PORIJEKLO PORODICA

Piše : Jusuf Trbić

Koliko Bošnjaci decenijama i vijekovima malo drže do sopstvene istorije, to može posvjedočiti svako od nas. Koliko nas zna odakle su došli njegovi daleki preci, ko su i kakvi su bili i kako su proživjeli vrijeme koje im je dato na zemlji? Vjerovatno – vrlo malo. Većina ostalih ne zna ko su mu bili pradjedovi, o daljoj prošlosti da se i ne govori. Zato zaslužuju pažnju ljudi koji bilježe istoriju svoje ili tuđih porodica, jer svaki takav zapis još jedan je djelić u ponovnog otkrivanju zajedničkog pamćenja. A, kako je to jednom rekao Danilo Kiš, oni koji ne znaju odakle su došli, ne znaju ni kuda treba da idu.

Stari Bijeljinac Idriz Hujdurović dugo je tragao za porijeklom svoje familije, pa je o tome štampao čak i manju knjigu, koju namjerava dopunjavati. Po onome što je saznao, Hujdurovići ili Hujduri porijeklom su iz starih bošnjačkih porodica koje su se naseljavale u Bosni nakon povlačenja Turske s evropskih teritorija. Najviše ih je došlo u periodu od 1680. do 1720. godine, kad Turci napuštaju prostore sjeverno od Save i Dunava, nakon poraza od snaga Eugena Savojskog  kod Beča 1683. godine. Ubrzo nakon toga, veći dio Ugarske je pao pod habsburšku vlast, da bi se, nakon pada Budima 1686. godine, veliki broj Bošnjaka vratio u Bosnu. To se nastavilo i u narednim godinama, sve do Požarevačkog mira 1718. godine, kada Turci gube Banat i Temišvar. U to vrijeme u Bosnu su došla tri brata Hujdura, a jedan od njih, po imenu Began, naselio se u Bijeljini. Drugi brat je otišao u Hercegovinu, gdje i danas ima brojno potomstvo Hujdura, a treći se zadržao u okolini Tuzle,  u majevičkom selu Gornje Hrasno, gdje i danas žive njegovi potomci. Kako je zabilježio Mustafa Grabčanović, u to doba u Bijeljinu su došle i porodice Jašarević, Ajanović, Atanović, Selimović i druge. Neki su se kasnije selili u druge gradove, pa danas Hujdurovića ima i u Tuzli, Tešnju, Sarajevu, Gradačcu, Mostaru.

Prvi Hujdur ( Hujdurović) bio je već pomenuti Began, koji je živio od 1660-1745. godine, a imao je sina Osmu (1700-1790)  i živio je s porodicom na prostoru današnje Dašnice, gdje su do ovoga posljednjeg rata živjeli brojni njegovi potomci, a ima ih tu i danas. Većina se bavila poljoprivredom, a imali su posjede u Velikoj i Maloj Obarskoj. Oni su dugo nosili prezime Hujdur, a promijenili su ga kad je porastao uticaj Srbije na ovim prostorima. Za razliku od njih, Hujduri s područja Tuzle i u Hercegovini zadržali su do danas svoje prvobitno prezime. Prvi bijeljinski Hujdur – Began,  prapradjeda je Idriza i Mehe Hujdurovića, čiji se  najstariji brat takođe zvao Began.

Bijeljinac Mustafa Zaimović je pronašao podatke o istoriji svoje porodice u djelima renomiranih istoričara kakvi su Hamdija Kreševljković, Živko Crnogorčević, Enver Mulahalilović i Josip Eugen Tomić. Kako su oni zabilježili, Zaimovići su begovska porodica koja potiče od Altomanovića, stare loze bosanske vlastele. Nikola Altomanović je bio gospodar Užica i užičke oblasti, a njegov brat Cvjetko gospodar Usore i Soli, i od njega potiču tri porodice : Tuzla-paša, s velikim imanjima oko Tuzle, Brčkog i Kladnja, Muratbegovići i Zaimovići, od kojih potiču i Hadžitosunbegovići. Rodonačelnik bijeljinskih Zaimovića bio je Avdibeg Zaimović, koji je imao veliko imanje u Vršanima. Jedan od njegovih potomaka je i Hadži Osmanbeg Zaimović, u čijem vlasništvu je bila Beledija – stara zgrada Opštine u turskom periodu, a ona se nalazila u nekadašnjoj Muharemagića mahali na broju 29. U toj kući je 1879. godine, odlukom  Visoke zemaljske vlade za BiH, osnovana Narodna osnovna škola, ali je tu ostala samo dvije godine, pa je prešla u drugu kuću, takođe vlasništvo Hadži Osmanbegovo. Njegovi potomci su bili Hadži Hakibeg, i njegovi sinovi  Mustajbeg i Alibeg Zaimović. Mustajbegov sin Haso bio je poznati bijeljinski krojač, a ugledni čaršijski čovjek bio je i Osmanbeg Zaimović sin Alibegov.

