Piše: Saud Grabčanović
Velike vojvode Rusaga bosanskog
Veliki vojvoda bosanski – to je bila dvorska titula u Bosanskom kraljevstvu, koju su bosanski kraljevi dodijeljivali svojim najvišim vojnim zapovjednicima, obično najuticajnim i najsposobnijim među bosanskim plemstvom.
(Miller, William (2014). Essays on the Latin Orient. Cambridge University Press. str. 481.)
Veliki vojvoda (knez) bosanski je bila dvorska titula u bosanskoj srednjovjekovnoj državi, a njeni prvi nosioci zabilježeni su sredinom 14. stoljeća. (Wikipedia (engleski)
Titulu “Velikog vojvode bosanskog” je dodijeljivao kralj ili kraljica svojim najvišim vojnim zapovjednicima.( Malcolm, Noel (2002). Bosnia: A Short History. Pan Books, Pan Macmillan of Macmillan Publishers Ltd.)
Titulu Velikog vojvode Rusaga bosanskog od bosanskih kraljeva dobijali su samo najmoćniji, najsposobniji i najbogatiji plemići koji su kralju bili potpuno odani. Da napomenem, naziv „Rusag bosanski“ je u srednjem vijeku korišten u Bosni kao narodno ime koje je na tadašnjem bosanskom jeziku imalo isto značenje kao i naziv : „Kraljevstvo bosansko“ ili „Sva Bosna“. Uticaj bosanskih velikih vojvoda je na bosanskom dvoru, kao i u cijeloj zemlji, bio veoma jak, a oni su bili posebno poštovani i uvažavani od ostalog bosanskog plemstva. Kao savjetnici bana, kasnije kralja, oni su zajedno sa njim odlučivali o svim važnijim ekonomskim i političkim pitanjima u zemlji, kako unutrašnjim, tako vanjskim. Oni su takođe zajedno sa vladarem odlučivali po pitanjima rata i mira sa protivničkim zemljama i narodima koji bi ugrozili suverenitet Bosanskog kraljevstva/banovine. Velike su vojvode u ratu predvodile bosansku vojsku. Najbolji primjer za to jeste Veliki vojvoda Vlatko Vuković, koji je predvodio bosanske trupe u čuvenoj bitci sa Turcima na Kosovu polju 1389. godine. Vlatka i bosanske trupe je u pomoć Srbima poslao kralj Tvrtko I Kotromanić. Velike vojvode bosanske su takođe imali presudan uticaj pri izboru novoga bosanskog kralja nakon smrti ili abdikacije njegovog prethodnika. Danas postoji mnogo dokumenata koji to dokazuju. Posebno veliki uticaj na izbor bosanskih kraljeva nakon smrti prvog bosanskog kralja Tvrtka imao je vojvoda Hrvoje Vukčić –Hrvatinić.
Nakon smrti ili abdikacije ranijeg kralja u Bosni se praktikovalo sazivanje posebnog sabora ili, kako se to tada zvalo, „Stanka“, na kome bi se birao novi kralj od strane plemstva koje bi tu došlo iz cijele Bosne. Sastanak se uvijek održavao u mjestu Mile (današnji Arnautovići) pored grada Visokog. U Milama se nalazila ljetna rezidencija bosanskih vladara, kao i crkva u kojoj su se svi bosanski banovi i skoro svi kraljevi krunisali, a u njoj su se nalazile i grobnice prvih bosanskih vladara. Grad Visoki i teritorija visočke doline uz rijeku Bosnu su kolijevka srednjovjekovne bosanske države, gdje je ona prvobitno i nastala i sa koje se širila na okolne teritorije. Grad Visoki i Mile su predstavljali prvu prijestolnicu naše zemlje.
O Milama i „Stanku“ naš čuveni istoričar pok. Dubravko Lovrenvić je napisao: “Ni jedno drugo mjesto osim Mila na području srednjovjekovne Bosne ne spominje se u kontekstu održavanja sabora i krunjenja bosanskih vladara. S jedne strane, sabor je bio važan dodatak mnogim srednjovjekovnim državama, a predstavljao je zbor glavnih plemića zemlje koji se u Bosni najčešće javlja pod terminom „stanak”. Diplomatička građa povezuje instituciju „Stanka“ s Milima, a izvori o franjevačkom samostanu sv. Nikole bili su ključni pri ubikaciji ovoga mjesta. Arheologija je, pored toga, egzaktno konstatirala lokaciju kao mjesto gdje su se nalazili vladarski grobovi, posebno grob kralja Tvrtka I, o kojima najstarije pisane vijesti potječu iz XVII stoljeća. Prema svjedočanstvu povelje kralja Tvrtka I Hrvoju Vukčiću iz 1380. Godine, u Moštrima su se nalazili „dvori kraljevstva“, što dodatno potencira crkveno-politički značaj ovoga lokaliteta. Moštre se u kontekstu vladarske djelatnosti u izvorima spominje do 1397, a već od 1399. godine pristižu vijesti o dvoru u Podvisokom. Dvije vladarske isprave iz vremena od 1399. do 1421. godine izričito spominju kraljevski dvor u Podvisokom. U ovom razdoblju Podvisoki je često bilo rezidencija kraljeva Ostoje i Tvrtka II i poprište izdavanja više povelja od strane ovih kraljeva.“
U svim južnoslovenskim srednjovjekovnim državama, pa tako i u Bosni, postojala je titula knez ili veliki knez, što je u slučaju Bosne više u odgovaralo velikom feudalnom posjedniku, s odgovarajućim uticajem na stanku (Veliki bosanski rusag ili sva Bosna- sjedište Mile kod Visokog), gdje se okupljalo bosansko plemstvo, bez obzira na rang i status.Titula „Velikog vojvode” je bila specifično bosanska titula, mada su i vojvode u ostalim zemljama u blizini igrale važnu ulogu u komandovanju vojskom. (Kurtović, Esad (2009) „Veliki vojvoda bosanski Sandalj Hranić Kosača“, Historijske monografije; knj. 4 izd.Institut za istoriju Sarajevo) .
Svi nosioci titule „Velikog vojvode Rusaga bosanskog“ :
- Hrana Vuković (?–1380)
- Hrvoje Vukčić Hrvatinić (1380–1388)
- Vlatko Vuković (1388–1392)
- Sandalj Hranić (1392–1435)
- Tvrtko Borovinić (1428–1433)
- „Herceg“ Stjepan Vukčić Kosača (1435–1448)
- Radislav Pavlović (1441–1463)
(“Veliki vojvoda bosanski Sandalj Hranić Kosača”, Esad Kurtović, Institut za historiju Sarajevo, 2009.)
(nastaviće se)