Naseljavanje prognanika u Bijeljinu i gradove u Bosni
Piše: Saud Grabčanović
Kontinuitet genocida nad Bošnjacima u Srbiji
Strašni pokolji i progoni nad Bošnjacima Srbije odvijali su se u kontinuitetu i sa malim prekidima od sredine 18. stoljeća pa sve do 1867. Godine, kada je «konačno riješeno tursko pitanje u Srbiji». Bošnjaci muslimani su do tog vremena predstavljali značajan procenat stanovništva u Srbiji, a u mnogim regijama i gradovima bili su većinsko stanovništvo. Kakva razlika u odnosu na današnju situaciju, kada su muslimani u Srbiji endemska vrsta i predstavljaju jednocifrenu etničku manjinu u toj zemlji. Muslimani Srbije su najprije ubijani, pljačkani i protjerivani u ratovima koje je protiv Osmanskog carstva vodila Habzburška monarhija u 18 vijeku. Nesretni Bošnjaci Srbije doživjeli su pokolje, progone i uništenje svojih gradova i imovine u nekoliko ratova koje su Austrijanci vodili sa Turcima . Smederevski sandžak je prvi put bio napadnut u Velikom bečkom ratu, koji je vođen od 1683. pa sve do 1699. Godine, i to čitavih 16 godina neprekidno. Austrijanci su upadali preko Save u Srbiju nekoliko puta paleći i žareći. Osmanske su ih trupe sa promjenjljivom srećom uspijevale nekoliko puta vratiti nazad. U svojim prodorima Austrijanci su kao pravi krstaši uništavali sve muslimansko pred sobom. U ratne operacije oni su podigli i lokalno hrišćansko stanovništvo, najviše Srbe koji su im izdašno pomagali u strašnim pokoljima muslimanske nejači : žena,djece i staraca, koji nisu uspjeli pobjeći ispred zavojevača. Trupe Svete lige i Habzburške monarhije su tada duboko prodrle u Srbiju, na Kosovo i u Makedoniju sve do Skoplja. Bošnjaci Srbije su u ta vremena doživjeli prvi genocid, a preživjeli su morali pobjeći iz najvećeg dijela Srbije spasavajući živu glavu. Nakon ovog rata i Karlovačkog mira potpisanog 1699.godine oni su se vratili na zgarišta svojih domova, u svoje razorene gradove i sela i počeli život ispočetka. U kratkom vremenskom periodu nakon toga Srbija je još čak dva puta bila poprište teških ratnih okršaja i ponovnog razaranja od strane austrijskih trupa pod vođstvom princa palikuće Eugena Savojskog. Desilo se to drugi put od 1716. do 1718. godine. Ponovno se desio veliki pokolj muslimana, bezobzirna pljačka njihove imovine, te paljevine i uništavanje bošnjačkih gradova i sela. Došlo je do velikog egzodusa i iseljavanja preživjelog muslimanskog stanovništva u dubinu tadašnjeg Osmanskog carstva. Nakon ovog rata je kompletna Srbija bila okupirana od strane Habzburške monarhije i očišćena od muslimana. Potpisan je sramni Požarevački mir, kojim je teško poraženo Osmansko carstvo izgubilo kompletnu Srbiju i sjeverni pojas u Bosni uz rijeku Savu. Austrijanci su u Srbiji ostali do kraja novog, trećeg rata, koji je vođen od 1737. do 1739. Godine .Rat je završen porazom Austrije i Beogradskim mirom kojim je Srbija bila vraćena Osmanskom carstvu.Taj mir je omogućio ponovni povratak izbjeglih Bošnjaka Srbije,i to nakon punih dvadeset godina egzodusa, na njihova uništena ognjišta i imanja, u gradove i sela širom Srbije. Nakon Beogradskog mira 1739. godine prognani Bošnjaci muslimani ponovo su se vratli u svoj rodni kraj i na svoje posjede u Srbiji. Obnovljeni su uništeni muslimanski gradovi i naselja, nastao je period