Piše: Saud Grabčanović
Vojna služba u BiH u doba Austro-Ugarske
Bosanskohercegovački pješadijska regimenta
Za vrijeme austrougarske vlasti donesen je vojni zakon prema kojem su svi Bosanci bili duzni služiti austrougarsku vojsku. Bosanskohercegovačka vojska osnovana je Vojnim zakonom kojeg je proklamovao car i kralj Franjo Josip 4. novembra 1881. godine. Tim je zakonom proglašena vojna obaveza (regrutacija) za sve umno i tjelesno sposobne muškarce u Bosni i Hertcegovini koji navrše 20 godina starosti.Vojni je zakon naišao na širok otpor u zemlji, pa čak i oružanu pobunu, ali je ona vrlo brzo ugušena. Treba istaći i podatak da su, nakon uvođenja Vojnog zakona, na teritoriji BiH osnovane četiri okružne komande u: Sarajevu, Banjoj Luci, Tuzli i Mostaru. Već naredne 1882. godine oformljene su prve četiri pješadijske čete.Od tada su mladići iz BiH morali služili u austrougarskoj vojsci i to u posebnoj vojnoj jedinici koja je bila poznata kao Bošnjačka regimenta. To je bila elitna jedinica u vojsci Austrougarske monarhije, sa posebnim privilegijama. Jedinica je imala zasebnu uniformu u odnosu na ostale uniforme korišćene u austrougarskoj vojsci tog vremena. Bošnjačke regimente su imale i posebne brojeve unutar austrougarske vojske. Na teritoriji Bosne i Hercegovine postepeno je formirano 12 streljačkih bataljona, između 1885. i 1892. godine, iz kojih su 1. januara 1894. godine nastale četiri pješadijske regimente i to: Prva bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Sarajevskog okruga, a locirana je bila u kasarni u Beču, Druga bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Banjalučkog okruga, a locirana je bila u kasarni u Grazu, Treća bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Tuzlanskog okruga, a locirana je bila u kasarni u Budimpešti, i Četvrta bošnjačka regimenta, koja je bila sastavljena od regruta iz Mostarskog okruga, a locirana je bila u kasarni u Trstu. Svaka regimenta je imala 4 bataljona, od kojih su 1, 2. i 4. odlazili u garnizonski grad, dok je 3. bataljon ostajao u glavnom gradu svog okruga. 1903. godine formiran je i jedan streljački bataljon, a nakon aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine osnovane su i druge jedinice i bataljoni. Početkom rata 1915. godine osnovana je 5, a u toku rata još i 6, 7. i 8 regimenta. Bosanskohercegovačke vojne jedinice su bile u Prvom svjetskom ratu raspoređivane na frontovima širom Austrougarske monarhije. Neke od njih bile su na Galiciji, Soči, Piavi, Karpatima i regionu Alpa. Posebno interesantna je bila evolucija koja se odigrala u odnosima bosanskog muslimanskog stanovništva prema novoj vlasti na vojnom planu. Prilikom okupacije muslimani i vojne snage Monarhije vodili su žestoke borbe, od granice na Savi pa sve do uličnih borbi po Sarajevu. Muslimani su teško prihvatili uvođenje vojne obaveze, ali tokom ratnih operacije na italijanskom frontu, na Soči, bili su najbolji borci u austrougarskim formacijama. Bošnjaci su od neprijatelja tokom tridesetak godina postali najbolji branitelji i žrtve vojnih interesa K&K monarhije! U ratu su Bošnjačke regimente imale napadačku ulogu i smatrale su se jednim od najelitnijih jedinica austruogarske vojske. Vojna zakletva Bošnjaka glasila je:” Zaklinjem se Bogu Svemogućem da ću biti odan Njegovom Veličanstvu