Piše: Saud Grabčanović
Nastanak bogumila i Bosanske crkve
Istorijat nastanka Bosanske crkve i Bogumila u Bosni je veoma zanimljiv. Bogumilstvo i Bosanska crkva uopšte nisu nastali u Bosni niti u njenom susjedstvu. Ovo učenje je u Bosnu doneseno iz Bugarske preko Srbije, vjerovatno u 11. vijeku. Svoj najveći uspon ovo učenje i crkva doživljavaju u 13 i 14. vijeku, kada ga ispovijeda većina stanovništva tadašnje Bosne. Bosanska crkva je za velike kršćanske crkve, katoličku i pravoslavnu, predstavljala otpadničku sektu čije je učenje šizma ili hereza. Ove su crkve protiv novog učenja propovijedale i predvodile nemilosrdne progone i križarske vojne sa masovnim pokoljima njenih vođa i sljedbenika. Prema svom učenju Crkva bosanska pripada skupini ranohrišćanskih crkava katarsko-paterenskog učenja, sa elementima gnosticizma, Manijevog učenja i monofizitske orijentacije ( monofizit grčki = jedno lice, Krist je sam Bog, nema svetog trojstva u njemu). Korijeni ovoga učenja sežu u daleku prošlost u doba nastanka kršćanstva kao religije. Bogumilsko učenje, pored izvora u Isusu Kristu, Jevanđeljima i Pavlovim poslanicama, ima elemente grčkih, rimskih, azijskih i egipatskih misterija, te ima puno elemenata iz Manijevog učenja ( Mani je bio perzijski prorok koji je stvorio Manijevu šizmu – kombinaciju zoroastraizma (stare perzijske Zaratustrine religije), budizma i kršćanstva. Zbog ovog dijela vezanog za Manijevo učenje, Bogumile su još nazivali i Manihejcima (Manijevi sledbenici). Manijevo učenje je nastalo u trećem vijeku nakon Krista, a tri vijeka prije islama. U tom učenju ima puno elemenata koji se kasnije javljaju u učenju islama. Pored ovih elemenata, u islamu imamo i elemente Arijevog učenja, a on je tvrdio da Krist nije bio Bog, nego običan, od Boga odabrani čovjek-poslanik.
Religijsko učenje iz kojeg su kasnije u našim krajevima nastali bogumili nastalo je u 7.vijeku u Armeniji i taj se pokret zvao Pavlićni. Pored ove sekte nastala je, sa nešto više elemenata Manijevog učenja, i sekta koja se zvala Masalijani ili Euhiti . U Armeniji je od ranije ispovijedana vrsta kršćanstva koja je za katolike i pravoslavce bila krivovjerje-hereza. Kršćansku vjeru Armeni su prihvatili još u 3.vijeku od apostola Jude i Tadeja. Oni su narod koji je prvi na svijetu primio kršćanstvo, a Armenija je prva država koja je tu religiju prihvatila kao državnu. Stotinu godina prije Rima i cara Konstantina ! Crkva pripada tzv. «monofizitskim» kršćanskim crkvama (monofizit grčkom znači jedno lice). Ova crkva priznaje samo jedno lice Kristovo- božansko. Oni odbacuju da je Krist bio i Bog i čovjek i Sveti duh, on je za njih samo Bog! Ova se crkva zove i predkalcedonska, jer priznaje samo tri prva ekumenska sabora: Prvi nicejski, Prvi carigradski i Efeški sabor, a odbacuje dogmatske odluke Kalcedonskog sabora kao i odluke svih ostalih kasnijih crkvenih sabora. Ovaj stav Armenske apostolske crkve smatra se prvim raskolom jedinstvene kršćanske crkve, a desio se u 5.vijeku. Znači, i sama je Armenska crkva, koja i danas postoji, bila heretička za ostale kršćane, katolike i pravoslavce. Danas većina Armena pripada toj crkvi, a manji broj armenskoj Katoličkoj crkvi. Odmah nakon pojave učenja Pavlićana i naglog širenja njihove sekte, protiv njih je u Armeniji došlo do pogroma i zabrane te nove vjere. Ubijani su crkveni dostojanstvenici, mučeni i ubijani sljedbenici Svete knjige i spisi spaljivani, kao i njihove crkve. Učenje Pavlićana su vladajuće strukture i crkva u Armeniji brutalno uništile. Jedan manji dio Pavlićana je protjeran u dio današnje Bugarske koji se zove Trakija. U to vrijeme je taj dio Bugarske, kao i najveći dio Armenije, bio unutar Bizantskog carstva. Prognani Pavlićani su u Trakiji pronašli plodno tlo za širenje svoga učenja. Učenje se proširilo i na ostali dio carevine Bugarske i Makedoniju, koja je tada bila u njenom sastavu. Među Bugarima ovo učenje postaje veoma popularno, pa ga za kratko vrijeme prihvata većina običnog naroda. Za propovijedanje i širenje ove nove vjere među Bugarima najveće zasluge je imao jedan bivši pravoslavni pop koji je imao crkveno ime Bogomil. Sljedbenici te sekte su se od tada nazivani bogumili. U Bugarskoj je ta nova religija ubrzo izazvala reakciju cara Petra I, plemstva i Pravoslavne crkve. Protiv ove crkve i njenih sledbenika u Bugarskoj je proveden veliki pogrom. Bogumili su masovno ubijani, a jedan mali dio njih je pobjegao u obližnju srpsku državicu Rašku, u kojoj je tada vladao srpski župan Stevan Nemanja. Bogumilsko učenje je ubrzo nakon pojave u Raškoj bilo prihvaćeno od velikog broja vjernika. Srbi su masovno napuštali pravoslavlje i prelazili u bogumilstvo. Ovo je ubrzo izazvalo žestoku reakciju crkve i samog župana Nemanje. Brzom i nemilosrdnom intervencijom on je u korijenu uništio Bogumilsku crkvu koju su i u Raškoj proglasili za otpadništvo i herezu. O tome kako je izgledao taj progon govore hronike iz tog vremena. Nemanja je u tom progonu upotrijebio vojsku, a kako je to izgledalo – evo opisa savremenika tog događaja: «Jedne popali (žive spali, pr.autora), druge različitim kaznama kazni, treće progna iz države svoje, a domove njihove i sve imanje sakupiv razda prokaženim i ubogim. Učitelju njihovu jezik odreza u grlu njegovu, što ne ispovijeda Krista, sina Božijeg, a knijge njegove nečastive spali i izgna ga».
( Ovo nas neobično podsjeća na događaje u Bosni u minulom ratu.Ovo je tipično srpsko «rješenje» problema : šta treba uraditi sa drugima i drugačijima. Ova njihova «metoda» se vuče za njima kao rep kroz cijelu njihovu istoriju!)
Nakon stravičnog pokolja i progona koje su doživjeli u Nemanjinoj Raškoj, preživjeli bogumili nalaze spas u slobodnoj banovini Bosni, gdje ih po prastarom bošnjačkom običaju dočekuju raširenih ruku kao drage goste. Tu oni nalaze pogodno tlo za razvoj i širenje svoga učenja. Bosansko plemstvo, sam ban, kao i narod, ubrzo prihvataju bogumilsko učenje i pristupaju novoj crkvi , koja se od tada naziva «Crkva bosanska».
(Nastaviće se)