Piše: Saud Grabčanović
Druga faza migracija:
Migracije, naseljavanja novog stanovništva kao i iseljavanja iz Semberije trajale su i krajem 18-og, a takođe i dobrim dijelom 19. vijeka. Ove su migracije bile izazvane prije svega velikom epidemijom kuge koja je desetkovala stanovništvo širom BiH, pa i u Semberiji. Pored bježanja od kuge drugi razlog tih migracija leži u veoma sušnim i nerodnim godinama koje su u nizu slijedile krajem 18. i početkom 19. vijeka u našim krajevima. Rezultat toga je bila velika nemaština i glad koja je zavladala, posebno u pasivnim krševitim planinskim područjima kakva su Crna Gora i Hercegovina, koja su tada bila prenaseljena. Velika glad i nemaština, kombinovani sa kugom, izazvali su val novih iseljavanja Srba u plodna područja u Bosni i Hercegovini: Bosanska Krajina, Posavina, Podrinje i Semberija. Naseljavanje i ovih novih naseljenika u Semberiju izvršili su bijeljinski begovi, jer se stanovništvo u Semberiji zbog nekoliko uzastopnih epidemija kuge i velikog pomora seosekog stanovništva bilo jako prorijedilo. Bijeljinski begovi-vlasnici obradive zemlje u Semberiji tako su opet ostali bez radne snage, pa su bili prisiljeni na nova naseljavanja kmetova na svoje posjede. Pored kuge, te egzistencijalnih tj. ekonomskih razloga migracija srpskog stanovništva u to vrijeme, treći razlog je predstavljala krajnje nestabila politička situacija u Osmanskom carstvu, što je bilo karakteristično za ovaj period osmanske vlasti na našim prostorima. O velikim epidemijama kuge koje su desetkovale seosko stanovništvo Semberije govore nam legende od kojih je najpoznatija ona o Batkoviću i nastanku Marić mahale. Ta legenda glasi ovako: „Kada su zavladali veliki astanluci (nekadašnji naziv za kugu u Semberiji) izumrije sav narod u Batkoviću, samo ostade neka Mara sa svojom djecom. Od njih su nastali Marići, a po njima se danas Marić mahala zove“.
Epidemije kuge u 18. vijeku u BiH:
Velika epidemija kuga pogodila je Bosnu prvi put u 18. vijeku tokom 1731. i 1732. godine. Mletački izaslanik u Bosni je izvijestio da je u Sarajevu umrlo čak 37.000 ljudi. Koliko je ta epidemija bila strašna, govori nam danas ljetopis Nikole Lašvanina. U svom ljetopisu on je zapisao da je kuga u Fojnici, tada maloj kasabi, umorila “ oko 1200 stanovnika muslimanske i 57 stanovnika katoličke vjere”. U Mostaru su, prema nekim izvještajima, “tijela mrtvih bacali u Neretvu, jer ih nije bilo moguće sve pokopati”. Tridesetak godina kasnije 1763/1764. godine kuga se ponovo pojavila širom Bosne i Hercegovine, kako u gradovima tako i po selima. Ponovo je najteže bio pogođen naš najveći grad Sarajevo. Ljetopisac Mula Mustafa Bašeskija svjedoči da je najprije zahvatila siromašnije stanovništvo u perifernim mahalama, a zatim se proširila na cijeli grad. U tri godine koliko je harala usmrtila je 15.000 stanovnika Sarajeva. Naposlijetku, 1782. i 1783. godine Bosnu je ponovo zahvatio ciklus epidemije kuge. Ova kuga je u Bosni po procjenama odnijela između 120 i 130 hiljada života, što je predstavljalo skoro trećinu tadašnjeg stanovništva naše zemlje. O ovoj epidemiji Bašeskija je zapisao da je “u Sarajevu dnevno bilo po dvadeset do trideset dženaza”, dok su njegove procjene da je broj umrlih od kuge u Sarajevu iznosio oko 8000. Ipak, današnja istraživanja svjedoče da je broj mrtvih bio daleko veći i da ta cifra seže do 12.000 mrtvih. U ovakvim okolnostima, kada su smrti bile masovne, umrlo stanovništvo se uglavnom sahranjivalo u masovnim grobnicama, na periferiji grada. (N. Filipović Uni Sarajevo „Oko kuge u Bosni 1763 i 1764.g.“) Kakva je situacija bila u selima, o tome nemamo pisanih dokumenata iz toga doba. Međutim, na osnovu legendi i predanja kakvo je predanje o Mari iz Batkovića, da se zaključiti da tada u selima u Semberiji situacija nije bila ništa bolja, ako ne i gora!
