možda izgledati kao izmišljotina, naučna fantastika ili notorna glupost kakvih je kod nas u poslednje vrijeme prepuna «žuta štampa» i masmediji . U tome su najaktivniji kuhari « nove» istorije u našem okruženju, a korak za njima slijede ih naši «eksperti». Oni rade punom parom i svaki dan plasiraju svoje nove «naučno utemeljene» kvazi-istorijske hitove. Jedni tvrde da su Srbi „nebeski narod“ (valjda vanzemaljci?), drugi su upravo «otkrili» nekakve tobožnje predhistorijske piramide. A to su, ustvari, obična bosanska brda. Svoje « veliko otkriće iz predhistorije» oni su uspjeli dobro unovčiti, zahvaljujući naivnima i neukima. Ja ne želim pronalaziti leteće tanjire niti tragove kopita konja Đerzelez Alije po Bosni. Moj cilj i namjera su dijametralno drugačiji, ja samo želim u ovom radu rasvijetliti jednu istorijsku enigmu za koju do sada istoričari nisu imali rješenje. Naime, proučavanjem istorijske građe i pouzdanih dokumenata iz osmanskog perioda, utvrdio sam porijeklo najvećeg sultana u istoriji Osmanskog carstva – sultana Sulejmana Veličanstvenog – Kanunija, i to po majčinoj liniji. Majka sultana Sulejmana valide sultan Ajša Hafsa ili Hafiza kako mi to u Bosni kažemo, bila je rodom iz grada Bijeljine! U tekstu koji slijedi izložiću dokaze i argumente za ovu moju teoriju.
Teorije o porijeklu valide sultan AJŠE HAFSE (Hafize)
Za sultana Sulejmana Veličanstvenog ( Kanunija -zakonodavca) se pouzdano zna da je bio sin sultana Selima I Javuza, kojeg je Selim dobio sa robinjom iz svog harema. .Za to postoje sigurni i provjereni istorijski dokumenti. Ta robinja je kasnije postala velika sultanija i dobila titulu valide –majke sultana. Njeno ime je bilo : Ajša Hafsa (bos.-Hafiza) Hatun . Ona je to ime dobila kada je stigla u sultanov harem i primila islam . Kako se ranije tačno zvala – to će ostati vječita tajna. Porijeklo Sulejmanovog oca nije uopšte upitno, ali o porijeklu valide Ajše Hafse, Sulejmanove majke, u istorijskim zapisima iz osmanskog perioda nema potpuno pouzdanih podataka. Ti su podaci kontradiktorni a to je, s obzirom na vrijeme u kojem su nastali, sasvim normalno. Položaj žene u srednjem vijeku, ne samo u Osmanskom carstvu, nego i u kršćanskoj Evropi, bio je nezavidan. Žene su bile totalno obespravljene i na njih se gledalo kao na dio kućnog inventara koji služi za zabavu muškarcu. Žena toga vremena je predstavljala seksualni objekat i mašinu za rađanje djece . Na ženu se tada gledalo u skladu sa vjerskim kanonima utemeljenim na Bibliji (Tevrat), Jevanđelju ( Indžil) i Kuranu i zakonu koji iz njega proizilazi -šerijatu. Sve su zemlje toga doba u Evropi, a i u muslimanskom svijetu, bile vjersko-fundamentalističke. Državni zakoni svih tih zemalja su bili utemeljeni u vjerskom učenju, a sveštenstvo je aktivno participiralo u državnoj vlasti. I sam turski sultan je imao, pored svjetovne, i vjersku titulu, on je bio halifa – vjerski poglavar svih sunitskih muslimana na svijetu. Položaj žene kod evropskih i turskih plemića, na jednoj strani, i običnog puka na drugoj, bio je približno isti, s tim što je položaj plemkinja bio za nijansu bolji. One su trebale rađati nasljednike dinastije, kao i nove ratnike, vitezove. Evropski, a i turski plemići su nastojali da njihove žene ne budu totalno nepismene i zaostale, pa su ih obrazovali u mjeri koja je odgovarala religioznim shvatanjima tog vremena. Položaj žene u Osmanskom carstvu je, znači, bio sličan kao i u Evropi tog vremena, ali je odnos muškarca prema ženi bio još strožiji. Pored toga, za razliku od evropskih plemića, turski feudalci su upražnjavali poligamiju. Oni su po šerijatu imali pravo na četiri vjenčane žene i neograničen broj konkubina ( harem ). Položaj žene u takvim brakovima je bio još teži i ponižavajući. Za razliku od ostalih dijelova Osmanskog carstva, ovo se u Bosni rijetko praktikovalo. Žene muslimana su se morale pokrivati u skladu sa islamskim propisima. One su u grad smjele izaći samo uz pratnju svog supruga , njegove braće, rođaka ili spahijske lične garde. Ovo nije bio slučaj kod tadašnjih evropskih žena. Tadašnje evropske žene su jedino morale da maramom pokriju glavu, dok lice nisu bile obavezne pokriti. U grad su mogle slobodno izlaziti i bez posebne pratnje. Kada su pravljeni popisi stanovništva, žene u Osmanskom carstvu nisu popisivane. One i njihova imena nisu nigdje spominjane niti upisivane, osim u kadijske spise prilikom vjenčanja, rađanja djece i ostavštine nakon smrti muža. Zato se o ženama iz tih vremena jako malo zna. Ima vrlo malo podataka vezanih i za žene i majke samih sultana. Znači,ovakav položaj žene u to vrijeme je razlog što o porijeklju i ličnosti valida sultanije Ajše Hafize nemamo pravih informacija. Vjerodostojni i opširnji istorijski zapisi vezani za ovu veliku validu nastali su tek u vrijeme sultanovanja njenog sina Sulejmana. Ovi zapisi su najvećim dijelom izvještaji stranih diplomata iz zapadne Evrope koji su tada boravili na sultanovom dvoru Topkapi sraju u Istanbulu. Zato postoje čak tri oprečne teorije o porijeklu Sulejmanove majke.
( Nastaviće se)