Piše: Saud Grabčanović
Sultanska vlast i Sulejmanova osvajanja:
Sultan Sulejman I dolazi na tron poslije smrti oca Selima I, 22. septembra 1520. godine. Prilikom preuzimanju trona, Suljeman I ovako je opisan od strane mletačkog poslanika Bartolomea Contarinia: “ On je dvadesetšestogodišnji mladić, visok, kompleksnog lica. Vrat mu je izdužen, lice naglašeno, nos orlovski. Ima malene brkove i rjetku bradu. Rekao je da će biti milostiv vladar, poklonik znanosti i da se svi mogu nadati poštenoj vladavini.” Kratko vrijeme nakon preuzimanju vlasti on objavljuje rat ugarsko-hrvatskoj državi i već 1520. godine Turci zauzimaju Srebreničku banovinu, i tomprilikom ulaze i u opustošenu Bijeljinu. Sljedeće 1521. godine Sulejman zauzima strateški važan grad Beograd, koji se u to vrijeme smatrao za najutvrđeniji grad na Balkanu. U ranijoj bitci za Beograd bio je teško poražen njegov pradjed Mehmed II Fatih. Pored Beograda, Turci pod vođstvom genijalnog stratega Ibrahim-paše zauzimaju i Mačvu sa Šapcem, te Smederevo i niz drugih gradova na sjeveru današnje Srbije. Godine 1522. godine osmanske trupe, predvođene sultanom Sulejmanom, izvršile su napad na ostrvo Rodos, koje su držali čuveni rodoski krstaški vitezovi. U decembru iste godine zauzeo je tu tvrđavu. Jednostavno je opsadom izgladnio branitelje, pa su se na kraju morali predati. Četiri godine kasnije zapečatio je sudbinu Ugarske u bitci kod Mohača, u kojoj je poginuo i ugarsko-hrvatski kralj Ludovik II. Sulejman je tada izvojevao jednu od najvećih pobjeda u istoriji Osmanskog carstva, u kojoj su Turci potpuno uništili ugarsku vojsku. Osmanska vojska se, doduše, još prije kraja godine povukla, ali je oko nasljeđa prijestolja došlo do sukoba između Habsburgovca Ferdinanda I i pretendenta na mađarski prijesto Ivana Zapolje, koji je zatražio osmansku pomoć. Na kraju je zapadni dio Mađarske potpao pod Austriju, dok je Zapolja mirom iz Velikog Varadina priznat kraljem ostatka Ugarske, ali pod osmanskom vrhovnom vlašću. Nakon smrti Ivana Zapolje 1540. Visoka Porta zauzima i srednju trećinu nekadašnje Mađarske, a Zapoljinom sinu ostavlja samo Sedmogradsku oblast. Nakon uništenja moćne ugarske države glavni neprijatelj Osmanlijama postaje Habsburška monarhija, sa kojom će narednih nekoliko stoljeća voditi ratove do istrebljenja.U međuvremenu je Sulejman I iskoristio priliku i 1529. prvi put opsjeo Beč. Pad Beča je bio samo pitanje vremena. Nakon samo 19 dana Sulejman je bio prisiljen prekinuti opsadu zbog iznenadnog početka zime. Devetnaestog dana opsade, preko noći je pao veoma veliki snijeg koji je porušio sve turske čadore. Od velike zime su pocrkale tegleće životinje, posebno kamile.Turska vojska, navikla na ratove u toplijim podnebljima, nije bila pripremljena za rat u zimskim uslovima kakvi su u Austriji. Zima i velika hladnoća izazvale su bunt i proteste janjičara i ostalih vojnika, pa je sultan Sulejman, prestrašen i mogućom pobunom, naredio povlačenje vojske. Tome se pokušao suprostaviti Ibrahim-paša, ali su on i oficiri koji su ga podržavali ostali u manjini. Ipak je , kao posljedicu ovog konflikta, Austrija morala dugotrajno plaćati danak Osmanskom carstvu. 1533.godine došlo je do nestabilnog mira koji će često biti prekidan. Sulejman je i na drugim područjima napredovao. Godine 1534. Osmanlije su zauzele Mesopotamiju s Bagdadom. 