Piše: Saud Grabčanović
Pobuna hamzevija u Gornjoj Tuzli
Pogubljenjem šejha Hamze Balija i progonom hamzevija 1573. godine u Bosni i širom Carstva vlasti nisu uspjele potpuno uništiti ovaj tarikat i iskorijeniti Hamzine ideje. Hamzevije su nastavile postojati kao tajno udruženje još nekoliko stoljeća, ali je broj pripadnika ove sekte bio jako mali i stalno se smanjivao. U vrijeme dok je tajni hamzevijski tarikat bio još uvijek jak u Bosni, zabilježena je pobuna hamzevija u Gornjoj Tuzli 1582. godine. Kako navodi Adem Handžić, u Gornjoj Tuzli je tada bila formirana i “derviška vlada”sa snažnim političkim tendencijama, a djelovanje hamzevija bilježe i izvori iz 17. stoljeća, koji kažu da se u Gornjoj i Donjoj Tuzli “nalaze krivovjerci, Hamzini sljedbenici”. O ovom događaju govori pet carskih naredbi upućenih kadijama Zvornika, Gračanice, Tuzle i Sarajeva, kao i zvorničkom sandžak-begu i bosanskom begler-begu, u vremenu između 1. juna i 14. novembra 1582. godine. Adem Handžić donosi faksimil i prijevod prvog fermana, od 8.džumada 990. hidžretske godine (1. juna 1582.). Iz ovog fermana može se razabrati da je u Gornjoj Tuzli bila formirana i “derviška vlada“, u kojoj su bili Mehmed sin Hasanov, koji se nazivao “sultanom“, Husein-aga koji se nazivao “vezirom“, Ali-Hodža koji se nazivao “stambolskim kadijom“ i Memija, sin Iskenderov, koji se nazivao defterdarom. Iz fermana se također može zaključiti da oni nisu bili uhvaćeni, da su uspjeli pobjeći pred kadijinim ljudima. Džemal Čehajić piše kako su pojava i širenje melamijsko-hamzevijskog učenja sredinom 16. vijeka u Bosni i Hercegovini, a naročito u tuzlanskom kraju, i stvaranje brojnog i snažnog hamzevijskog bratstva, koje je postepeno prerastalo u religiozno-socijalni pokret s određenim političkim tendencijama, na tako isturenim provincijama prema Evropi izazvali sumnje i strah, što je izazvalo reagiranje oficijelne ortodoksne uleme i osmanske administracije. U progonima hamzevija u Bosni i Hercegovini i Istanbulu učestvovali su i najistaknutiji predstavnici bosanske ortodoksne uleme: Hasan Kafija-Pruščak i sarajevski mula Bali-efendija, a od strane vlasti veliki vezir Mehmed-paša Sokolović. Uprkos svim progonima, hamzevijski tarikat uspio se održati, pa o prisustvu hamzevija u 17. vijeku saznajemo iz saopštenja Ataija (umro 1634.) koji kaže da su se još u njegovo vrijeme u Gornjoj i Donjoj Tuzli nalazili krivovjerci, Hamzini sljedbenici. Ibrahim sin Timurhana,unuk šejha Hamze, zvani al-Kazzaz (Svilar), sklonio se iz Bosne da bi izbjegao sudbinu svoga djeda i njegovih sljedbenika, putovao je mnogo po arapskim zemljama, a u svakom gradu u kojem je boravio predstavljao se pod drugim imenom. Bio je značajan pisac mističkih djela i propagator melamijsko-bajramijskog reda u Egiptu i uopšte u arapskom svijetu, a umro je 1617. godine u Kairu.
(Nastaviće se)