Piše: Saud Grabčanović
Obnova hamzevijskog tarikata i hamzevije u književnim djelima BiH pisaca
Prema nekim autorima, u obnovljenoj državi BiH, poslije posljednjeg rata obnovljeno je djelovanje mnogih derviških tarikata, pa je tako došlo i do obnove djelovanja kontroverznog hamzevijskog tarikata. Ćazim Hadžimejlić piše kako su se nedavno na zidovima nekih džamija u Gornjoj Tuzli pojavili tekstovi i stihovi u nestalik pismu u kojima se može prepoznati hamzevijski i melamijski stil. U časopisu Kelamu’l Šifa’, u broju posvećenom hamzevijama, pod naslovom “Hamzevijski tarikat živi“, objavljen je razgovor koji je Ćazim Hadžimejlić vodio s profesorom Baha Dogramandžijem iz Istanbula, pripadnikom hamzevijskog tarikata u Turskoj. Ovaj teolog tvrdi da ovaj tarikat postoji u Turskoj u kontinuitetu i da nikada nije prestajao sa svojim djelovanjem! Hamzevije se pominju u romanima bosanskohercegovačkih pisaca, u „Tvrđavi“ Meše Selimovića iz 1970. i u romanu „Hodža Strah“ Derviša Sušića iz 1973. godine. U književnim djelima ovih naših velikana su hamzevije i hamzevijske ideje predstavljene kao simboli i nosioci otpora i pobune. U romanu „Tvrđava“ Meše Selimovića pobunjenička obilježja hamzevijskog tarikata mogu se prepoznati kao jedan od nosilaca radnje. Hamzevijske ideje predstavljaju pokretač djelovanja studenta Ramiza, koji svojim pobunjeničkim govorima uznemirava vlast. Ramiz svojim intimnim strepnjama uznemirava glavnog junaka Ahmeta Šabu, kojemu je svoje tajne otkrio derviš hamzevijskog reda. Taj derviš javno govori da upravljači nisu potrebni, ni vladar, ni država, sve je to nasilje. Dovoljni su ljudi koji se dogovaraju o svemu, obični ljudi, koji obavljaju svoje poslove i ne žele da vladaju nad drugima, a ne daju da iko vlada nad njima, i dovoljna je Božija milost koja će im pomoći. Prema današnjim poimanjima ovo je čista anarhistička ideologija! Tog derviša su ubili, ali su njegove riječi ostale. Pod uticajem ovakvih razmišljanja, koje pisac pripisuje dervišima hamzevijama, student Ramiz drži uvečer propovijedi u Alipašinoj džamiji, gdje govori “ono što pametan čovjek nikad ne govori javno“, a jednoj od ovih propovijedi sa strahom i nemirom prisustvuje i glavni junak romana Ahmet Šabo. Drugi roman koji govori o hamzevijama je roman „Hodža strah“ Derviša Sušića. Spominjanje šejha Bedreddina, kao i Mustafe Borkludžije, stavlja radnju romana „Hodža Strah“ u kontekst rada o ustancima i pobunama na prostoru Osmanskog carstva predvođenih heterodoksnim derviškim redovima. Šejh Bedreddin je istorijska ličnost. On je 1416. godine sa svojim učenicima pokrenuo pobunu u Osmanskom carstvu koju Nedim Filipović naziva radikalnim socijalnim ustankom. Baza Bedreddinovog ustaničkog pokreta bila je u Deli Ormanu, današnjem bugarskom gradu Ludogoriu, koji se nalazi u sjeveroistočnoj Bugarskoj. Bedreddinov ustanak u Rumeliji počeo je u ljetnim, a završio u zimskim mjesecima 1416. godine. Iste godine dogodio se i ustanak Börklüdže Mustafe i Torlaka Hû-Kemala, a njih je šejh Bedreddin pri svom nastupanju pred narodom u Rumeliji javno nazivao svojim adeptima, koji su podigli ustanak u Anadoliji po njegovoj želi i zapovijedi.