1534-te Azerbejdžan, 1540. velike dijelove Dalmacije sa utvđenim Klisom i Šibenikom, 1547. veliki dio Jemena. Nastavljajući u Aziji i Africi politiku svoga oca, Sulejman uspijeva osvojiti današnju Libiju, Tunis i Alžir, i proširiti posjede u Iraku. Osmanski brodovi su plovili Indijskim okeanom još od 1518. godine. Osmanski admirali, kao što su Hadim Sulejman paša, Seidi Ali Reis i Kurtoglu Hazir Reis, plovili su sve do luka Mogulskog carstva kao što su Tata i Surat. Poznato je da je mogulski car Akbar Veliki lično razmijenio šest pisama sa Sulejmanom Veličanstvenim. U Indijskom okean Sulejman je vodio nekoliko pomorskih kampanja protiv Portugalaca, u pokušaju da ih ukloni i uspostaviti trgovinu sa Indijom. Aden u Jemenu bio je okupiran od strane Turaka 1538, u cilju da se obezbjedi osnova za osmansku akciju protiv portugalskih posjeda na zapadnoj obali današnjeg Pakistana i Indije. Ploveći ka Indiji, Turci nisu bili uspješni protiv Portugalaca u opsadi grada Diu u septembru 1538, ali su se potom vratili u Aden, kojeg su utvrdili i naoružali sa stotinu topova. Odavde Hadim Sulejman-paša je preuzeo kontrolu nad cijelim Jemenom, zauzimajući i grad Sanu. Međutim, Aden se usprotivio Turcima i pozvao je Portugalce, koji su imali kontrolu nad gradom sve dok Piri Reis nije povratio grad 1548. godine. Zahvaljujući jakoj kontroli nad Crvenim morem Sulejman je uspješno kontrolisao indijske trgovačke puteve za Portugal i zadržao je visok nivo trgovine sa Mogulskim carstvom tokom cijelog 16. vijeka. Sulejmanov admiral Piri Reis je vodio osmansku flotu u Idijskom okeanu u uspio je zauzeti Maskat 1552. godine. Godine 1564. Sulejman je primio poslanstvo iz Ačeha (današnja Indonezija), koje je tražilo podršku od Osmanskog carstva u ratu protiv Portugalije. Rezultat ove saradnje bila je osmanska ekspedicija na Ačeh, sa kojom je omogućena velika vojna pomoć stanovnicima Ačeha. U bitci za Maltu njegova desantna armija je 1565. godine poražena od strane Malteških vitezova.U vrijeme sultana Sulejmana uspostavljeni su i uži odnosi s evropskim silama. Godine 1526. potpisana je prva takozvana “kapitulacija” s Francuskom, s kojom je dogovorena slobodna trgovina, a na Francusku prenijeto pravo sudske vlasti nad njenim građanima na teritoriji Osmanskog Carstva. Godine1566. osmanske trupe ponovo kreću prema Beču s namjerom da osvoje glavni austrijski grad. Malo prije dolaska na cilj, Sulejman I umire. Bilo je to na dan 5. septembra 1566. godine pri opsadi grada Sigeta u Ugarskoj, kojeg su branile kombinovane hrvatsko-austrijske trupe pod komandom bana Nikole Šubića Zrinskog. Ta je opsada osmansku armiju dugo zadržala i poslije duge i krave borbe sa velikim žrtvama Turci su zauzeli sigetsku tvrđavu. Pri turskom jurišu preživjeli branioci su pokušali proboj iz okruženja. Na njihovom je čelu jurišao lično Nikola Zrinjski. Ovaj proboj nije uspio, a Nikola Šubić Zrinjski je živ uhvaćen i kasnije pogubljen. Njegovu je glavu je svom rođaku Gulabi-paši, zapovjedniku Budima, poslao veliki vezir Bošnjak Mehmed-paša Sokolović. Gulabi –paša je tu glavu proslijedio kao opomenu austrijskom caru u Beč. Sultan Sulejman je preminuo u toku poslednjeg turskog juriša na Sigetsku citadelu. Veliki vezir Mehmed-paša Sokolović je tu smrt vješto prikrio od vojske, da bi se izbjegla pometnja i konfuzija, kao i mogući dinastički sukobi za vlast. Mehmed paša je dao balzamirati tijelo sultana Sulejmana. Vojsci je objavio da je sultan Sulejman naredio povlačenje nazad u Tursku. Balzamiranog sultana je Sokolović postavio na tron kraj kojeg je marširala njegova vojska ništa ne sluteći. Tek kada je turska vojska stigla u Beograd, on je javno objavio Sulejmanovu smrt. Sultana Sulejmana Veličanstvenog na prijestolu zamjenjuje njegov sin Selim II. Taj je sultan bio sušta suprotnost svom ocu. Nije volio previše ratovati, već se odao ovozemaljskim uživanjima i trošenju ogromnog blaga naslijeđenog od slavnog oca. Jedino što je uspio osvojiti za vrijeme svoje kratke vladavine je bilo ostrvo Kipar. Zauzimanje Kipra je naredio nakon što je dobio informaciju da je vino na tom otoku najbolje na Mediteranu. Za vrijeme Selimovog vrlo kratkog života, defacto vladar u Osmanskom carstvu je bio veliki vezir Bošnjak Mehmed Paša Sokolović.
( Nastaviće se)