Istoričari su zabilježili  da su Zaimovići bili veoma bogati i ugledni ljudi u tursko doba, a Enver Mulahalilović je zapisao da su imali veliku kulu sa konakom i odžakom u Zoviku, koja je srušena tridesetih godina prošlog vijeka. Kula je sagrađena 970. godine po Hidžri (1563. n.e.), a o njoj je pisao i Josip Eugen Tomić ( 1843-1906.) u svom romanu “Zmaj od Bosne”, koji govori o velikoj i tragičnoj ljubavi Huseinbega Gradaščevića i Mejre, kćerke Rustembega Altomanovića – Zaimovića.

Hroničar Janje Asim Osmanbašić pisao je o janjarskoj porodici Tuzlak, koja prezime nije dobila po bosanskom, već po turskom gradu Tuzla, koji se nalazi istočno od Istanbula. Bosanski rodonačelnik te familije Ahmet Tuzlak rođen je u Turskoj oko 1810. godine, a pohađao je vojnu školu u Vidinu ( Bugarska). Odatle je upućen u bosansku Tuzlu, da uspostavi mir u tom kraju i obezbijedi sprovođenje novih zakona koje je Porta nametnula. Za njega je u centru Tuzle ozidana kamena zgrada, a građa je dovezena sa mjesta tvrđave, stradale u velikoj eksploziji baruta. Kasnije je u toj zgradi bio smješten sud, koji su mještani zvali Kameni sud. Njegov sin Smail ( rođ. 1844.),  koji je, kao i otac, završio vojnu školu u Vidinu, postao je takođe turski oficir. Nakon teškog ranjavanja u borbama u Crnoj Gori otpušten je iz vojske. To ga nije spriječilo da se pridruži ustanicima protiv austrougarske okupacije, a kad je ustanak propao, sklonio se u Janju 1880. godine. Tu se oženio i dobio kćerku Hasibu i sina Ahmeta, a u drugom braku dobio je još petoro djece. Asim Osmanbašić navodi i zanimljiv podatak : Ahmet Tuzlak, porijeklom iz Tuzle u Turskoj, imao je više od stotinu potomaka, među njima i još četiri Ahmeta, od kojih su dvojica bila ratnici, treći je umro mlad, a bio je student ekonomije, dok je četvrti Ahmet Tuzlak bio ljekar.

Zanimljivo porijeklo ima i poznata bijeljinska porodica Grabčanović.  Najmlađi sin Mustafe Grabčanovića, Saud, dugo je ispitivao porijeklo Grabčanovića, koji su u Bijeljinu došli iz Užica, nakon poznatog pogroma muslimana u Srbiji u doba Miloša Obrenovića. Kako je on utvrdio, njihovo prvobitno prezime bilo je Grabčijan, tako su upisani u turske zemljišne knjige i dokumente, a došli su  iz Adane, u Maloj Aziji, gdje su vijekovima živjeli Jermeni. Grabčijan je bilo tipično jermensko ( armensko) prezime, pa se čak i jedan vizantijski car, jermenskog porijekla, zvao Grabcijan. U Užice su došli da se bave trgovinom, jer je to bio važan trgovinski centar , veoma razvijen i napredan grad, zvali su ga “mali Carigrad”  i u njemu je bilo 90 posto muslimana. Cijelo Užice je spaljeno 1862. godine – 35 džamija, brojne zgrade, hahami, bezistani, pokrivena čaršija, pa čak i gradski park, uništeni su haremi i spaljena tvrđava, da kamen na kamenu nije ostao. Porodica Grabčijan je bila uspješna i bogata, a svoje znanje i iskustvo donijeli su i u Bijeljinu, gdje su uzeli prezime Grabčanović ili Hadžigrabčanović, po svom pretku hadži Mustafi. Tako su ih bilježile i austrougarske knjige i popisi. Oni koji su se naselili u Gornjoj Aziziji ( Bosanski Šamac) nazvali su se Grabčevići, ali su kasnije i oni postali Grabčanovići, sarajevski ogranak familije prezivao se Grapčanović, a oni koji su se odselili u Tursku uzeli su prezime Gaser, jer su u doba Kemal-paše Ataturka bila zabranjena strana prezimena.