Treća faza migracija:
Početkom 19. vijeka javljaju se novi uzroci migracija u Semberiji. Bili su to Prvi i Drugi srpski ustanak u Srbiji. Ove migracije su započele u toku Prvog srpskog ustanka i uspjeha ustanika u Srbiji, kada je ustaničko vođstvo razradilo plan za podizanje ustanka Srba u okolnim zemljama pod turskom upravom. To je bio Karađorđev tzv. „ofanzivni plan“ iz 1809. godine, po kojem je trebalo pobuniti i podići na opšti ustanak srpsko stanovništvo u našoj zemlji te tako „osloboditi“ Bosnu od „Turaka“. Uz pomoć infiltriranih ustaničkih skupina koje su se preko Drine prebacile u Semberiju i Podrinje, ustaničko je vođstvo prisililo jedan dio lokalnog srpskog stanovnovništva da uzme oružje u ruke i napadne na osmanske jedinice i muslimansko stanovništvo. Međutim, odaziv lokalnog srpskog stanovništva posebno u Semberiji je bio jako slab, pa je ustanak ubrzo bio slomljen, a lokalni ustanici i infiltrirani četnici iz Srbije bili su prisiljeni na bijeg preko Drine u Srbiju. Pošto je tako propao pokušaj ustanka u Semberiji, a u strahu od turske odmazde, došlo je do masovnog iseljavanja semberskog seoskog stanovništva preko Drine u Srbiju, a jednim dijelom i preko Save u Austriju. Zbog toga su mnoga sela u Semberiji tada potpuno opustjela. U narednim godinama su osmanski begovi na svoje posjede u Semberiji naselili nove pravoslavne doseljenike iz pasivnih krajeva Hercegovine i Crne Gore. Nakon ovih propalih pokušaja pobune srpskog stanovništva u srpskim ustancima uslijedile su Posavska buna i ustanak kršćana u BiH iz 1875. Godine i Srpsko-turski rat iz 1876. godine. U toku ovoga rata desio se i neuspjeli napad srbijanske vojske pod komandom generala Alempića na Bijeljinu u ljeto 1876. Godine, uz pomoć i podršku lokalnog srpskog stanovništva. Masovno učešće semberskih Srba u pokušaju zauzimanja grada, brojni zločini, kao i velike štete koje su u tom ratu oni počinili muslimanskom stanovništvu grada, imali su za posljedicu privremeno ili trajno iseljavanje jednog dijela srpskog stanovništva u krajeve preko Save i Drine. Početkom 19. vijeka počinje naseljavanje srpskog gradskog stanovništva u grad Bijeljinu, gdje se oni naseljavaju izvan gradskog šarampova na lokaciji danas poznatoj kao „Srpska varoš“, gdje je 1870. godine podignuta prva pravoslavna crkva u Bijeljini. Prve srpske porodice koje su se doselile u Bijeljinu bili su Čolakovići i Lazići. Obje ove porodice su se doselile iz istočne Hercegovine. Čolakovići su bili abadžije i terzije, kao i trgovci, dok su Lazići bili pekari u osmanskoj vojsci. Poslije njih su se iz Trebinja doselili Mitrovići koji su bili opančari. Sredinom 19. vijeka u Bijeljinu se počinje naseljavati i srpsko stanovništvo iz okoline grada, pa su se doselili Jovičići iz Dragaljevca i Panići iz Čađavice, koji su se bavili trgovinom. Nakon njih u grad dolaze Simići, Todorovići, Kostići, Živanovići itd. koji su se bavili trgovinom i raznim zanatima, među kojima je najpoznatiji bio opančarski.
(Nastaviće se)