Piše: Saud Grabčanović
Uticaj i moć Hrvoja Vukčića Hrvatinića u Bosanskom kraljevstvu
U trenucima najveće ekspanzije srednjovjekovne države Bosne, na vrhuncu svoje političke moći, u martu 1391. godine umro je prvi bosanski kralj Tvrtko I. Njega je na bosanskom prijestolu naslijedio Stjepan Dabiša, koji ni iz daleka nije bio njemu ravan. Isti je slučaj bio i sa ostalim kraljevima koji su slijedili nakon Dabiše. Vladavina manje sposobnih kraljeva je dovela do slabljenja centralne vlasti u Bosanskom kraljevstvu. Slabljenjem kraljevske vlasti u Bosni je započeo proces razvoja feudalnih odnosa koji su vodili u pravcu osamostaljivanja najmoćnijih bosanskih velikaša. Slični procesi razgradnje centralne vlasti su se u ta vremena odvijali u svim srednjovjekovnim evropskim državama. Prvi bosanski velmoža koji je krenuo putem osamostaljivanja bio je Hrvoje Vukčić Hrvatinić, pravi gospodar „regulus Bosnensis“, kakvim ga označavaju isprave. Hrvoje je od svih tadašnjih bosanskih plemića bio najpodobniji da sjedne na prijestolje bosanskih kraljeva. Međutim, vojvoda Hrvoje se nije mogao okruniti bosanskom krunom pošto je ona od davnina pripadala Kotromanićima. Vojvoda Hrvoje nije bio Kotromanić da bi mogao uzeti krunu, ali je, na drugoj strani, on bio najmoćniji bosanski velikaš toga vremena, pa je direktno uticao na izbor bosanskih kraljeva. Tako su Tvrtkovi „nasljednici“ na bosanskom prijestolju, za vrijeme hercega Hrvoja, redom bili: Stjepan Dabiša (1391-1395.), Jelena Gruba (1395-1398.), Stjepan Ostoja (1398-1404.), Tvrtko II Tvrtković (1404-1409.) i Stjepan Ostoja (drugi put 1409-1418.). Na izbor svih njih je Hrvoje direktno uticao. Mađarski istoričar L. Thalloczy za Hrvoja je rekao ovo: „Njegova je osoba markantna pojava u bosanskoj povijesti“.
Hrvojevo učešće na viteškom turniru u Budimu 1412.godine
Ugarska je u prvom desetljeću 15. vijeka bila u ratu sa Mletačkom republikom, dok joj je sa sa juga prijetila stalna opasnost napada od strane ojačalog Osmanskog carstva. I sa zapada Ugarska je trpjela pritisak Habzburške monarhije, koja se u to vrijeme, kao drugorazredna sila, nastojati nametnuti u Evropi. Istovremeno je na sjeveru Evrope trajao žestoki vojni sukob između Njemačkog viteškog reda i unije Poljske i Litvanije. Ugarski kralj i car Svetog rimskog carstva Žigmund (Sigismund) Luksemburški je u želji da popravi položaj svoje države 15. marta 1412. godine sklopio mirovni ugovor sa poljskim kraljem Vladislavom Jagelom, u cilju sprečavanja stvaranja koalicije Poljske, Austrije i Mletačke republike protiv Ugarske. Da bi ojačao političko prijateljstvo sa Vladislavom, Žigmund ga je pozvao da mu dođe u posjetu u Budim i da sa njim provede vrijeme u svečanostima, gozbama, zabavi, a naročito lovu, što je Vladislavu bila najveća strast. Vladislav mu je došao u posjetu i tako je učvršćeno njihovo prijateljstvo. Dobivši Vladislavov pristanak car i kralj Žigmund je postao arbitar u rješavanju nemačko – poljskih odnosa, pa je na kraju uspio da izdejstvuje mir između zaraćenih strana. U čast potpisanog mirovnog sporazuma on je organizovao neviđeni spektakl na svom dvoru u Budimu. Nekoliko dana poslije Uskrsa, 6. aprila 1412. godine, kralj Žigmund (Sigismund) koji je tada boravio u Košicama, obavijestio je pismima brojne evropske države i slobodne gradove da je došlo do dogovora između Njemačkog reda i poljskog kralja, te da u čast sklopljenog mira on priređuje veliku svečanost u Budimu. Ugarski dvor je slao diplomatske prepiske po cijeloj Evropi o ovom događaju Kada se Žigmund sa poljskim kraljem vratio iz lova preko Egera u Budim, 16. maja iz Budima je izdao poziv svim članovima Zmajevog reda da nakon turnira učestvuju u zajedničkom vojnom pohodu protiv austrijskog hercega Fridriha Habsburškog. U to vrijeme su u Budim polagano pristizale zvanice iz svih evropskih srednjovjekovnih država. Budim je tada ugostio 1.500 vitezova, 3.000 paževa i oko stotinu plemića uz oko 40.000 konja svih vrsta. Na viteškom turniru su učestvovali vitezovi iz : Bosne, Ugarske, Hrvatske, Češke, Vlaške, Poljske, Pruske, Osmanskog carstva, Litvanije, Rusije, Srbije, Moldavije, Tatarske zemlje, Bavarske, Njemačkih zemalja, Francuske, Lotrangije, Engleske i Albanije. Najprije je za zvanice bio organizovan lov u trajanju od sedam dana, kao i veliko ribarsko takmičenje. Dana 3. juna 1412. godine su na budimskom dvoru održane dvodnevne velike viteške igre, u kojima su se vitezovi nadmetali u raznim disciplinama. Pošto je vladalo veliko interesovanje kod učesnika, svečanosti na budimskom dvoru bile su produžene za 8 dana. Bez sumnje, bio je to veličanstveni skup koji se može porediti sa današnjim olimpijskim igrama ili evropskim fudbalskim prvenstvom!