caru i kralju Franzu Jozefu Prvom i da ću slijediti sva naređenja meni predpostavljenih i viših, čak i u životnoj opasnosti.” Od svih regimenti posebna pažnja se pridaje Drugoj bošnjačkoj regimenti, koja je u toku rata dobila 42 zlatne medalje i tako slovila za najodlikovaniju jedinicu u austrougarskoj vojsci. Zlatna medalja je bila najviše odlikovanje u austrougarskoj vojsci. Odlikovanja i ordenje su inače bili u obliku raznih križeva, dok su odlikovanja dodjeljivana Bošnjacima, iz poštovanja prema njima, bila posebnog oblika. Bosanskohercegovačka pješadijska regimenta razlikovala se od svih ostalih jedinica austrougarske vojske po svojoj uniformi. Oficirska uniforma se sastojala od svijetloplavog kaputa sa crvenom kragnom i žutim dugmadima, a od 1894. godine na uniformi se nalazio i broj regimente. Donji dio uniforme se sastojao od svijetloplavih pantalona i plavosivog ogrtača, a na glavi bosanskog oficira nalazio se “crveni fes sa plavim čuperkom”, kao najmarkantnija oznaka Bošnjačke regimente. Ako oficir ne bi bio Bošnjak, onda je na glavi nosio standardnu austrougarsku oficirsku kapu umjesto fesa. Obični vojnici imali su također svijetloplavu uniformu, u donjem dijelu su nosili čakšire u obliku širokih pantalona, te su na glavi imali crveni fes. 1896. godine napravljena je zanemariva promjena u kojem je plavi čuperak na fesu zamjenjen crnim. Vojnici streljačkog bataljona imali su drukčiju uniformu. Oficiri i kadeti nosilu su istu uniformu kao tirolski carski strijelci, dok su obični vojnici nosili sivu uniformu, sa sivim fesom. Kod žandamerijskog korpusa posebno je upadljiv bio šešir sa crnom perjanicom. Kao naoružanje do 1886. godine korištena je u austrougarskoj vojsci repetirajuća puška kalibra 11 mm, dok je nova puška iz 1890. godine, sistem Mannlicher, imala kalibar 8 mm. Šaržer je sadržavao pet metaka sa središnjim paljenjem. Domet tih pušaka iznosio je 2000 m. Pored pušaka, Bošnjaci su u borbi rado koristili noževe i buzdovane. U borbi prsa u prsa bili su nepobjedivi. U Drugoj bošnjačkoj regimeti bilo je vojnika koji uopšte nisu nosili puške, nego samo bombe, noževe ili buzdovane. I neke druge jedinice austrougarske vojske koristile su buzdovane, međutim to je bilo uobičajno oružje Bošnjaka.
Uspomena na hrabre Bošnjake
Danas u Grazu u čast Drugoj bošnjačkoj regimeni postoji jedna spomen ploča, te jedna ulica nosi naziv “Zweierbosniakengasse” (“Ulica Druge Bošnjačke”). Također i u Beču, u Armijskom historijskom muzeju, postoji jedna spomen-ploča podignuta 1929. godine. U septembru 1996. godine Italijani i Austrijanci podigli su spomen-ploču Bošnjacima na mjestu najvećeg italijanskog vojnog poraza, na planini Monte Melleti. U čast Četvrtoj bošnjačkoj regimenti podignut je spomenik u Logu pod Mangratom na istočnom obronku Rombona. U granitu je isklesan carski strijelac i bošnjački infanterista sa fesom koji se obazire prema Rombonu. Spomenik je napravio Ladislav Kofranek, kipar iz Praga. Danas u Italiji, četiri kilometra sjeverno od Gorice, jedan visinski neprohodni greben nosi naziv “Posso del Bosniako”. U vrijeme borbi na Soči, Bošnjaci su herojski branili taj greben i dugo sprječavali italijanskim trupama pristup gradu Gorici. U spomen na te nemilosrdne bitke, taj visinski greben nazvan je “Posso del Bosniako”.
(Nastaviće se)