Piše: Saud Grabčanović
Bitka kod Donje Tuzle 10. avgusta 1878.
(Uspomena na gazije odbrane Bosne od K&K okupacije)
Uvod
Danas je svakom građaninu naše zemlje dobro poznata velika uloga slobodarskog grada Tuzle u odbrani jedine nam domovine, naše Bosne i Hecegovine od agresora u ratu koji je vođen na ovim prostorima od 1992. do 1995. godine. Značaj odbrane grada Tuzle i za odbranu naše domovine neizmjerno je veliki. Jer, padom Tuzle u ruke agresora najvjerovatnije bi pala i cijela Bosna, pa danas ne bi postojala kao država.
Poznato je mnogima da je, pored ovog velikog patriotizma u proteklom ratu, slobodarska Tuzla imala veliki značaj u borbi protiv fašizma i u Drugom svjetskom ratu. Tuzla je u oktobru 1943. godine oslobođena i dva mjeseca je bila centar slobodne teritorije na ovim prostorima.U tom trenutku Tuzla je bila najveći grad u Evropi oslobođen od nacističke vlasti. Mnogima je takođe poznato da je i u 19. vijeku Tuzla bila centar otpora i pobune protiv osmanske vlasti. U tadašnjoj Donjoj Tuzli praktično je počela velika bosanska buna Husein-kapetana Gradaščevića. Na narodnom zboru kojim je rukovodio poznati patriot, tuzlanski kapetan Tuzlić, Husein-kapetan je izabran za narodnog vođu, a najveći broj pripadnika bošnjačke narodne vojske, koja se tada borila protiv sultana, bio je iz tuzlanskog kraja . Poznata je i uloga Tuzle u kasnijim događajima iz sredine 19.vijeka, kada je Omer-paša (Mihajlo) Latas u ime sultana krojio pravdu na ovim prostorima. Ali, malo kome je poznato da je tokom austrougarske okupacije naše domovine, u avgustu 1878. godine, slobodarska Tuzla pružila najveći otpor okupatoru. Kod Donje Tuzle, kod sela Moluhe, okupacione trupe K&K monarhije su doživjele katastrofalan poraz i morale su se povući.
Nakon Berlinskog kongresa 1878. godine Sarajevo, Tuzla i većina ostalih gradova u Bosanskom ejaletu nisu prihvatili Portino naređenje da se ulazak austrijske vojske u Bosnu mirno primi. Upućen je poziv narodu da se digne na oružje, poslije čega su ustanici u Sarajevu svrgli osmansku upravu i izabrali Narodno veće da upravlja zemljom. Kad je austrougarska vojska prešla granicu Bosne i Hercegovine, nije im sve išlo tako brzo i lahko kako su to vojskovođe zamislile. Slabo organizovane bošnjačke snage Austrougari su na svim mjestima dosta lahko porazili, ali se Donja Tuzla pokazala kao tvrd orah o koji su slomili zube. Nakon ove bitke Tuzla je dva i po mjeseca bila slobodan grad, imao je i svoju Narodnu vladu koja je upravljala gradom. Praktično je tada današnji Tuzlanski kanton bio nezavisna država! Pošto je u međuvremenu cijela Bosna i Hercegovina pala u ruke okupatora, dalji otpor Tuzlaka je bio uzaludan, pošto je prijetila velika pogibelj naroda. Iz tih razloga su se ustanici povukli, a grad je bez borbe predat moćnom neprijatelju. Bitka kod Moluha zaslužuje epitet jedine i najslavnije bitke koju je ikada iko vojno i tehnički totalno inferioran vodio i na kraju dobio protiv tada moćnih Austrijanaca! K&K monarhija je u tom trenutku važila za najjaču evropsku velesilu i za jednu od najjačih i najmoćnijih svetskih sila! Doduše, i Srbi su dosta kasnije u Cerskoj bitci 1914. godine porazili Austrougare, ali, za razliku od tuzlanske fukare, oni su tada imali dobro naoružanu i uvježbanu vojsku, predvođenu komandnim kadrom koji je bio školovan na najprestižnijim svjetskim vojnim akademijama. Srbi su tada u tom ratu uz sebe imali i moćne zapadne saveznike. Bošnjaci, Tuzlaci, te sudbonosne 1878. godine od toga ništa nisu imali! Vodio ih je jedan muftija koji je slabo šta znao o modernom ratovanju. Ali, ipak je na kraju taj muftija sa bosonogom tuzlanskom rajom napravio svjetsko čudo i podvig bez presedana, kojem se tada divila cijela Evropa! Ovaj veliki događaj iz naše istorije je doskora bio skoro potpuno zaboravljen i posmatran je kao neka tabu tema. Nikakvih spomenika niti obilježja ovoj junačkoj bitci Bošnjaka Tuzle danas nema, kako u gradu, tako ni u njegovoj okolici, osim nekoliko šehidskih mezara koji nas na to podsjećaju. Zašto je to tako – niko nema pravog odgovora. Ja smatram da je prvi razlog tome „hronična“ kulturna zaostalost i nepismenost Bošnjaka u ranijim vremenima, koji iz tih razloga lahko zaboravlju svoju prošlost. Drugi, i po mom mišljenju najvažniji razlog za ovaj zaborav, leži u činjenici da se poraženi i poniženi okupator kasnije dosta dobro, te donekle pozitivno i fer odnosio prema Bošnjacima, kojima je dao skoro sva prava, a njihovoj zemlji donio mir i do tada nezapamćeno blagostanje. Tuzlake, Bošnjake, koji su mu nanijeli tako sraman poraz i velike ljudske gubitke kajzer Franc Jozef je poštedio od bilo kakve osvete i odmazde, koja je inače u ratovima oduvijek slijedila nakon pobjede jače strane. Moguće je da su se naši djedovi zato postidjeli zbog tog otpora i žrtava koje su napravili okupatoru, kojeg smo mi po onoj narodnoj udarili kamenom, a on nas dobrom komadinom hljeba. Bilo kako bilo, ova bitka predstavlja vrhunski patriotski čin koji zaslužuje naše bezrezervno divljenje.
(Nastaviće se)