relativnog mira i blagostanja koji je trajao kratko – pedesetak godina. Početkom 19. vijeka u Srbiji je došlo do velikih pobuna – ustanaka Srba, u kojima Bošnjaci muslimani ponovo teško stradaju, nad njima se vrše strašna zvjerstva i masovna ubistva, pravi genocid. Karađorđevi ustanici nisu se libili ni masovnih silovanja ni od klanja muslimanskih žena, staraca i djece. Preživjeli su bili prinuđeni napustiti svoje kuće i imanja i pobjeći u okolne pokrajine Osmanskog carstva. U periodu od 1804. do 1813. godine, kada je konačno slomljen Prvi srpski ustanak, Karađorđevi ustanici su izvršili pokolje nad Bošnjacima u nizu gradova Srbije . Prvi srpski ustanak je započeo pod devizom : „Generalno trebljenje Turaka iz naroda“, kako ga je označio srpski diplomat i historičar Stojan Novaković, a odvijao se na tlu Srbije od 1804. do 1812. godine. U poticanju ovoga genocida ogromnu ulogu imala je Srpska pravoslavna crkva. Na čelu Srba stajao je Đorđe Petrović zvani Karađorde. Ovdje ću spomenuti dva najveća zločina nad Bošnjacima Srbije u Prvom srpskom ustanku: pokolj u Beogradu i pokolj u Sjenici. Pored ova dva pokolja u Srbiji ih je izvšeno još desetak.
Pokolj Bošnjaka u Beogradu.
O pokolju koji se dogodio 1807. Godine, kada su Srbi zauzeli Beograd, Vuk Stefanović Karadžić (1787.-1864.), upotrebljavajući famozni glagol „očistiti“ za označavanje genocida nad muslimanima, kaže: „Pošto Srbi uzmu i očiste Beograd od Turaka godine 1807, premjesti se Sovjet iz Smedereva u Beograd.“(V.S. Karadžić, „Srpska istorija našeg vremena“, Beograd, 1969, str. 83.). Službeni Karađorđev biograf Konstantin N. Nenadović piše: „Ogorčeni Srbi i poslije toga (poslije zauzimanja Beograda, op. M. O.) klali su Turke, gdje su god koga našli, nisu štedili ni ranjenike, ni žene, ni decu tursku.“(K. N. Nenadović, „Život i dela velikog Đorda Petrovića Karađorda“, Beograd, 1971., str. 166). Isti Nenadović dalje piše:„Kako (Karađorde) dođe u Beograd, u tajnom zasedanju Soveta, rešeno bude: da se sviTurci i iz donjeg Grada očiste. (..) No kako je po odlasku Sulejman-paše još mnogo Turaka u donjem gradu sa ženama i decom zaostalo, taj isti dan i u Beogradu rasplamti se osvetna seča Srba nad Turcima, kojoj osveti i gorkoj razjarenosti Srba ni same vojvode niti su smele niti mogle od toga Srbe uzdržati, i ta seča dva je dana trajala, tražeći i ubijajući sakrivene Turke po kućama. I samo oni su pošteđeni bili koji su se obećali pokrstiti…“ Prema sintetičkom izvještaju koji je izradila obavještajna služba austrijske vojske o genocidu nad civilnim muslimanskim starosjedilačkim stanovništvom u Beogradu, koje su oslovljavali kao Turci, Srbi su zapalili četrdeset muškaraca koji su se branili iz jedne kuće. „Osveta Srba još nije bila zadovoljena: odlučeno je poubijati žene i djecu koji su ostali u gradu, i samo s teškom mukom nekolicini prvaka ljudskijih osjećaja pošlo je za rukom spriječiti to nedjelo. Što se odlikovalo mladošću i ljepotom, uzeše sebi srpski prvaci za krevet, ostale i djecu poslaše u Niš. Da bi opravdali te sramne okrutnosti, tvrdili su kako su beogradski Turci namjeravali zatrti Srbe.“ Citat prema: Mirko Grmek : “Etničko čišćenje, povijesni dokumenti o jednoj srpskoj ideologiji, Nakladni zavod Globus, Zagreb 1993, str. 18.).
Pokolj Bošnjaka u Sjenici .