Bosanci, učesnici na ovom turniru, koje je predvodio kralj Stjepan Ostoja, okupili su se na dvoru u Budimu među prvima. Sa kraljem je tu stigao i veliki broj bosanskih velmoža: herceg Hrvoje sa suprugom Jelenom, vojvoda Sandalj Hranić, knez Pavle Radenović i drugi. Bosanske velmože su se naročito istakle u viteškim igrama koje su tad priređene. Bosanski vitezovi na čelu sa Hrvojem Vukčićem – Hrvatinićem bili su pobjednici turnira. Poljski hroničar je zabilježio : … „da su se njegovi vitezovi posebno istakli visinom i krupnim tjelesnim proporcijama, te da su na viteškim igrama nadmašili suparnike snagom i hrabrošću“.
Poljski hroničar Ivan Dlugoša, koji je prisustvovao tom turniru, zabilježio je da su Hrvoje i njegova supruga Jelena Nelipčić svojim prisustvom proslavili viteški turnir priređen u Budimu 1412. u čast poljskoga kralja Vladislava II, na kojemu su se hercegovi ljudi, za koje se kaže da su bili “visoka i vitka stasa” (altae et procerae staturae), istakli kao “okretni i srčani” (strenui et animosi). ( Dodig : Hrvoje Vukčić-Hrvatinić, str. 53.)
”Ratni pohodi i učestvovanje na viteškim turnirima diljem Evrope bili su najbolja prilika da se bosanski junaci pokažu u punom sjaju. Jedan poljski ljetopisac opisuje njihovo učešće na turniru koji je 1412. godine priredio ugarski kralj. Na njemu se okupilo 1.500 vitezova sa 3.000 štitonoša iz dvanaest zemalja, da se odmjere u snazi i borbenim vještinama. Bosanski vitezovi su svima zapeli za oko. Ljetopisac ih opisuje kao krupne, spretne, okretne, neustrašive, vične svakom oružju i kaže da im među tolikim vitezovima nije bilo ravnih (Joanni Dlugossi, Historiae Poloniae, lib. XI, Krakov 1878., p. 327-328).”(E. Imamović, ”Historija bosanske vojske”, str. 29)
Vezano za Hrvojev odlazak na turnir u Budimu postoji jedan zanimljiv kuriozitet. Naime, postoji dokumenat koji govori da Hrvoje nije imao dovoljno novaca za put na turnir u Budimu te se zato morao zadužiti kod svoje supruge! Njegova supruga Jelena Nalipčić, koja je sa njim zajedno putovala na taj turnir, dala mu je pred svjedocima traženi novac, pod uslovom da joj kao naknadu za to dadne neke svoje posjede. Hercegova supruga Jelena je 2. 4. 1412. godine, zbog pozajmice 10.000 dukata Hrvoju radi odlaska u Budim, na poklon dobila grad Kotor sa cijelom župom Vrbanjom i njegove kuće u Dubrovniku. U hercegovom pismu navedeni su samo svjedoci koji su se zatekli na njegovom dvoru u Jajcu, a oni su bili iz sljedećih župa: Luke, Zemunika, Vrbanje, Glaža, Sane i Vrbasa.
(Lj. Stojanović,”Stare srpske povelje i pisma”, I/1, Beograd 1929., str. 551)
(nastaviće se)