U oktobru 1862. godine u Bijeljinu su došla dva brata, sinovi hadži Mustafini, Salih i Hasan (Salihaga i Hasanaga). Naselili su se u centru naselja, u Janjica čaršiji, uz džamiju Mehmed Vedžihi paše, pored rječice Janjice, koja je tekla kroz današnje Pašine bašče, pa preko raskršća Dizdarević do mjesta gdje je danas Robna kuća, i tu se ulijevala u rov oko šarampova – tvrđave koja je branila grad. Unutar šarampova je bio vojni garnizon, džamija i najvažnije zgrade, a šarapov je srušila nova austrougarska vlast, koja je ubrzo potom prokopala kanal i isušila dotle močvarno i plavno područje grada. Džamiju i veliki harem oko nje srušila je vlast nakon Drugog svjetskog rata, a dijelovi harema prenijeti su na Brčansku maltu.

Oba brata su bila pobožni oljudi, a Hasanaga je i u Užicu bio derviš i pripadao je halvetijskom tarikatu. Kupili su kuću i veliko imanje u današnjoj Nušićevoj ulici, u blizini Zelene pijace, i nastavili poslove trgovine i prerade kože, što im je donijelo pravo bogatstvo. Hasanaga je kupio 18 lokala u Janjica čaršiji, sagradio je kuću po nacrtima bečkog arhitekte ( ona i danas stoji na početku Nušićeve ulice), i bio je jedan od prvih koji su 1910. godine uveli struju. Posao su nastavili Salihagini sinovi Avdaga i Mehmedalija, i Hasanagini – Ibrahimaga i Osmanaga. Ibrahimaga je, uz dućane i kuće, kupio i 200 hektara zemlje u Krušiku kod Bijeljine, a bio je poznat i kao kaligraf. Njegove levhe ukrašavale su mnoge džamije u Bosni. Bili su napredni, pa su svoje sinove školovali u austrougarskim školama. Ibrahimagin sin Jusufaga završio je Višu trgovačku školu u Beču, a drugi sin Huseinaga istu tu školu u Bijeljini. Obojica su bili čuveni borci u austrougarskoj vojci,  a Osmanaga Grabčanović je bio jedan odf najslavnijih i najhrabrijih boraca u čitavoj austrougarskoj vojci.  Huseinaga je bio i učesnik NOR-a, predsjednik SUBNOR-a Bijeljina i predsjednik Sabora Islamske zajednice Jugoslavije, poznat i uvažen čovjek. Inače, Ibrahimaga je imao dva braka. U prvom je, pored Jusufage i Huseinage, imao i Omera i Saliha, koji su se odsalili u Tursku, kao i dvije kćerke, a iz drugog braka troje djece : Mustafu, Hanumicu i Hasana. Mustafa je završio Gimnaziju u Bijeljini i Višu školu u Beogradu, bio je dugogodišnji finansijski službenik, ali  istoričar, pjesnik i sportista, koji je ostavio dubok trag u istoriji Bijeljine. Hasan je završio Pravni fakultet u Beogradu, bio je prvoborac i organizator ustanka i dugogodišnji istaknuti polički radnik u BiH.

Od ove čuvene porodice, koja je, na svoj način, obilježila istoriju Bijeljine, u rodnom gradu danas nije ostao niko.