Srpski ustanici 9. juna uđoše u Sjenicu. Tokom ovih napada Karađorđevih ustanika pobijeno je više od polovine sjeničkog bošnjačkog stanovništva, oko 2.500. lica. Antonije Protić, savremenik tih zbivanja, ovako je vidio napad na Sjenicu: «Sjenički grad osvojen je 23. aprila 1809.godine. No, ovdje moram se groziti, a valja mi istinu kazati. Karađorđe je Turcima učinio na častan način puštati Turke, sa ženama, djecom malom. No, ujutru, kad su započeli Turci izlaziti iz grada, Srbi ne čekajući da izvrve iz grada, no započnu uskakati preko zida unutra. Karađorđe je branio i odbijao, ali nije mogao vojsku zaustaviti. Turci jedva uspeju tri časti izaći iz grada, a proći koji su se zatekli, okrenu na naše pucati i u tome se povede strašan po polju sjeničkom boj. Ovdje se nije gledalo ni muško ni žensko ni dete , a je li koji Turčin sa kadom umak'o to se ne zna. Pešak sasvim ostane po polju… Karađorđe je zapovedio da se glave donesu u Sjenicu. I tako, svrši se ovaj boj. Glave su donijete, no nije bilo dosta kočića da se sve ponabijaju , posebno dečije,već su onako pomešane u paradu, a čislom, ako je jedna manje od 2.500.» Interesantno,Vuka S.Karadžića je zgrozio sjenički pokolj pa je napisao : «Nije dužnost istoričara da krije od naroda njegovu sramotu nego da mu je, kao istinoljubac, otkriva u cilju odbacivanja takve prošlosti. Zbog toga što je istinito prikazao zlodjela i nemanja časti pri davanju riječi i poštovanju dogovora (čojstva), koja su ustanici na čelu sa Karađorđem počinili nad sjeničkim bošnjačkim življem.» Vuka su zbog ovakog pisanja osuđivali srpski istoričari Batalaka, Milićević i dr. Prenosi se da je i sam Karađorđe rekao: “Ne bi propali niti bi tako razdražili Turke da nismo ubili pašu, krstili Turke, uzimali im žene i djevojke i išli na Sjenicu”. Prvi srpski ustanak su Turci uz pomoć bošnjačke vojske iz Bosne uspjeli slomiti 1813. Godine. Srpski zločinci, koje nije stigla zaslužena kazna, masovno su pobjegli iz Srbije, a na čelu tih kukavica je bio samozvani vožd Karađorđe. Dvije godine kasnije, 1815. Godine, vojvoda, a kasnije knjaz Miloš Obrenović, započeo je tzv. Drugi srpski ustanak. On je vodio mnogo mudriju politiku od nasilnog Karađorđa. Malo je ratovao, a više pregovarao sa sultanom i Portom, tražeći samo malu autonomiju za svoj narod. U tom ustanku velikih pokolja i progona Bošnjaka muslimana u Srbiji nije bilo. Knjaz Miloš je «rješenje turskog pitanja» ostavio za bolja vremena. Nakon ustanaka i postignutog mira, dio preživjelih Bošnjaka se ponova vraća na vjekovna ognjišta u Srbiji, obnavlja svoje uništene domove i počinje život iz početka. Kada su Srbi tridesetih godina 19. stoljeća od sultana dobili autonomiju, kod njih su se ponovo probudile monstruozne ideje o progonu komšija Bošnjaka iz Srbije. Prvo je na tome intenzivno radio Knjaz Miloš, počevši od 1830. Godine, i to svim mogućim sredstvima , uz pomoć Rusije i zapadnih sila, a najviše potkupljivanjem korumpiranih osmanskih carskih službenika, pa i samog sultana! Njegovo (ne) «delo» je okončao njegov sin knjaz Mihajlo 1867. Godine, kada je i poslednji Bošnjak musliman napustio njegovu Knjaževinu Srbiju. Progoni i iseljavanja Bošnjaka iz Srbije su vršeni u nekoliko etapa, a najveći progon muslimana desio se 1862.godine.
( Nastaviće se)